piękna dojrzała kobieta

Zespół klimakteryczny – objawy, przyczyny i metody łagodzenia

przez

Zespół klimakteryczny to szereg objawów występujących u kobiet w okresie okołomenopauzalnym, związanych ze spadkiem poziomu hormonów płciowych, głównie estrogenów. Najczęściej spotykane dolegliwości to uderzenia gorąca, nocne poty, zaburzenia nastroju, problemy ze snem, bóle głowy oraz stawów. Choć objawy te mogą znacząco obniżać jakość życia kobiety, istnieje wiele skutecznych metod ich łagodzenia – od modyfikacji stylu życia, przez naturalne suplementy, aż po hormonalną terapię zastępczą.

Czym jest zespół klimakteryczny?

Zespół klimakteryczny (zwany także zespołem menopauzalnym) to zestaw objawów fizycznych i psychicznych pojawiających się u kobiet w okresie przekwitania. Ważne jest rozróżnienie pomiędzy menopauzą a klimakterium – menopauza to ostatnia miesiączka w życiu kobiety (potwierdzona brakiem krwawienia przez kolejnych 12 miesięcy), natomiast klimakterium to wieloletni proces przejścia od wieku rozrodczego do okresu pomenopauzalnego.

Okres okołomenopauzalny pojawia się zwykle między 45. a 54. rokiem życia i trwa około 4 lat. Charakteryzuje się nie tylko objawami wypadowymi, ale również nieregularnymi krwawieniami, zmniejszeniem masy kostnej oraz zaburzeniami metabolicznymi. U niektórych kobiet objawy są łagodne i niemal niezauważalne, podczas gdy u innych mogą być nasilone i znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie.

Sprawdź ulotki i opinie pacjentów o przykładowych lekach stosowanych przez kobiety: leczenie infekcji intymnych różnego pochodzenia (Fluomizin, Trioxal, Macmiror Complex 500, Izovag, Gynoxin Uno, Ipozumax ), endometrioza (Primolut-Nor, Provera, Diemono, Probella, Endovelle, Zafrilla), menopauza (Intrarosa, Femoston Conti, Remifemin, Ovestin, Oekolp forte, Klimadynon, Systen 50, Velbienne mini, Progesterone Besins, Systen Conti, Femoston mini, Angeliq, Vagifem, Lenzetto), środki antykoncepcyjne (Liberelle, Aidee, Slinda, Mercilon, Ginoring, PolaRing, Midiana, Dionelle, Lemena, Vines).

piękna dojrzała kobieta

Przyczyny występowania zespołu klimakterycznego

Dokładne przyczyny występowania zespołu klimakterycznego nie zostały w pełni poznane, jednak wiadomo, że kluczową rolę odgrywają:

  • Zaburzenia gospodarki hormonalnej – spadek stężenia estrogenów i progesteronu
  • Zmiany stężenia neuroprzekaźników (adrenaliny, dopaminy, serotoniny, opioidów i prostaglandyn)
  • Predyspozycje genetyczne
  • Czynniki środowiskowe i styl życia

Objawy opisywanego zespołu występują częściej w przypadku:

  • Niskiego poziomu estrogenów we krwi
  • Niskiej masy ciała
  • Braku aktywności fizycznej
  • Palenia tytoniu
  • Niskiego statusu socjoekonomicznego
  • Wystąpienia menopauzy w młodym wieku (przedwczesna menopauza)

Zespół klimakteryczny wykazuje tendencję do silniejszej manifestacji u kobiet, które w przeszłości cierpiały na zespół napięcia przedmiesiączkowego. Bardziej intensywne objawy występują również w przypadku menopauzy chirurgicznej (np. po usunięciu jajników) lub wywołanej radioterapią i chemioterapią. Także kobiety zakażone wirusem HIV częściej doświadczają nasilonych objawów wypadowych.

Reklama

Objawy zespołu klimakterycznego

Objawy zespołu klimakterycznego można podzielić na kilka grup:

Objawy naczynioruchowe:

  • Uderzenia gorąca (nagle pojawiające się uczucie ciepła w obrębie klatki piersiowej i szyi, przemieszczające się na twarz)
  • Nocne poty
  • Kołatanie serca
  • Zawroty głowy

Uderzenia gorąca, uważane za najbardziej uciążliwe, pojawiają się nagle i trwają średnio 1-5 minut. Bezpośrednio przed epizodem obserwuje się wzrost temperatury ciała, zwiększenie przepływu krwi w naczyniach podskórnych oraz przyspieszenie akcji serca. Po zakończeniu epizodu temperatura ciała stopniowo wraca do normy. Zbyt szybki spadek temperatury może powodować uczucie zziębnięcia. Uderzeniom gorąca towarzyszyć może uczucie lęku, a nawet napady paniki.

Objawy psychiczne:

  • Rozdrażnienie
  • Napięcie
  • Trudności w koncentracji
  • Zniecierpliwienie
  • Znużenie
  • Zaburzenia pamięci
  • Wahania nastroju
  • Stany depresyjne

Obniżenie nastroju towarzyszące menopauzie może przebiegać łagodnie, jednak u części kobiet osiąga znaczne nasilenie i wymaga zastosowania psychoterapii, a w niektórych przypadkach także odpowiedniego leczenia farmakologicznego.

Objawy somatyczne:

  • Bóle głowy
  • Bóle okolicy krzyżowej i stawów
  • Otyłość (u około 60% kobiet dochodzi do wzrostu masy ciała)
  • Mrowienie i drętwienie kończyn
  • Spadek libido

Objawy związane z układem moczowo-płciowym:

kobieta w średnim wieku zmaga się z uderzeniami gorąca

Jak rozpoznać zespół klimakteryczny?

Rozpoznanie zespołu klimakterycznego opiera się na występowaniu charakterystycznych objawów wypadowych u kobiet w wieku okołomenopauzalnym. W celu oceny nasilenia objawów, wyboru metody leczenia oraz monitorowania terapii stosowane są odpowiednie skale, które pozwalają sklasyfikować zespół klimakteryczny jako łagodny, umiarkowany lub ciężki.

Do oceny nasilenia objawów depresyjnych stosuje się osobne skale. Wskazane jest również wykonanie badań hormonalnych, które mogą potwierdzić występowanie zmian charakterystycznych dla okresu przekwitania:

  • Podwyższony poziom FSH i LH
  • Obniżony poziom estrogenów i progesteronu
  • Ocena funkcji tarczycy (badania TSH, fT3, fT4)

Leczenie objawów menopauzy

Złagodzenie objawów wypadowych można uzyskać poprzez modyfikację stylu życia, jednak przy nasilonych dolegliwościach konieczne może być zastosowanie leczenia farmakologicznego.

Metody niefarmakologiczne:

  • Stosowanie zdrowej diety
  • Regularna aktywność fizyczna
  • Zaprzestanie palenia tytoniu
  • Unikanie czynników nasilających objawy (alkohol, kofeina, wysoka temperatura otoczenia, ciasne pomieszczenia, gorące pokarmy, stres psychiczny)
  • Techniki relaksacyjne, medytacja, akupunktura
  • Głębokie, spokojne oddychanie z wykorzystaniem tłoczni brzusznej

Leczenie farmakologiczne:

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ):

HTZ jest najskuteczniejszą metodą łagodzenia objawów wypadowych menopauzy. Jej zastosowanie powinno być indywidualnie dobrane przez lekarza po uwzględnieniu korzyści i potencjalnych zagrożeń. HTZ może być podawana w różnych formach: doustnej, przezskórnej (plastry, żele), domięśniowej czy podskórnej.

Alternatywne metody farmakologiczne:

Suplementy i preparaty naturalne:

  • Fitohormony (czerwona koniczyna, soja, nasiona lnu)
  • Witamina E
  • Wyciąg z pluskwicy groniastej
  • Preparaty łagodzące suchość pochwy

Najczęściej stosowane preparaty roślinne:

  • Ekstrakty z czerwonej koniczyny – zawierają izoflawonoidy o działaniu estrogennym, łagodzą uderzenia gorąca i nocne poty
  • Lignany lniane – wykazują działanie estrogenne, wzmacniają kości, normalizują poziom lipidów
  • Szyszki chmielu – działają uspokajająco, przeciwlękowo i nasenne
  • Głóg – reguluje pracę serca, poprawia funkcjonowanie układu krążenia, działa odprężająco, ogranicza bóle i zawroty głowy
  • Wyciąg z pluskwicy groniastej – łagodzi uderzenia gorąca i inne objawy naczynioruchowe

Naturalne metody łagodzenia objawów menopauzy

Dieta:

Zbilansowana dieta bogata w:

Suplementacja:

  • Witamina D3 – wpływa na przyswajanie wapnia i fosforu, poprawia samopoczucie oraz wzmacnia odporność
  • Kwas foliowy (witamina B9) – ogranicza ryzyko chorób serca, arteriosklerozy oraz nowotworów
  • Pirydoksyna (witamina B6) – poprawia krążenie obwodowe i wspomaga procesy neurologiczne
  • Witaminy C i E – silne antyoksydanty, hamują szkodliwe działanie wolnych rodników
  • Wapń – wzmacnia kości, przeciwdziała rozwojowi chorób serca i układu krążenia

Adaptogeny na menopauzę:

  • Żeń-szeń – podnosi ciśnienie krwi, wpływa na pogrubienie ścian nabłonka pochwy oraz zwiększenie jej nawilżenia
  • Cytryniec chiński – ogranicza procesy starzenia oraz zmiany zanikowe w układzie nerwowym, poprawia pamięć, zmniejsza stany depresyjne i zaburzenia snu
  • Traganek błoniasty – wspomaga odporność, poprawia obwodowy przepływ krwi, ogranicza zlewne poty

Zapobieganie powikłaniom menopauzy

Okres przekwitania to czas, w którym wzrasta ryzyko wystąpienia wielu chorób, w tym:

Aby zmniejszyć ryzyko tych powikłań, zaleca się:

  • Regularne badania kontrolne
  • Badania densytometryczne (ocena gęstości kości)
  • Badania poziomu lipidów we krwi
  • Mammografię i cytologię
  • Monitorowanie ciśnienia tętniczego
  • Utrzymywanie prawidłowej masy ciała
  • Odpowiednią suplementację wapniem i witaminą D3

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Jak długo trwa zespół klimakteryczny?

Objawy klimakteryczne mogą utrzymywać się od kilku miesięcy do nawet kilkunastu lat. Średnio trwają około 4-5 lat, przy czym największe nasilenie osiągają około 2 lata po menopauzie, po czym ich intensywność stopniowo maleje.

Jakie są najskuteczniejsze metody łagodzenia uderzeń gorąca?

Najskuteczniejszą metodą jest hormonalna terapia zastępcza. Wśród metod niefarmakologicznych dobrze sprawdzają się: regularna aktywność fizyczna, unikanie czynników wywołujących (alkohol, kawa, ostre potrawy, gorące napoje), techniki relaksacyjne oraz suplementy zawierające fitoestrogeny (np. z czerwonej koniczyny).

Czy istnieją skuteczne naturalne alternatywy dla hormonalnej terapii zastępczej?

Tak, wiele kobiet odczuwa ulgę stosując preparaty zawierające fitoestrogeny (z soi, czerwonej koniczyny, lnu), wyciąg z pluskwicy groniastej czy adaptogeny (żeń-szeń, cytryniec chiński). Skuteczność tych preparatów jest jednak zwykle niższa niż HTZ, dlatego sprawdzają się głównie przy łagodnych i umiarkowanych objawach.

Czy suchość pochwy to trwały objaw menopauzy?

Bez odpowiedniego leczenia suchość pochwy może się utrzymywać lub nawet nasilać. Dostępne są jednak skuteczne metody łagodzenia tego objawu, takie jak miejscowe preparaty zawierające estrogeny, lubrykanty oraz żele nawilżające.

Jak radzić sobie z zaburzeniami nastroju w okresie menopauzalnym?

W przypadku łagodnych zaburzeń nastroju pomocne mogą być: regularna aktywność fizyczna, techniki relaksacyjne, medytacja oraz suplementy ziołowe (np. dziurawiec). Przy bardziej nasilonych objawach warto skonsultować się z lekarzem, który może zalecić psychoterapię lub farmakoterapię.

Czy dieta może wpływać na objawy menopauzy?

Tak, odpowiednia dieta może łagodzić objawy menopauzy. Zaleca się spożywanie produktów bogatych w fitoestrogeny (soja, siemię lniane), wapń, witaminę D oraz kwasy omega-3. Warto ograniczyć spożycie alkoholu, kofeiny i ostrych przypraw, które mogą nasilać uderzenia gorąca.

Bibliografia

  1. Stuenkel CA, Davis SR, Gompel A, et al. Treatment of Symptoms of the Menopause: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. 2015;100(11):3975-4011. DOI: 10.1210/jc.2015-2236 PMID: 26444994
  2. Avis NE, Crawford SL, Greendale G, et al. Duration of menopausal vasomotor symptoms over the menopause transition. JAMA Internal Medicine. 2015;175(4):531-539. DOI: 10.1001/jamainternmed.2014.8063 PMID: 25686030
  3. Baber RJ, Panay N, Fenton A; IMS Writing Group. 2016 IMS Recommendations on women’s midlife health and menopause hormone therapy. Climacteric. 2016;19(2):109-150. DOI: 10.3109/13697137.2015.1129166 PMID: 26872610
  4. Thurston RC, Joffe H. Vasomotor symptoms and menopause: findings from the Study of Women’s Health across the Nation. Obstetrics and Gynecology Clinics of North America. 2011;38(3):489-501. DOI: 10.1016/j.ogc.2011.05.006 PMID: 21961716

Zobacz także spis leków stosowanych przez kobiety. Znajdziesz tu między innymi wykaz leków na infekcje intymne, tabletki antykoncepcyjne, leki stosowane w menopauzie.

Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.