Hirsutyzm

Hirsutyzm – przyczyny i leczenie nadmiernego owłosienia u kobiet

przez

Hirsutyzm to zaburzenie charakteryzujące się występowaniem nadmiernego owłosienia typu męskiego u kobiet. Dotyczy ono 5-15% kobiet w wieku rozrodczym i może mieć znaczący wpływ na jakość życia, samoocenę oraz dobrostan psychiczny. Problem ten wykracza poza kwestie wyłącznie estetyczne, gdyż często jest objawem istotnych zaburzeń endokrynologicznych wymagających diagnostyki i specjalistycznego leczenia. Prawidłowe rozpoznanie przyczyn hirsutyzmu oraz wdrożenie odpowiedniego postępowania pozwala nie tylko skutecznie kontrolować nadmierne owłosienie, ale również zapobiegać poważniejszym konsekwencjom zdrowotnym związanym z zaburzeniami hormonalnymi.

Czym jest hirsutyzm?

Hirsutyzm to termin medyczny określający występowanie u kobiet nadmiernego owłosienia w miejscach typowych dla męskiego typu owłosienia. W odróżnieniu od zwykłego, delikatnego owłosienia (meszku), włosy w hirsutyzmie są grube, ciemne i sztywne, podobne do męskich. Najczęściej występują one na:

  • Górnej wardze
  • Brodzie i policzkach
  • Klatce piersiowej, szczególnie wokół brodawek sutkowych
  • Brzuchu (zwłaszcza wzdłuż linii środkowej)
  • Wewnętrznych powierzchniach ud
  • Plecach i pośladkach
  • Przedramionach

Ważne jest rozróżnienie hirsutyzmu od hipertrychozy, która oznacza nadmierne owłosienie występujące na całym ciele, niezwiązane z działaniem androgenów. Hipertrychoza może być wywołana niektórymi lekami, chorobami metabolicznymi lub stanowić cechę dziedziczną.

Sprawdź ulotki i opinie pacjentów o przykładowych lekach stosowanych przez kobiety: leczenie infekcji intymnych różnego pochodzenia (Fluomizin, Trioxal, Macmiror Complex 500, Izovag, Gynoxin Uno, Ipozumax ), endometrioza (Primolut-Nor, Provera, Diemono, Probella, Endovelle, Zafrilla), menopauza (Intrarosa, Femoston Conti, Remifemin, Ovestin, Oekolp forte, Klimadynon, Systen 50, Velbienne mini, Progesterone Besins, Systen Conti, Femoston mini, Angeliq, Vagifem, Lenzetto), środki antykoncepcyjne (Liberelle, Aidee, Slinda, Mercilon, Ginoring, PolaRing, Midiana, Dionelle, Lemena, Vines).

Hirsutyzm

Sprawdź ulotki i opinie pacjentów o przykładowych lekach stosowanych w dermatologii: trądzik (Izotek, Chlorocyclinum 3%, Efracea, Skyrizi, Acnelec, Epiduo Forte, Aklief, Duac, Klindacin T, Benzacne),  wszawica (Sora Forte), łuszczyca (Enstilar, Skilarence, Tremfya, Ovixan, Skyrizi, Taltz, Clarelux, Psotriol, Cosentyx, Acitren), rogowacenie słoneczne (Solacutan), atopowe zapalenie skóry (Protopic, Afloderm, Maxicortan, Dupixent), łysienie androgenowe (Minovivax, Propecia) grzybica/łupież (Travogen, Afloderm, Myconafine, Pirolam lakier).

Mechanizm powstawania hirsutyzmu

Główną przyczyną hirsutyzmu jest nieprawidłowe działanie androgenów (męskich hormonów płciowych) w organizmie kobiety. Może to wynikać z:

  1. Nadmiernej produkcji androgenów przez jajniki lub nadnercza
  2. Zwiększonej wrażliwości mieszków włosowych na prawidłowe stężenia androgenów
  3. Zaburzenia metabolizmu androgenów

W warunkach prawidłowych, androgeny występują u kobiet w niewielkich ilościach i są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jednak ich nadmiar lub zwiększona wrażliwość tkanek na ich działanie może prowadzić do męskiego typu owłosienia.

Reklama

Przyczyny hirsutyzmu

Choroby jajników

  1. Zespół policystycznych jajników (PCOS) – najczęstsza przyczyna hirsutyzmu, dotykająca 5-10% kobiet w wieku rozrodczym. Poza nadmiernym owłosieniem charakteryzuje się nieregularnymi miesiączkami, trudnościami z zajściem w ciążę, otyłością i insulinoopornością. W PCOS dochodzi do zaburzenia równowagi hormonalnej, co prowadzi do zwiększonej produkcji androgenów przez jajniki.
  2. Guzy wirylizujące jajnika – rzadka przyczyna hirsutyzmu, gdzie guz jajnika produkuje nadmierne ilości androgenów. Charakterystyczne dla tej przyczyny jest nagłe pojawienie się i szybka progresja objawów męskich cech płciowych u kobiety po okresie dojrzewania.

Choroby nadnerczy

  1. Wrodzony przerost nadnerczy – grupa zaburzeń dziedzicznych prowadzących do nieprawidłowości w syntezie hormonów steroidowych, w tym kortyzolu i aldosteronu, co skutkuje zwiększoną produkcją androgenów. U dorosłych kobiet może objawiać się hirsutyzmem, trądzikiem i zaburzeniami miesiączkowania.
  2. Zespół Cushinga – choroba spowodowana nadmiernym wydzielaniem kortyzolu przez nadnercza. Oprócz hirsutyzmu, pacjentki z zespołem Cushinga mogą doświadczać otyłości centralnej, rozstępów, nadciśnienia, osłabienia mięśni i zaburzeń metabolicznych.
  3. Guzy nadnerczy produkujące androgeny – rzadkie, ale mogą powodować gwałtowny rozwój cech męskich u kobiet.

Hirsutyzm polekowy

Niektóre leki mogą wywołać lub nasilić hirsutyzm poprzez zwiększenie poziomu androgenów lub zwiększenie wrażliwości tkanek na androgeny:

Inne przyczyny

  1. Hiperprolaktynemia – podwyższony poziom prolaktyny może powodować zaburzenia hormonalne prowadzące do hirsutyzmu
  2. Insulinooporność – zwiększa produkcję androgenów
  3. Akromegalia – choroba związana z nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu
  4. Niedoczynność tarczycy – może sprzyjać rozwojowi hirsutyzmu

Hirsutyzm idiopatyczny

U około 5-10% kobiet z hirsutyzmem nie udaje się zidentyfikować konkretnej przyczyny, mimo prawidłowych poziomów hormonów. W tych przypadkach mówi się o hirsutyzmie idiopatycznym, który jest prawdopodobnie związany z genetycznie uwarunkowaną zwiększoną wrażliwością mieszków włosowych na normalne stężenia androgenów. Ten typ hirsutyzmu występuje częściej u kobiet pochodzących z regionu Morza Śródziemnego, Bliskiego Wschodu i Azji Południowej.

Objawy towarzyszące hirsutyzmowi

Poza nadmiernym owłosieniem, u kobiet z podwyższonym poziomem androgenów mogą występować inne objawy, określane jako wirylizacja:

  1. Zmiany skórne:
    • Nasilony trądzik, szczególnie w okolicy żuchwy i szyi
    • Łojotok (nadmierne wydzielanie sebum)
    • Łysienie typu męskiego (rozpoczynające się w okolicach skroniowych i na czubku głowy)
  2. Zaburzenia miesiączkowania:
    • Nieregularne miesiączki
    • Skąpe miesiączki
    • Brak miesiączki (amenorrhea)
  3. Zmiany w budowie ciała:
    • Zmniejszenie biustu
    • Zwiększenie masy mięśniowej
    • Zmiana rozmieszczenia tkanki tłuszczowej (typ męski)
    • Otyłość, szczególnie brzuszna
  4. Inne objawy:
    • Obniżenie głosu
    • Powiększenie łechtaczki
    • Niepłodność
    • Zaburzenia nastroju (stany depresyjne)
    • Zmniejszenie libido

Gwałtowne pojawienie się i szybka progresja objawów wirylizacji po okresie dojrzewania powinny budzić szczególny niepokój i wymagają pilnej diagnostyki w kierunku guza wirylizującego.

Diagnostyka hirsutyzmu

Diagnostyka hirsutyzmu opiera się na dokładnym wywiadzie, badaniu przedmiotowym oraz badaniach laboratoryjnych i obrazowych.

Wywiad lekarski

nadmierne owłosienie u kobiet

Podczas rozmowy z lekarzem warto określić:

  • Od kiedy występują objawy i jak szybko postępują
  • Czy występują zaburzenia miesiączkowania
  • Czy pojawiły się inne niepokojące symptomy (np. zmiany w barwie głosu)
  • Jakie leki są przyjmowane
  • Czy w rodzinie występowały podobne problemy
  • Czy jest planowana ciąża

Badanie przedmiotowe

Lekarz ocenia:

  • Stopień i rozmieszczenie owłosienia
  • Obecność innych cech wirylizacji
  • Stan skóry (trądzik, łojotok)
  • Rozkład tkanki tłuszczowej
  • Obecność innych oznak chorób endokrynologicznych

Do oceny nasilenia hirsutyzmu często stosuje się skalę Ferrimana-Gallwaya, która ocenia owłosienie w 9 miejscach ciała: górna warga, broda, klatka piersiowa, górna część pleców, dolna część pleców, górna część brzucha, dolna część brzucha, ramiona i uda. Każdy obszar oceniany jest w skali od 0 (brak owłosienia) do 4 (silne owłosienie typu męskiego). Suma punktów 8 lub więcej wskazuje na hirsutyzm.

Badania laboratoryjne

Podstawowe badania hormonalne obejmują:

  • Testosteron całkowity i wolny
  • Siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEAS)
  • Androstendion
  • 17-hydroksyprogesteron
  • Prolaktyna
  • Hormony tarczycy (TSH, fT3, fT4)
  • LH i FSH (hormony przysadki mózgowej)
  • Insulina i glukoza na czczo (ocena insulinooporności)
  • Kortyzol

Warto pamiętać, że badania hormonalne najlepiej wykonywać w określonych dniach cyklu miesiączkowego (zwykle 3-5 dzień cyklu), co pozwala na uzyskanie najbardziej wiarygodnych wyników.

Badania obrazowe

W zależności od podejrzewanej przyczyny hirsutyzmu, lekarz może zlecić:

  • USG jajników (szczególnie przy podejrzeniu PCOS)
  • Tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny nadnerczy (przy podejrzeniu guza nadnerczy)
  • Rezonans magnetyczny przysadki mózgowej (przy podejrzeniu guza przysadki)

Leczenie hirsutyzmu

Strategia leczenia hirsutyzmu powinna uwzględniać zarówno leczenie przyczynowe, jak i objawowe.

Leczenie przyczynowe

  1. W zespole policystycznych jajników (PCOS):
    • Zmiana stylu życia i redukcja masy ciała
    • Leki przeciwandrogenowe (np. cyproteron, spironolakton)
    • Doustna antykoncepcja hormonalna zawierająca estrogen i progestagen o działaniu antyandrogennym
    • Metformina przy współistniejącej insulinooporności
  2. W chorobach nadnerczy:
    • Glikokortykosteroidy w wrodzonym przeroście nadnerczy
    • Leczenie operacyjne guzów nadnerczy
    • Leczenie farmakologiczne lub operacyjne zespołu Cushinga
  3. W guzach wirylizujących jajnika:
    • Leczenie operacyjne
  4. W hiperprolaktynemii:
  5. W hirsutyzmie polekowym:
    • Odstawienie lub zamiana leku wywołującego hirsutyzm na alternatywny

Leczenie farmakologiczne hirsutyzmu

  1. Doustne środki antykoncepcyjne – obniżają poziom androgenów produkowanych przez jajniki poprzez hamowanie wydzielania LH przez przysadkę. Najskuteczniejsze są preparaty zawierające estrogen w połączeniu z progestagenem o działaniu antyandrogennym (np. drospirenon, cyproteron).
  2. Leki przeciwandrogenowe:
    • Spironolakton – blokuje receptory androgenowe i hamuje syntezę androgenów (dawka 50-200 mg dziennie)
    • Cyproteron – blokuje receptory androgenowe (stosowany zwykle w połączeniu z etynyloestradiolem)
    • Flutamid – silny antagonista receptora androgenowego (rzadziej stosowany ze względu na potencjalną hepatotoksyczność)
    • Finasteryd – hamuje przekształcanie testosteronu w dihydrotestosteron (stosowany głównie w leczeniu łysienia androgenowego)
  3. Eflornityna – krem do stosowania miejscowego, hamuje enzym biorący udział we wzroście włosa, stosowany głównie do leczenia hirsutyzmu na twarzy.
  4. Metformina – u pacjentek z PCOS i insulinoopornością pomaga obniżyć poziom insuliny i pośrednio zmniejsza produkcję androgenów przez jajniki.
  5. Inhibitory 5α-reduktazy – hamują przekształcanie testosteronu w dihydrotestosteron, którego działanie na mieszki włosowe jest silniejsze niż testosteronu.

Warto pamiętać, że efekty leczenia farmakologicznego hirsutyzmu widoczne są dopiero po kilku miesiącach terapii (3-6 miesięcy) ze względu na długi cykl życia włosa.

Metody usuwania owłosienia

Równolegle z leczeniem farmakologicznym, można stosować metody bezpośredniego usuwania nadmiernego owłosienia:

  1. Metody tymczasowe:
    • Golenie
    • Depilacja woskiem
    • Depilacja kremami
    • Pinceta/tweezery
    • Nić (threading)
    • Urządzenia mechaniczne (depilatory)
  2. Metody trwałe lub długotrwałe:
    • Depilacja laserowa – najbardziej skuteczna dla ciemnych włosów na jasnej skórze
    • Elektroliza – metoda trwałego usuwania włosów poprzez niszczenie mieszka włosowego prądem elektrycznym
    • Termoliza – wykorzystuje energię cieplną do niszczenia mieszków włosowych
    • Fotoepilacja (IPL) – metoda podobna do laseroterapii, wykorzystująca światło o szerokim spektrum

Naturalne metody wspomagające leczenie hirsutyzmu

Chociaż metody naturalne nie zastąpią konwencjonalnego leczenia, mogą stanowić cenne uzupełnienie terapii:

  1. Dieta o niskim indeksie glikemicznym – pomaga kontrolować poziom insuliny, co pośrednio może wpływać na produkcję androgenów, szczególnie u kobiet z PCOS.
  2. Zioła o potencjalnym działaniu antyandrogennym:
    • Mięta pieprzowa – wykazano, że napary z mięty mogą obniżać poziom testosteronu
    • Lukrecja – może hamować produkcję androgenów
    • Zielona herbata – zawiera związki o potencjalnym działaniu antyandrogennym
  3. Suplementy:
    • Inozytol – może poprawiać wrażliwość na insulinę u kobiet z PCOS
    • Magnez i cynk – odgrywają rolę w regulacji hormonalnej
    • Olej z wiesiołka – zawiera kwasy tłuszczowe, które mogą wpływać na metabolizm hormonów
  4. Regularna aktywność fizyczna – pomaga w regulacji gospodarki hormonalnej, szczególnie u osób z nadwagą lub otyłością.

Życie z hirsutyzmem

Hirsutyzm może mieć istotny wpływ na jakość życia kobiet, powodując dyskomfort psychiczny, obniżoną samoocenę i problemy w relacjach społecznych. Ważne jest, aby oprócz leczenia medycznego, uwzględnić również aspekt psychologiczny:

  1. Wsparcie psychologiczne – rozmowa z psychologiem lub terapeutą może pomóc w radzeniu sobie z emocjonalnymi aspektami życia z hirsutyzmem.
  2. Grupy wsparcia – dzielenie się doświadczeniami z innymi kobietami zmagającymi się z podobnymi problemami może przynieść ulgę i praktyczne wskazówki.
  3. Edukacja – zrozumienie przyczyn hirsutyzmu i możliwości jego leczenia pomaga pacjentkom aktywnie uczestniczyć w procesie terapeutycznym.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Czy hirsutyzm można całkowicie wyleczyć?

Możliwość całkowitego wyleczenia hirsutyzmu zależy od jego przyczyny. W przypadkach spowodowanych konkretnymi schorzeniami, jak guzy wydzielające androgeny, leczenie przyczynowe może doprowadzić do ustąpienia objawów. Jednak w wielu przypadkach, zwłaszcza przy PCOS czy hirsutyzmie idiopatycznym, leczenie ma charakter długotrwały i skupia się na kontrolowaniu objawów, a nie całkowitym wyleczeniu.

Czy dieta wpływa na hirsutyzm?

Tak, dieta może wpływać na nasilenie hirsutyzmu, szczególnie u kobiet z PCOS lub insulinoopornością. Dieta o niskim indeksie glikemicznym, bogata w błonnik, nienasycone kwasy tłuszczowe, z ograniczeniem cukrów prostych i tłuszczów nasyconych, może pomóc regulować poziom insuliny i pośrednio wpływać na produkcję androgenów. Redukcja masy ciała u kobiet z nadwagą lub otyłością również może przyczynić się do zmniejszenia nasilenia hirsutyzmu.

Jak długo trzeba czekać na efekty leczenia hirsutyzmu?

Efekty leczenia farmakologicznego hirsutyzmu są widoczne po około 3-6 miesiącach, a pełna odpowiedź na leczenie może nastąpić dopiero po 9-12 miesiącach. Wynika to z długiego cyklu życia włosa, który trwa kilka miesięcy. Nowe włosy, które wyrastają po rozpoczęciu leczenia, są już poddane jego działaniu, natomiast włosy istniejące wcześniej muszą przejść pełny cykl życia i zostać zastąpione nowymi.

Czy hirsutyzm wpływa na płodność?

Hirsutyzm sam w sobie nie wpływa na płodność, ale niektóre z jego przyczyn, jak zespół policystycznych jajników (PCOS), mogą powodować zaburzenia owulacji i trudności z zajściem w ciążę. Leczenie przyczynowe hirsutyzmu, zwłaszcza w przypadku PCOS, może poprawić funkcje rozrodcze i zwiększyć szanse na zajście w ciążę.

Czy hirsutyzm może się nasilić w trakcie ciąży?

Reakcja hirsutyzmu na ciążę jest indywidualna. U niektórych kobiet objawy mogą się nasilić z powodu zmian hormonalnych zachodzących w ciąży, u innych mogą pozostać bez zmian lub nawet się zmniejszyć. Po porodzie, gdy poziomy hormonów wracają do stanu sprzed ciąży, hirsutyzm zwykle powraca do poprzedniego nasilenia.

Czy hirsutyzm może pojawić się w wieku dojrzałym?

Tak, hirsutyzm może pojawić się w każdym wieku, choć najczęściej zaczyna się w okresie dojrzewania. Hirsutyzm, który pojawia się nagle u kobiety po 25. roku życia, zwłaszcza jeśli towarzyszy mu szybka progresja objawów wirylizacji, wymaga pilnej diagnostyki, ponieważ może wskazywać na nowotwór jajnika lub nadnerczy produkujący androgeny.

Czy leczenie laserowe jest skuteczne w przypadku hirsutyzmu?

Laseroterapia jest skuteczną metodą usuwania nadmiernego owłosienia, jednak jej efektywność zależy od typu skóry i włosów. Najlepsze rezultaty osiąga się u osób z jasną skórą i ciemnymi włosami. Należy pamiętać, że laser jedynie usuwa istniejące włosy, ale nie leczy przyczyny hirsutyzmu. Dlatego najlepsze efekty osiąga się, łącząc terapię laserową z leczeniem farmakologicznym ukierunkowanym na przyczynę hirsutyzmu.

Czy stres może nasilać hirsutyzm?

Przewlekły stres może wpływać na gospodarkę hormonalną organizmu, potencjalnie zaburzając równowagę między hormonami i pośrednio nasilając objawy hirsutyzmu. Ponadto, stres może prowadzić do zachowań, które mogą pogorszyć hirsutyzm, jak nieprawidłowe odżywianie czy brak aktywności fizycznej. Techniki redukcji stresu, takie jak medytacja, joga czy regularna aktywność fizyczna, mogą stanowić cenne uzupełnienie kompleksowego leczenia hirsutyzmu.

Bibliografia

  1. Azziz R, Carmina E, Sawaya ME. Idiopathic hirsutism. Endocr Rev. 2000;21(4):347-362. DOI: 10.1210/edrv.21.4.0401 PMID: 10950156
  2. Escobar-Morreale HF, Carmina E, Dewailly D, et al. Epidemiology, diagnosis and management of hirsutism: a consensus statement by the Androgen Excess and Polycystic Ovary Syndrome Society. Hum Reprod Update. 2012;18(2):146-170. DOI: 10.1093/humupd/dmr042 PMID: 22064667
  3. Martin KA, Anderson RR, Chang RJ, et al. Evaluation and Treatment of Hirsutism in Premenopausal Women: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. J Clin Endocrinol Metab. 2018;103(4):1233-1257. DOI: 10.1210/jc.2018-00241 PMID: 29522147
  4. Legro RS, Arslanian SA, Ehrmann DA, et al. Diagnosis and treatment of polycystic ovary syndrome: an Endocrine Society clinical practice guideline. J Clin Endocrinol Metab. 2013;98(12):4565-4592. DOI: 10.1210/jc.2013-2350 PMID: 24151290

Zobacz także spis leków stosowanych przez kobiety. Znajdziesz tu między innymi wykaz leków na infekcje intymne, tabletki antykoncepcyjne, leki stosowane w menopauzie.

Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.

Zobacz także spis leków dermatogicznych. Znajdziesz w nim między innymi leki stosowane w leczeniu trądziku, środki na grzybicę skóry i preparaty na grzybicę paznokci, a także produkty stosowane na łysienie i wiele innych.