Arytmia serca – przyczyny, objawy i metody leczenia

Arytmia serca to zaburzenie rytmu serca, które obejmuje zarówno zbyt szybkie (tachykardia), zbyt wolne (bradykardia), jak i nieregularne bicie serca. Jest to stan, który może wynikać z wielu różnych przyczyn i prowadzić do szeregu objawów – od łagodnych, takich jak uczucie kołatania, po poważne, zagrażające życiu stany. Arytmia występuje, gdy impulsy elektryczne w sercu, odpowiedzialne za koordynację skurczów, działają nieprawidłowo. Właściwe zrozumienie tego zaburzenia, jego przyczyn, metod diagnostyki oraz dostępnych opcji terapeutycznych jest kluczowe dla skutecznego zarządzania zdrowiem kardiologicznym.

Czym jest arytmia serca?

Serce zdrowego człowieka bije w regularnym rytmie od 60 do 100 uderzeń na minutę w spoczynku. Ten rytm jest kontrolowany przez układ bodźcoprzewodzący, którego głównym elementem jest węzeł zatokowo-przedsionkowy, pełniący funkcję naturalnego rozrusznika. Impulsy elektryczne generowane przez ten węzeł przemieszczają się przez przedsionki, powodując ich skurcz i pompowanie krwi do komór. Następnie impulsy docierają do węzła przedsionkowo-komorowego, gdzie następuje niewielkie opóźnienie pozwalające na napełnienie komór krwią. Po tym impulsy przechodzą przez pęczek Hisa i włókna Purkinjego, prowadząc do skurczu komór i pompowania krwi do płuc i całego ciała.

Arytmia występuje, gdy ten skomplikowany system elektryczny zostaje zakłócony. Może to prowadzić do różnych typów zaburzeń rytmu, które klasyfikuje się według miejsca ich powstawania:

• Arytmie nadkomorowe – powstają w przedsionkach lub węźle przedsionkowo-komorowym
• Arytmie komorowe – powstają w komorach serca
• Zaburzenia przewodzenia – związane z nieprawidłowym przewodzeniem impulsów między różnymi częściami serca

Rodzaje arytmii serca

Tachyarytmie (zbyt szybka praca serca)

1. Migotanie przedsionków – najbardziej powszechny rodzaj arytmii, charakteryzujący się chaotycznymi, szybkimi skurczami przedsionków, co prowadzi do nieregularnej pracy komór. Ten stan znacznie zwiększa ryzyko udaru mózgu z powodu formowania się skrzepów w przedsionkach.
2. Trzepotanie przedsionków – stan podobny do migotania przedsionków, ale bardziej uporządkowany, gdzie przedsionki biją bardzo szybko (250-350 uderzeń na minutę), ale regularnie.
3. Częstoskurcz nadkomorowy – szybki rytm serca (powyżej 150 uderzeń na minutę) rozpoczynający się w przedsionkach lub węźle przedsionkowo-komorowym.
4. Częstoskurcz komorowy – szybki, regularny rytm pochodzący z komór serca. Jest to potencjalnie niebezpieczny stan, który może prowadzić do migotania komór.
5. Migotanie komór – bardzo szybkie, chaotyczne skurcze komór, które uniemożliwiają efektywne pompowanie krwi. Jest to stan bezpośrednio zagrażający życiu, wymagający natychmiastowej defibrylacji.

Bradyarytmie (zbyt wolna praca serca)

1. Zespół chorej zatoki – stan, w którym węzeł zatokowy nie działa prawidłowo, powodując zbyt wolne bicie serca.
2. Bloki przewodzenia – zaburzenia, w których impulsy elektryczne są spowolnione lub zablokowane w drodze między przedsionkami a komorami.

Pobudzenia dodatkowe

Są to przedwczesne skurcze serca, które mogą pochodzić z przedsionków (przedwczesne skurcze przedsionkowe) lub komór (przedwczesne skurcze komorowe). Mogą występować pojedynczo lub w seriach i często są odczuwane jako „kołatanie” lub „przerwa” w rytmie serca.

Przyczyny arytmii serca

Arytmia może być spowodowana wieloma czynnikami, które można podzielić na sercowe i pozasercowe.

Przyczyny sercowe:

1. Choroba wieńcowa i zawał serca – niedokrwienie lub uszkodzenie mięśnia sercowego może zakłócić normalny przepływ impulsów elektrycznych w sercu.
2. Kardiomiopatie – choroby mięśnia sercowego, które mogą prowadzić do zaburzeń przewodzenia.
3. Wady zastawkowe serca – nieprawidłowości w zastawkach serca mogą prowadzić do przeciążenia przedsionków lub komór, co sprzyja arytmiom.
4. Wrodzone wady serca – anomalie struktury serca obecne od urodzenia.
5. Zapalenie mięśnia sercowego – infekcje lub procesy autoimmunologiczne uszkadzające mięsień sercowy.
6. Genetycznie uwarunkowane choroby układu bodźco-przewodzącego – takie jak zespół długiego QT, zespół Brugadów czy katecholaminergiczny wielokształtny częstoskurcz komorowy.

Przyczyny pozasercowe:

1. Zaburzenia elektrolitowe – niedobór potasu, magnezu lub wapnia we krwi może wpływać na funkcję elektryczną serca.
2. Choroby tarczycy – zarówno nadczynność jak i niedoczynność tarczycy mogą wywołać arytmie.
3. Stres i emocje – mogą prowadzić do przejściowych zaburzeń rytmu serca.
4. Używki – alkohol, kofeina, nikotyna, narkotyki oraz tzw. „dopalacze” mogą prowokować arytmie.
5. Niektóre leki – zarówno leki na receptę jak i dostępne bez recepty mogą wpływać na rytm serca.
6. Bezdech senny – powodujący przerwany oddech podczas snu, może prowadzić do bradykardii i innych arytmii.
7. Inne choroby przewlekłe – takie jak cukrzyca, przewlekła obturacyjna choroba płuc, otyłość, niewydolność nerek.

Objawy arytmii serca

Arytmia może objawiać się na różne sposoby, a niektórzy pacjenci mogą nie odczuwać żadnych symptomów. Najczęstsze objawy to:

• Kołatanie serca – odczucie szybkiego, mocnego lub nieregularnego bicia serca
• Uczucie trzepotania lub drżenia w klatce piersiowej
• Duszność – trudności w oddychaniu, zwłaszcza podczas wysiłku lub w pozycji leżącej
• Zmęczenie i osłabienie
• Zawroty głowy
• Omdlenia lub stan przedomdleniowy
• Ból w klatce piersiowej
• Niepokój
• Nadmierna potliwość

W poważniejszych przypadkach arytmia może prowadzić do:

• Utraty przytomności
• Zatrzymania krążenia
• Nagłej śmierci sercowej (w przypadku poważnych arytmii komorowych)

U osób starszych lub z innymi chorobami serca objawy mogą być bardziej nasilone i obejmować również:

• Nasilenie objawów niewydolności serca
• Zaburzenia funkcji poznawczych
• Spadek tolerancji wysiłku

Diagnostyka arytmii serca

Rozpoznanie arytmii wymaga szczegółowej diagnostyki, która może obejmować:

Badania podstawowe:

1. Elektrokardiogram (EKG) – podstawowe badanie rejestrujące aktywność elektryczną serca, umożliwiające identyfikację wielu zaburzeń rytmu.
2. EKG metodą Holtera – ciągły zapis EKG przez 24-48 godzin (lub dłużej), przydatny w wykrywaniu przemijających arytmii.
3. Badania laboratoryjne – ocena stężenia elektrolitów (potas, magnez, wapń), hormonów tarczycy oraz innych parametrów biochemicznych.

Badania rozszerzone:

1. Echokardiografia – badanie ultrasonograficzne serca, pozwalające ocenić jego strukturę i funkcję.
2. Test wysiłkowy – ocena pracy serca podczas kontrolowanego wysiłku fizycznego.
3. Badanie elektrofizjologiczne (EPS) – inwazyjne badanie polegające na wprowadzeniu elektrod do serca w celu szczegółowej oceny jego układu elektrycznego.
4. Tomografia komputerowa (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI) serca – badania obrazowe pozwalające na dokładną ocenę anatomii serca.
5. Test pochyleniowy – badanie pomocne w diagnostyce omdleń o niewyjaśnionej przyczynie.

Leczenie arytmii serca

Strategia leczenia arytmii zależy od jej rodzaju, nasilenia objawów, towarzyszących chorób oraz indywidualnych cech pacjenta. Dostępne metody terapeutyczne obejmują:

Leczenie farmakologiczne:

1. Leki antyarytmiczne – działające na różne kanały jonowe i receptory w sercu, regulujące jego rytm. Do najczęściej stosowanych należą:
   • Beta-blokery (np. metoprolol, bisoprolol, karwedilol) – spowalniają akcję serca i zmniejszają jego zapotrzebowanie na tlen
   • Blokery kanałów wapniowych (np. werapamil, diltiazem) – spowalniają przewodzenie w węźle przedsionkowo-komorowym
   • Leki klasy I (np. propafenon, flekainid) – blokują kanały sodowe
   • Leki klasy III (np. amiodaron, sotalol) – wydłużają potencjał czynnościowy
   • Glikozydy nasercowe (np. digoksyna) – działają pozytywnie inotropowo i spowalniają przewodzenie przedsionkowo-komorowe
2. Leki przeciwzakrzepowe – stosowane głównie w migotaniu przedsionków w celu zapobiegania udarom mózgu:
   • Antagoniści witaminy K (np. warfaryna)
   • Nowe doustne antykoagulanty (NOAC) (np. dabigatran, riwaroksaban, apiksaban)
   • Leki przeciwpłytkowe (np. kwas acetylosalicylowy)

Leczenie inwazyjne:

1. Kardiowersja elektryczna – procedura polegająca na przywróceniu prawidłowego rytmu serca za pomocą kontrolowanych impulsów elektrycznych.
2. Ablacja – zabieg polegający na zniszczeniu obszaru serca odpowiedzialnego za powstawanie nieprawidłowych impulsów elektrycznych. Może być wykonywana przy użyciu:
   • Energii o częstotliwości radiowej (ablacja RF)
   • Niskiej temperatury (krioablacja)
3. Wszczepienie urządzeń elektronicznych:
   • Rozrusznik serca – urządzenie stymulujące serce, gdy jego naturalny rytm jest zbyt wolny
   • Kardiowerter-defibrylator (ICD) – urządzenie monitorujące rytm serca i dostarczające impulsy elektryczne lub wstrząsy w przypadku wykrycia groźnych arytmii
   • Terapia resynchronizująca serca (CRT) – specjalny rodzaj rozrusznika synchronizujący pracę komór serca

Leczenie przyczynowe:

W wielu przypadkach kluczowe jest leczenie choroby podstawowej, która doprowadziła do arytmii, np.:

• Rewaskularyzacja w chorobie wieńcowej
• Leczenie nadciśnienia tętniczego
• Korekcja zaburzeń elektrolitowych
• Leczenie chorób tarczycy
• Zaprzestanie używania substancji prowokujących arytmię (alkohol, kofeina, nikotyna)

Modyfikacja stylu życia:

1. Dieta – zbilansowane odżywianie bogate w owoce, warzywa, produkty pełnoziarniste, z ograniczeniem soli, nasyconych tłuszczów i cukrów prostych.
2. Regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny – dostosowany do możliwości pacjenta i zalecany przez lekarza.
3. Redukcja stresu – techniki relaksacyjne, medytacja, odpowiednia ilość snu.
4. Unikanie używek – ograniczenie lub całkowite zaprzestanie spożywania alkoholu, kofeiny oraz palenia tytoniu.
5. Utrzymanie prawidłowej masy ciała – otyłość jest czynnikiem ryzyka arytmii.

Powikłania arytmii serca

Nieleczona lub źle kontrolowana arytmia może prowadzić do poważnych powikłań:

1. Udar mózgu – szczególnie w przypadku migotania przedsionków, gdy skrzepliny z serca mogą przedostać się do krążenia mózgowego.
2. Niewydolność serca – długotrwałe arytmie mogą prowadzić do osłabienia mięśnia sercowego i rozwoju niewydolności serca.
3. Nagłe zatrzymanie krążenia – niektóre arytmie komorowe mogą prowadzić do ustania efektywnego krążenia krwi.
4. Przewlekłe zmęczenie i obniżenie jakości życia – nawet mniej groźne arytmie mogą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie.

Profilaktyka arytmii serca

Chociaż nie wszystkim arytmiom można zapobiec, istnieje wiele działań, które mogą zmniejszyć ryzyko ich wystąpienia:

1. Utrzymanie zdrowego stylu życia:
   • Regularna aktywność fizyczna
   • Zbilansowana dieta śródziemnomorska
   • Utrzymanie prawidłowej masy ciała
   • Niepalenie tytoniu
   • Ograniczenie spożycia alkoholu
2. Kontrola chorób przewlekłych:
   • Regularne monitorowanie i leczenie nadciśnienia tętniczego
   • Kontrola poziomu cholesterolu
   • Leczenie cukrzycy
   • Regularne badania tarczycy
3. Suplementacja elektrolitów:
   • Dbanie o odpowiedni poziom magnezu i potasu, które są niezbędne dla prawidłowej pracy serca
   • Odpowiednie nawodnienie organizmu
4. Unikanie czynników wyzwalających arytmię:
   • Ograniczenie kofeiny i innych stymulantów
   • Zarządzanie stresem
   • Unikanie niektórych leków mogących wywoływać arytmię
5. Regularne badania kontrolne:
   • Okresowe wizyty u lekarza, szczególnie dla osób z czynnikami ryzyka chorób serca
   • Badania przesiewowe w kierunku chorób serca

Bibliografia

1. Kirchhof P, Benussi S, Kotecha D, et al. 2016 ESC Guidelines for the management of atrial fibrillation developed in collaboration with EACTS. Eur Heart J. 2016;37(38):2893-2962. DOI: 10.1093/eurheartj/ehw210 PMID: 27567408
2. January CT, Wann LS, Calkins H, et al. 2019 AHA/ACC/HRS Focused Update of the 2014 AHA/ACC/HRS Guideline for the Management of Patients With Atrial Fibrillation. J Am Coll Cardiol. 2019;74(1):104-132. DOI: 10.1016/j.jacc.2019.01.011 PMID: 30703431
3. Priori SG, Blomström-Lundqvist C, Mazzanti A, et al. 2015 ESC Guidelines for the management of patients with ventricular arrhythmias and the prevention of sudden cardiac death. Eur Heart J. 2015;36(41):2793-2867. DOI: 10.1093/eurheartj/ehv316 PMID: 26320108
4. Al-Khatib SM, Stevenson WG, Ackerman MJ, et al. 2017 AHA/ACC/HRS Guideline for Management of Patients With Ventricular Arrhythmias and the Prevention of Sudden Cardiac Death. J Am Coll Cardiol. 2018;72(14):e91-e220. DOI: 10.1016/j.jacc.2017.10.054 PMID: 29097296