Wątroba to niezwykły narząd o ogromnych możliwościach regeneracyjnych, lecz jednocześnie niezwykle wrażliwy na działanie wielu czynników. Szczególnie my, kobiety, powinnyśmy zwrócić na nią uwagę, ponieważ nasza wątroba jest pięciokrotnie mniej odporna na działanie alkoholu niż męska. Dodatkowo, często nieświadomie obciążamy ją drakońskimi dietami, niepotrzebną suplementacją i lekami przyjmowanymi bez kontroli. Choć wątroba rzadko daje nam odczuć, że coś z nią jest nie tak, jej problemy mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Zapoznanie się z tym, jak funkcjonuje wątroba, co jej szkodzi i jak możemy o nią dbać, może uchronić nas przed wieloma problemami zdrowotnymi w przyszłości.
Spis treści
Dlaczego wątroba kobiet jest bardziej wrażliwa?
Naukowe badania jednoznacznie wskazują, że kobiety są znacznie bardziej podatne na uszkodzenia wątroby niż mężczyźni. Wpływa na to kilka istotnych czynników fizjologicznych i metabolicznych, sprawiających, że wątroba kobiet wymaga szczególnej troski i ochrony.
Wątroba kobieca przede wszystkim gorzej znosi alkohol. Wyobraźmy sobie taką sytuację: małżeństwo codziennie pije razem butelkę wina do kolacji. Po kilku latach ona może mieć poważne problemy z wątrobą, podczas gdy jego narząd nadal będzie funkcjonował prawidłowo. Statystyki są w tym przypadku alarmujące – szczyt zapadalności na alkoholowe stłuszczenie wątroby u mężczyzn przypada na wiek 40-55 lat, natomiast u kobiet już na 30-45 lat.
Co stoi za taką różnicą? Przede wszystkim to, że organizm kobiety wytwarza mniej enzymów metabolizujących alkohol, a te które są produkowane, wykazują niższą aktywność. W efekcie alkohol osiąga wyższe stężenie we krwi i jest wolniej przetwarzany. Wystarczy wspomnieć, że kobiecie szumi w głowie już po dwóch kieliszkach wina, co powinno być dla nas ostrzeżeniem.
Jest jeszcze jedna niepokojąca informacja – aby alkohol zniszczył wątrobę u mężczyzny, potrzeba nawet 20 lat regularnego picia, podczas gdy u kobiety wystarczy zaledwie 4-5 lat. To ogromna różnica, która powinna skłaniać nas do szczególnej ostrożności.
Sprawdź ulotki i opinie pacjentów o przykładowych lekach stosowanych przez kobiety: leczenie infekcji intymnych różnego pochodzenia (Fluomizin, Trioxal, Macmiror Complex 500, Izovag, Gynoxin Uno, Ipozumax ), endometrioza (Primolut-Nor, Provera, Diemono, Probella, Endovelle, Zafrilla), menopauza (Intrarosa, Femoston Conti, Remifemin, Ovestin, Oekolp forte, Klimadynon, Systen 50, Velbienne mini, Progesterone Besins, Systen Conti, Femoston mini, Angeliq, Vagifem, Lenzetto), środki antykoncepcyjne (Liberelle, Aidee, Slinda, Mercilon, Ginoring, PolaRing, Midiana, Dionelle, Lemena, Vines).
Czynniki obciążające wątrobę
Alkohol to tylko jeden z wielu czynników, które mogą obciążać naszą wątrobę. W dzisiejszych czasach borykamy się z wieloma zagrożeniami dla tego narządu.
Dieta i jej wpływ na wątrobę
Nadmiar kalorii dostarczanych codziennie to istotny czynnik ryzyka rozwoju niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby. Wbrew powszechnym przekonaniom, problem ten dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia, 53% kobiet i 68% mężczyzn ma nadwagę, a 23% kobiet i 25% mężczyzn jest otyłych.
Paradoksalnie, równie niebezpieczne dla wątroby są drakońskie diety, które kobiety często stosują w pogoni za szczupłą sylwetką. Głodówki i przewlekłe głodzenie organizmu prowadzą wprost do stłuszczenia wątroby. Jeśli decydujemy się na redukcję masy ciała, róbmy to stopniowo – w tempie 0,5-1 kg tygodniowo. U osób otyłych zalecana jest utrata przynajmniej 7% masy ciała, aby zmniejszyć stłuszczenie i ograniczyć proces zapalny w wątrobie.
Leki i suplementy diety
Większość leków i suplementów diety jest metabolizowana w wątrobie. Z badań wynika, że to właśnie kobiety częściej kupują i zażywają tego typu specyfiki. Przykładowo, leki przeciwbólowe stosuje aż 75% kobiet i 60% mężczyzn, często na wyrost i odruchowo.
Szczególną uwagę warto zwrócić na paracetamol, który w dużych dawkach może działać toksycznie na wątrobę, zwłaszcza gdy zastosujemy go razem z alkoholem. Jest to wyjątkowo groźny koktajl – już trzy drinki plus niewinny paracetamol mogą wyrządzić poważne szkody.
Trzeba również wspomnieć o antybiotykach, które są obciążające zarówno dla wątroby, jak i dla jelit. Wiele osób stosuje je podczas przeziębienia na zasadzie „zostało mi z poprzedniej terapii”, co jest poważnym błędem. Większość infekcji w okresie jesienno-zimowym ma podłoże wirusowe, a nie bakteryjne, więc antybiotyk nie tylko nie pomoże, ale może dodatkowo osłabić organizm.
Hormony a wątroba
Przez całe życie kobieca wątroba narażona jest na dodatkowe obciążenia związane ze stosowaniem środków hormonalnych. Długotrwałe przyjmowanie antykoncepcji czy hormonalnej terapii zastępczej w okresie menopauzy może negatywnie wpływać na funkcjonowanie tego narządu.
Objawy świadczące o problemach z wątrobą
Wątroba to narząd, który długo „milczy” – nie jest unerwiona, więc nie boli nawet wtedy, gdy jest poważnie uszkodzona. Pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj dopiero w zaawansowanym stadium choroby. Dlatego tak ważne jest, aby zwracać uwagę na subtelne sygnały, które mogą świadczyć o problemach z wątrobą.
Do najczęstszych objawów należą:
- Chroniczne zmęczenie i senność
- Wolniejsza przemiana materii i skłonność do nadwagi
- Podwyższone ciśnienie krwi
- Wzdęcia, biegunki, zaparcia, gorycz w ustach
- Wahania nastroju
- Wzmożony apetyt na słodycze
- Nasilenie dolegliwości alergicznych
- Zmiany na skórze: liczne znamiona barwnikowe i brodawki, brązowe plamy przy cebulkach włosów
- Problemy z odchudzaniem mimo stosowania diety
- Zimne, wilgotne ciało, zwłaszcza ręce
- Zaczerwienienie skóry wnętrza dłoni w okolicy kciuka i małego palca
- Skurcze w łydkach i palcach rąk
W bardziej zaawansowanych stadiach mogą pojawić się:
- Nieprzyjemne kłucia w boku i rozpieranie pod żebrami
- Żółtaczka (zażółcenie skóry i białkówek oczu)
- Zaburzenia krzepnięcia krwi i tendencja do siniaczenia
- Częste krwawienia z nosa lub dziąseł
- Powiększenie wątroby i śledziony
Diagnostyka chorób wątroby
Profilaktyka jest kluczowa dla zdrowia wątroby. Raz w roku powinniśmy wykonać tak zwane próby wątrobowe, które są prostym badaniem laboratoryjnym pozwalającym ocenić poziom enzymów zawartych w komórkach wątroby i sprawdzić, czy radzi sobie ona z obciążeniami.
Do najważniejszych badań oceniających funkcję wątroby należą:
- Transaminaza asparaginianowa (AST) – enzym występujący głównie w wątrobie, ale także w mięśniach i innych narządach
- Transaminaza alaninowa (ALT) – enzym występujący w wątrobie, biorący udział w metabolizmie energetycznym
- Gamma-glutamylotranspeptydaza (GGTP) – enzym występujący głównie w wątrobie, którego poziom jest wskaźnikiem dysfunkcji lub alkoholowego uszkodzenia wątroby
- Fosfataza zasadowa (ALP) – białko występujące we wszystkich tkankach organizmu, w tym w wątrobie i drogach żółciowych
- Bilirubina – substancja wytwarzana podczas normalnego rozpadu czerwonych krwinek
- Albumina – główne białko osocza syntetyzowane w wątrobie
- Lipidogram – badanie pozwalające ocenić poziom cholesterolu i innych tłuszczów we krwi
W przypadku podejrzenia wirusowego zapalenia wątroby wykonuje się dodatkowe badania w kierunku wirusów hepatotropowych (WZW A, B, C).
Najczęstsze choroby wątroby
Stłuszczenie wątroby
Do stłuszczenia wątroby dochodzi, gdy ilość nagromadzonego w niej tłuszczu przekracza 5% jej masy. Wyróżniamy stłuszczenie alkoholowe (związane z nadużywaniem alkoholu) i niealkoholowe (związane z otyłością, cukrzycą, zaburzeniami gospodarki lipidowej).
Stłuszczenie wątroby może początkowo przebiegać bezobjawowo lub dawać niespecyficzne objawy, takie jak osłabienie, przewlekłe zmęczenie, brak apetytu, uczucie pełności, wrażenie rozpierania w nadbrzuszu, niewielkie dolegliwości w nadbrzuszu lub w prawym podżebrzu. Wątroba może być powiększona i tkliwa.
Na szczęście stłuszczenie wątroby jest w dużej mierze procesem odwracalnym, jeśli wyeliminujemy czynnik uszkadzający (alkohol, nadmiar kalorii).
Zapalenie wątroby
Zapalenie wątroby może mieć różne przyczyny: wirusowe (WZW A, B, C), toksyczne (alkohol, leki), autoimmunologiczne. W przypadku alkoholowego zapalenia wątroby objawy mogą obejmować: osłabienie, nudności, wymioty, utratę apetytu, bóle brzucha, gorączkę, żółtaczkę, powiększoną i tkliwą wątrobę.
Leczenie zależy od przyczyny zapalenia. W przypadku alkoholowego zapalenia wątroby kluczowe jest zaprzestanie spożywania alkoholu oraz odpowiednia dieta bogata w witaminy B1, B6, A, E, kwas foliowy oraz mikroelementy: cynk i selen.
Marskość wątroby
Marskość wątroby to najpoważniejsza choroba tego narządu, charakteryzująca się nieodwracalnym zniszczeniem jego struktury i funkcji. W trakcie rozwoju marskości dochodzi do niszczenia komórek, regeneracji i procesu włóknienia, podczas którego następuje przebudowa wątroby: zmniejsza się ilość miąższu i zaburzony zostaje przepływ krwi przez narząd.
Objawy marskości obejmują: osłabienie, nietolerancję wysiłku, spadek apetytu i masy ciała, stan podgorączkowy, żółtaczkę, objawy dyspeptyczne. Niewyrównana marskość może prowadzić do nadciśnienia wrotnego i dalszego postępu choroby z objawami takimi jak wodobrzusze, obrzęki, pajączki na skórze, wybroczyny, krwawienia z nosa i dziąseł.
Leczenie marskości polega na eliminacji czynnika uszkadzającego, odpowiedniej diecie i leczeniu powikłań. W zaawansowanych przypadkach jedyną opcją może być przeszczep wątroby.
Jak dbać o wątrobę?
Dieta przyjazna wątrobie
Aby poprawić funkcjonowanie wątroby, warto zadbać o odpowiednią dietę. Oto kilka zasad:
- Jedz 5 razy dziennie: śniadanie do dwóch godzin po przebudzeniu, a kolację 3 godziny przed snem
- Spożywaj posiłki powoli, dokładnie przeżuwając każdy kęs
- Zadbaj o dietę bogatą w białko, wybierając chude mięso i ryby, najlepiej gotowane na parze, duszone lub pieczone w folii
- Ogranicz spożycie sodu: nie dosalaj potraw i zrezygnuj z żywności wysoko przetworzonej
- Uważaj na cukier – jego nadmierna ilość (ponad 70g dziennie) sprzyja stłuszczeniu wątroby
- Wybieraj warzywa korzystne dla wątroby: marchew, brokuły, buraki, najlepiej przygotowywane na parze
- Owoce spożywaj w formie musów lub świeżo wyciskanych soków
- Wzbogać dietę o błonnik, który przyspiesza przejście pokarmu przez jelita, dzięki czemu część toksyn zostaje szybciej wydalona
Regeneracja wątroby
Dopóki nie dojdzie do trwałych zmian w wątrobie, można przywrócić jej dawną sprawność. Oto kilka sposobów na wspomaganie regeneracji wątroby:
- Całkowita rezygnacja z alkoholu
- Regularne spożywanie 5-6 mniejszych posiłków w równych odstępach czasu
- Spożywanie produktów surowych, gdy tylko jest to możliwe
- Unikanie smażenia – lepiej dusić na wodzie z dodatkiem olejów roślinnych z pierwszego tłoczenia lub piec w folii
- Przygotowywanie świeżych posiłków, unikanie odgrzewania
- Eliminacja z diety: serów, śmietany, masła, margaryn, jajek, pieczywa pszennego, słodyczy, cukru, prażonych orzeszków, grzybów, kawy, mocnej herbaty
Na pełny „detoks” potrzeba około 8 tygodni, stopniowo ograniczając, a następnie eliminując produkty zakazane.
Naturalne wsparcie dla wątroby
Warto również sięgnąć po naturalne metody wspierające wątrobę:
- Soki z żurawin i jabłek
- Napary ziołowe: mniszek lekarski, korzeń karczocha
- Preparaty z ostropestu plamistego, zawierające sylimarynę, która regeneruje komórki wątroby i chroni je przed szkodliwymi czynnikami
- Preparaty z karczocha, które zawierają cynarynę o działaniu żółciopędnym
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czy kobieta może pić tyle samo alkoholu co mężczyzna?
Nie, kobieca wątroba jest pięciokrotnie mniej odporna na działanie alkoholu niż męska. Wynika to z faktu, że organizm kobiety wytwarza mniej enzymów metabolizujących alkohol, a te które są produkowane, wykazują niższą aktywność. Dlatego kobiety powinny spożywać znacznie mniej alkoholu niż mężczyźni lub całkowicie z niego zrezygnować.
Jak często powinnam wykonywać badania wątroby?
Zaleca się wykonywanie prób wątrobowych raz w roku, nawet jeśli nie odczuwasz żadnych dolegliwości. Jest to proste badanie laboratoryjne, które pozwala ocenić poziom enzymów zawartych w komórkach wątroby i sprawdzić, czy radzi sobie ona z obciążeniami.
Czy problemy z wątrobą mogą prowadzić do nadwagi?
Tak, gdy wątroba źle pracuje, może przyczyniać się do odkładania tłuszczu w pasie, nasilać cellulit, podnosić ciśnienie, powodować huśtawkę nastrojów i prowadzić do problemów z odchudzaniem mimo stosowania diety.
Jakie leki są najbardziej szkodliwe dla wątroby?
Szczególnie obciążające dla wątroby mogą być leki przeciwbólowe (zwłaszcza paracetamol w dużych dawkach), niektóre antybiotyki, leki hormonalne, leki na obniżenie cholesterolu oraz leki przeciwzapalne. Zawsze należy stosować leki zgodnie z zaleceniami lekarza i nie przekraczać zalecanych dawek.
Czy wszystkie choroby wątroby są nieodwracalne?
Nie wszystkie. Wiele chorób wątroby, zwłaszcza we wczesnym stadium, można odwrócić. Stłuszczenie wątroby jest w dużej mierze procesem odwracalnym, jeśli wyeliminujemy czynnik uszkadzający (alkohol, nadmiar kalorii). Nawet w przypadku alkoholowego zapalenia wątroby, całkowite zaprzestanie spożywania alkoholu u większości osób prowadzi do wyzdrowienia. Niestety marskość wątroby jest nieodwracalna, ale odpowiednio wczesne i właściwe leczenie może spowolnić lub nawet zatrzymać jej postęp.
Czy diety odchudzające mogą zaszkodzić wątrobie?
Tak, drakońskie diety odchudzające mogą być szkodliwe dla wątroby. Głodówki i przewlekłe głodzenie organizmu prowadzą do stłuszczenia wątroby. Jeśli chcesz schudnąć, rób to stopniowo – nie więcej niż 0,5-1 kg tygodniowo. Zbyt szybka utrata wagi (powyżej 2 kg miesięcznie) może obciążać wątrobę.
Czy suplementy diety mogą zaszkodzić wątrobie?
Tak, niektóre suplementy diety, zwłaszcza przyjmowane w nadmiarze lub łączone z innymi preparatami, mogą obciążać wątrobę. Większość suplementów jest metabolizowana w wątrobie, dlatego przed rozpoczęciem suplementacji warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Czy kawa jest szkodliwa dla wątroby?
Najnowsze badania sugerują, że umiarkowane spożycie kawy może mieć działanie ochronne na wątrobę. Jednak nadmierne ilości kofeiny mogą obciążać ten narząd, dlatego warto ograniczyć spożycie kawy do 2-3 filiżanek dziennie.
Bibliografia
- Frezza M, di Padova C, Pozzato G, Terpin M, Baraona E, Lieber CS. High blood alcohol levels in women. The role of decreased gastric alcohol dehydrogenase activity and first-pass metabolism. New England Journal of Medicine. 1990;322(2):95-99. DOI: 10.1056/NEJM199001113220205 PMID: 2248624
- Guy J, Peters MG. Liver disease in women: The influence of gender on epidemiology, natural history, and patient outcomes. Gastroenterology & Hepatology. 2013;9(10):633-639. PMID: 24764777
- Chalasani N, Younossi Z, Lavine JE, et al. The diagnosis and management of nonalcoholic fatty liver disease: Practice guidance from the American Association for the Study of Liver Diseases. Hepatology. 2018;67(1):328-357. DOI: 10.1002/hep.29367 PMID: 28714183
- European Association for the Study of the Liver (EASL), European Association for the Study of Diabetes (EASD), European Association for the Study of Obesity (EASO). EASL-EASD-EASO Clinical Practice Guidelines for the management of non-alcoholic fatty liver disease. Journal of Hepatology. 2016;64(6):1388-1402. DOI: 10.1016/j.jhep.2015.11.004 PMID: 27062661
Zobacz także spis leków stosowanych przez kobiety. Znajdziesz tu między innymi wykaz leków na infekcje intymne, tabletki antykoncepcyjne, leki stosowane w menopauzie.
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
