Na polskim rynku pod nazwą tabletka dzień po dostępne są dwa popularne środki antykoncepcji awaryjnej. Znane są szerzej jako tabletka Escapelle i tabletka ElaOne. Różnią się one składem i skutecznością, dla pełnej skuteczności należy zapoznać się z zasadami ich przyjmowania. Tabletkę dzień po Escapelle należy przyjąć najpóźniej w ciągu 72 godzin od odbycia stosunku, natomiast tabletka dzień po EllaOne może być stosowana do 120 godzin po odbyciu stosunku. Przy czym należy pamiętać, że z każdym kolejnym dniem upływającym od odbycia stosunku ta skuteczność maleje. Można o tym przeczytać poniżej. Oba rodzaje tabletki dzień po w Polsce dostępne są jedynie na receptę.
Kiedy stosować antykoncepcję awaryjną w postaci tabletki dzień po?
Antykoncepcja awaryjna ma sens wówczas, kiedy kobieta uprawiała seks bez zabezpieczenia lub z zabezpieczeniem niewystarczającym. Typową okolicznością jest pęknięcie lub zsunięcie się prezerwatywy. Ma to również sens, jeśli kobieta zapomni wziąć pigułkę na czas. Antykoncepcja awaryjna może być również przydatna, jeśli doszło do zbliżenia seksualnego wbrew woli kobiety i zachodziło prawdopodobieństwo zajścia w ciążę.
Kiedy tabletka dzień po nie zadziała?
Antykoncepcja awaryjna znana jako tabletka dzień po nie jest stuprocentowo skutecznym sposobem zapobiegania ciąży. W niektórych sytuacjach jej zażycie nie będzie skuteczne, na przykład jeżeli doszło do owulacji jeszcze przed zażyciem pigułki dzień po, to ten środek nie zadziała. Również w przypadku, gdy już doszło do zapłodnienia komórki jajowej, to tabletka dzień po nie spowoduje przerwania ciąży.
Od kogo recepta na tabletki dzień po?
Ciekawostką jest, że tabletka dzień po dostępna jest bez recepty w prawie wszystkich krajach europejskich. Wyjątkiem jest Polska oraz Węgry.
W Polsce prowadzi się jednak dystrybucję tabletek Escapelle i EllaOne. Problem polega na tym, że ich skuteczność jest funkcją czasu. Zbyt późno zaaplikowane nie osiągają efektu. Tymczasem umówienie wizyty w gabinecie ginekologicznym, czy też u lekarza pierwszego kontaktu (lekarza rodzinnego) to nieraz kwestia kilku a nawet kilkunastu dni. W takiej sytuacji rozwiązaniem problemu jest telemedycyna.
Pacjentka może umówić spotkanie online, podczas którego otrzyma receptę elektroniczną, realizowaną następnie w aptece.
Ważne jest też, że receptę taką może wystawić nie tylko lekarz ginekolog, ale również lekarze innych specjalizacji, w tym zwłaszcza lekarz rodzinny. Niemniej jednak każdy lekarz ma także w świetle polskiego prawa możliwość odmówienia wypisania recepty na tabletkę dzień po, z uwagi na tzw. klauzulę sumienia.
Co osłabia działanie tabletek dzień po?
Rozstrzygający w pierwszym rzędzie dla skuteczności działania leków jest moment ich przyjęcia. Powinno to mieć miejsce optymalnie w ciągu 12 godzin od stosunku.
Tabletka EllaOne wykazuje się nieco większą skutecznością niż Escapelle w ciągu pierwszych 72 godzin po stosunku. W obu przypadkach skuteczność w ciągu pierwszej i kolejnej doby waha się w okolicach 85-95%.
Należy pamiętać, że jeśli po zażyciu tabletki dzień po, kobieta odbędzie kolejny stosunek, bez stosowanych zabezpieczeń antykoncepcji konwencjonalnej, i nawet jeśli nastąpi to w tym samym cyklu miesiączkowym, to substancja czynna tabletki nie zadziała.
Kiedy stosować Escapelle i EllaOne?
Leki Escapelle wykazują się wysoką skutecznością jedynie przez pierwsze 72 godziny. Tymczasem preparat EllaOne zachowuje dużą skuteczność nawet przez 120 godzin.
Tabletki dzień po w zasadzie stosować można w dowolnym momencie cyklu miesiączkowego. Specjaliści rekomendują by antykoncepcję tego typu przyjmować natychmiast po stosunku, stanowiącym potencjalne ryzyko. Po kilkunastu godzinach od stosunku efektywność leków zmniejsza się znacząco. W przeciągu 3, względnie 5 dni oba leki charakteryzują się procentowym zmniejszeniem efektów działania z ok. 90% na początku do 60% na końcu okresu gwarantowanej wysokiej skuteczności.
Istnieje kilka głównych powodów, które sprawiają, że kobiety udają się po pomoc do lekarza, prosząc o przepisanie leków z grupy antykoncepcji awaryjnej. Najczęściej przyczyna leży w zasunięciu się prezerwatywy lub jej pęknięciu podczas stosunku. Nierzadko też przyczyną jest niedbałość pacjentki o to, by na bieżąco, i zgodnie ze specyfiką danego środka hormonalnego, przyjmować jego dawki w ramach antykoncepcji hormonalnej. Jeszcze inne powody sięgania po tabletki dzień po, to niechciany stosunek seksualny, odbyty np. pod wpływem środków psychotropowych, lub w fazie upojenia alkoholowego, a także last but not least w wyniku gwałtu.
Jak działa antykoncepcja awaryjna?
W lekach o nazwach handlowych Escapelle i EllaOne substancje czynne hamują perystatykę jajowodów. Działania tych specyfików są jednak dużo bardziej złożone i wszechstronne.
Tabletki dzień po mają za zadanie opóźnić proces owulacji. Powstrzymują one uwalnianie się komórki jajowej do dróg rodnych. Stosowana w leku Escapelle substancja aktywna Lewonorgestrel blokuje migrację plemników w jajowodach i zapobiega zjawisku zagnieżdżenia blastocysty. Zawarte w tabletkach dzień po substancje aktywne przynoszą w efekcie zagęszczenie się śluzu szyjkowego, czym także utrudniają wtargnięcie plemników do dróg rodnych.
Dodatkową funkcję niektórych leków jest to, że w sytuacji gdy mimo wszystko dojdzie do połączenia się komórki jajowej z plemnikiem, zarodek taki jest skutecznie powstrzymywany od zagnieżdżenia się w tzw. endometrium. Dzieje się tak poprzez blokowanie wydzielania się hormonu progesteronu.
Tabletka Escapelle posiada w swoim składzie 1500 mg substancji czynnej o nazwie Lewonorgestrel, lek EllaOne zawiera jedynie 30 mg substancji czynnej – octanu uliprystalu. Poza tym w lekach tych występują liczne składniki uzupełniające.
Jakie są interakcje z innymi lekami?
Istnieje pewna grupa leków, które wpływają ujemnie lub hamująco na działanie preparatów antykoncepcji awaryjnej.
W toku badań zaobserwowano takie interakcje w odniesieniu do niektórych leków przeciwdepresyjnych, uspokajających i nasennych. Takie substancje czynne jak np. rifampicyna, efawirenz, prymidon, esomeprazol, okskarbazepina, czy fosfenytoina i wiele innych, mogą skutecznie utrudniać działanie popularnych tabletek dzień po takich jak EllaOne, czy Escapelle.
Z kolei też składniki leków antykoncepcji awaryjnej mogą wpływać negatywnie na działanie innych farmakologicznych odmian antykoncepcji, zwłaszcza terapii hormonalnej, a także osłabiać działanie innych substancji czynnych, jak np. cyklosporyny.
Odradza się łączenie stosowania tabletek z grupy antykoncepcji awaryjnej z niektórymi lekami sterydowymi.
Czy są działania niepożądane tabletek dzień po?
Eksperci podkreślają, że stosowanie antykoncepcji awaryjnej przez długi okres czasu (miesiącami, latami), czy też jej intensywne stosowanie w toku jednego cyklu miesiączkowego, może przynieść przykre konsekwencje. Przede wszystkim prowadzić będzie do rozregulowania cyklów miesiączkowych i interwałów owulacji, przez co może utrudnić zajście w ciążę na późniejszym etapie, gdy kobieta taką decyzję podejmie już świadomie.
Niemniej jednak poza tymi zasadniczymi zastrzeżeniami lekarze nie dopatrzyli się na razie poważnych zagrożeń dla zdrowia, gdy leki te przyjmowane są w sposób prawidłowy i w konsultacji z lekarzem w charakterze jedynie awaryjnym.
Na liście najczęściej pojawiających się dolegliwości ubocznych figurują: biegunki, bule brzucha, nudności i wymioty, bóle głowy i zawroty głowy. Notuje się ponadto bóle piersi, krwawienia z pochwy i rzadziej zmiany skórne.
Escapelle, EllaOne. Jakie przeciwwskazania?
Generalnie leków tych nie podaje się dzieciom, należy również ostrożnie stosować antykoncepcję awaryjną w odniesieniu do kobiet przed 16 rokiem życia.
Zdecydowanie odradza się używanie tabletek dzień po u kobiet w ciąży, a także u kobiet znajdujących się w połogu i karmiących. Substancje czynne wraz z pokarmem przenikają bowiem do organizmu dziecka. Dodatkowo lek jest niewskazany dla kobiet, u których w przeszłości stwierdzono ciążę pozamaciczną, zapalanie i zakażenie dróg rodnych.
Lekarze przestrzegają też przed przyjmowaniem leków przez kobiety uczulone, na substancje aktywne w nich zawarte. Chodzi tutaj o lewonorgestrel i octan uliprystalu.
Kobiety leczące się w związku z dysfunkcjami wątroby, jak np. zaburzenia czynności wątroby, a także osoby, u których zdiagnozowano zespół Leśniowskiego-Crohna też nie powinny sięgać po tabletki dzień po. W grupie ryzyka są ponadto cukrzycy, astmatycy, i pacjenci nietolerujący galaktozy.
Jakie są wyniki badań statystycznych odnośnie stosowania tabletek dzień po?
Przeprowadzone w Niemczech badania, pokazały, że dzięki pigułce dzień na sto kobiet w niechcianą ciążę zachodzi od 1 do 3 kobiet. Dla porównania, bez antykoncepcji awaryjnej aż około 8 na sto kobiet zachodzi w niepożądaną ciążę.
Z badań statystycznych wynika też, że młode dziewczyny i młodsze kobiety stosują antykoncepcję awaryjną częściej niż starsze kobiety. Według Niemieckiego Towarzystwa Endokrynologii Ginekologicznej i Stowarzyszenia Zawodowego Ginekologów, ulipristal jest obecnie uważany za standardową substancję czynną dla leków dzień po. Dzieje się tak dlatego, że substancja ta może zatrzymać owulację nieco później niż lewonorgestrel, wykorzystywany jako alternatywny lek.
W toku badań zaobserwowano korelację pomiędzy wagą pacjentek, a skutecznością działania niektórych leków typu dzień po. Kobiety o większej wadze mają też większe trudności z przyswajaniem substancji czynnej. I odwrotnie. Nie są to jednak badania ostateczne.