Trójglicerydy – co oznaczają, jak wygląda badanie, jakie są normy i jak obniżyć ich poziom?

Trójglicerydy, znane również jako triglicerydy (TG), to kluczowe związki lipidowe odgrywające istotną rolę w metabolizmie energetycznym organizmu człowieka. Stanowią one główną formę magazynowania tłuszczu w tkance tłuszczowej oraz są ważnym źródłem energii dla komórek ciała. Utrzymanie prawidłowego poziomu trójglicerydów we krwi jest niezwykle istotne dla zdrowia, ponieważ ich podwyższone stężenie może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak choroby sercowo-naczyniowe, miażdżyca, a w skrajnych przypadkach – ostre zapalenie trzustki. Regularne badanie poziomu trójglicerydów, zwłaszcza u osób z czynnikami ryzyka chorób układu krążenia, stanowi ważny element profilaktyki zdrowotnej i pozwala na wczesne wykrycie nieprawidłowości.

Czym są trójglicerydy i za co odpowiadają?

Trójglicerydy to organiczne związki chemiczne należące do grupy lipidów, będące estrami glicerolu i trzech kwasów tłuszczowych. W organizmie ludzkim pełnią dwie główne funkcje: energetyczną oraz zapasową.

Trójglicerydy stanowią kluczowe źródło energii dla organizmu, dostarczając ponad dwukrotnie więcej kalorii niż węglowodany czy białka. Są one magazynowane w komórkach tłuszczowych i uwalniane, gdy organizm potrzebuje dodatkowej energii. Poza tym tworzą również warstwę ochronną wokół narządów wewnętrznych, zapewniając im mechaniczną ochronę przed urazami oraz pełnią funkcję termoizolacyjną, pomagając w utrzymaniu prawidłowej temperatury ciała.

Źródła trójglicerydów w organizmie są dwojakie:

1. Zewnętrzne – dostarczane z pożywieniem, zwłaszcza z tłustymi potrawami
2. Wewnętrzne – syntetyzowane głównie w wątrobie z węglowodanów i kwasów tłuszczowych

Po spożyciu posiłku, trójglicerydy z pokarmów są trawione w przewodzie pokarmowym, a następnie wchłaniane w jelicie cienkim. W enterocytach (komórkach nabłonka jelitowego) są one łączone z białkami, tworząc struktury zwane chylomikronami, które umożliwiają transport lipidów w środowisku wodnym. Chylomikrony te przez układ limfatyczny trafiają do krwiobiegu, gdzie przekazują trójglicerydy do tkanek potrzebujących energii, głównie do mięśni.

W okresach między posiłkami, gdy organizm potrzebuje energii, wątroba produkuje i uwalnia do krwiobiegu lipoproteiny o bardzo małej gęstości (VLDL), które transportują trójglicerydy do różnych tkanek. Po oddaniu trójglicerydów, VLDL przekształcają się w lipoproteiny o pośredniej gęstości (IDL), a następnie w lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL), które są głównym nośnikiem cholesterolu w organizmie.

Jak wygląda badanie trójglicerydów?

Poziom trójglicerydów bada się w ramach podstawowej diagnostyki lipidowej, najczęściej jako część pełnego profilu lipidowego, który obejmuje również oznaczenie cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji HDL i LDL. Jest to jedno z podstawowych badań przesiewowych, które powinno być wykonywane regularnie, szczególnie u osób z czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Wskazania do badania trójglicerydów

Badanie poziomu trójglicerydów zalecane jest szczególnie:

• W ramach rutynowych badań profilaktycznych u osób powyżej 20. roku życia (co 4-6 lat dla osób bez czynników ryzyka, częściej dla osób z grupy ryzyka)
• U osób z nadwagą lub otyłością
• U pacjentów z cukrzycą typu 2
• U osób z nadciśnieniem tętniczym
• U pacjentów z chorobami serca w wywiadzie rodzinnym
• U osób prowadzących siedzący tryb życia
• Przy podejrzeniu uszkodzenia miąższu wątroby
• Przy zaburzeniach wchłaniania z przewodu pokarmowego
• Przy podejrzeniu zapalenia trzustki
• Dla monitorowania skuteczności leczenia zaburzeń lipidowych

Przygotowanie do badania

Prawidłowe przygotowanie do badania trójglicerydów jest kluczowe dla uzyskania wiarygodnych wyników. Należy:

• Pozostać na czczo przez 8-12 godzin przed pobraniem krwi (ostatni posiłek najlepiej spożyć wieczorem, a badanie wykonać rano następnego dnia)
• Nie spożywać alkoholu na 24-48 godzin przed badaniem
• Ostatni posiłek przed badaniem powinien być lekkostrawny i niskotłuszczowy
• Nie pić kawy, herbaty ani innych napojów (poza wodą) w dniu badania przed pobraniem krwi
• Unikać intensywnego wysiłku fizycznego na 24 godziny przed badaniem
• Poinformować lekarza o przyjmowanych lekach, ponieważ niektóre z nich mogą wpływać na wyniki

Sam proces badania jest nieskomplikowany i polega na pobraniu próbki krwi żylnej, najczęściej z okolicy zgięcia łokciowego. Procedura trwa zaledwie kilka minut i jest przeprowadzana przez wykwalifikowany personel medyczny. Wyniki badania są zazwyczaj dostępne tego samego dnia lub w ciągu 24 godzin.

Normy trójglicerydów

Interpretacja wyników badania trójglicerydów opiera się na ustalonych normach, które mogą nieznacznie różnić się w zależności od laboratorium. Ogólnie przyjęte wartości referencyjne dla trójglicerydów przedstawiają się następująco:

• Prawidłowy poziom: poniżej 150 mg/dl (1,7 mmol/l)
• Wartości graniczne: 150-199 mg/dl (1,7-2,25 mmol/l)
• Poziom wysoki: 200-499 mg/dl (2,26-5,63 mmol/l)
• Poziom bardzo wysoki: powyżej 500 mg/dl (5,64 mmol/l)

Normy mogą się różnić w zależności od płci i wieku:

• Dla kobiet: 35-135 mg/dl
• Dla mężczyzn: 40-160 mg/dl
• Dla dzieci: poniżej 100 mg/dl

Warto zaznaczyć, że w przypadku badań wykonywanych nie na czczo, wartość graniczna może być nieco wyższa i wynosi około 175 mg/dl.

Hipertrójglicerydemia – przyczyny podwyższonych trójglicerydów

Hipertrójglicerydemia, czyli podwyższony poziom trójglicerydów we krwi, może być wynikiem różnych czynników. Można ją podzielić na dwa główne typy: pierwotną i wtórną.

Hipertrójglicerydemia pierwotna

Hipertrójglicerydemia pierwotna ma podłoże genetyczne i często występuje rodzinnie. Jest związana z mutacjami genowymi wpływającymi na metabolizm lipidów. Obejmuje ona:

• Hipertrójglicerydemię monogenową – spowodowaną mutacją pojedynczego genu, co prowadzi do poważnych zaburzeń metabolizmu trójglicerydów, jak w przypadku rodzinnego zespołu chylomikronemii
• Hipertrójglicerydemię poligenową – gdy wiele genów wspólnie wpływa na poziom trójglicerydów

Hipertrójglicerydemia wtórna

Hipertrójglicerydemia wtórna jest znacznie bardziej powszechna i wynika z czynników zewnętrznych lub innych chorób. Główne przyczyny obejmują:

1. Styl życia:
   • Dieta bogata w węglowodany proste (cukry) i tłuszcze nasycone
   • Nadmierne spożycie alkoholu
   • Niska aktywność fizyczna
   • Nadwaga i otyłość
2. Choroby:
   • Cukrzyca typu 2
   • Niedoczynność tarczycy
   • Zespół metaboliczny
   • Choroby nerek (zespół nerczycowy, niewydolność nerek)
   • Choroby wątroby (np. niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby)
   • Akromegalia
   • Zespół Cushinga
3. Leki:
   • Kortykosteroidy
   • Beta-blokery nieselektywne
   • Estrogeny i doustne środki antykoncepcyjne
   • Leki immunosupresyjne
   • Retinoidy
   • Tamoksyfen
   • Leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji (np. klozapina, olanzapina)
   • Niektóre leki przeciwwirusowe stosowane w leczeniu HIV
4. Inne czynniki:
   • Ciąża (szczególnie trzeci trymestr)
   • Stres przewlekły

Objawy i konsekwencje podwyższonych trójglicerydów

Podwyższony poziom trójglicerydów zwykle nie daje żadnych charakterystycznych objawów, dopóki ich stężenie nie osiągnie bardzo wysokich wartości. Jest to jeden z powodów, dlaczego hipertrójglicerydemia często pozostaje niewykryta przez dłuższy czas, co zwiększa ryzyko powikłań.

Przy bardzo wysokich poziomach trójglicerydów (powyżej 1000 mg/dl) mogą wystąpić pewne objawy, takie jak:

• Żółtaki skórne (żółtawe guzki pod skórą, zwłaszcza na łokciach, kolanach i pośladkach)
• Lipemia siatkówki (kremowobiały wygląd naczyń siatkówki)
• Powiększenie wątroby i śledziony
• Napadowe bóle brzucha

Długotrwale utrzymujący się podwyższony poziom trójglicerydów może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych:

1. Zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych:
   • Miażdżyca tętnic
   • Choroba niedokrwienna serca
   • Zawał mięśnia sercowego
   • Udar mózgu
2. Ostre zapalenie trzustki – jest to najpoważniejsze bezpośrednie powikłanie bardzo wysokiego poziomu trójglicerydów (powyżej 500-1000 mg/dl). Stan ten wymaga natychmiastowej interwencji medycznej i może zagrażać życiu.
3. Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby – nadmiar trójglicerydów może gromadzić się w wątrobie, prowadząc do jej stłuszczenia, co z czasem może prowadzić do stanu zapalnego, zwłóknienia, a nawet marskości wątroby.
4. Zespół metaboliczny – hipertrójglicerydemia często współwystępuje z innymi zaburzeniami metabolicznymi, takimi jak otyłość brzuszna, nadciśnienie tętnicze, podwyższony poziom glukozy i obniżony poziom cholesterolu HDL, tworząc zespół zwiększający ryzyko cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych.

Jak obniżyć poziom trójglicerydów?

Leczenie podwyższonego poziomu trójglicerydów opiera się przede wszystkim na zmianie stylu życia, a w niektórych przypadkach wymaga również farmakoterapii. Oto najważniejsze strategie obniżania poziomu trójglicerydów:

Modyfikacja diety

Dieta odgrywa kluczową rolę w regulacji poziomu trójglicerydów. Zalecenia dietetyczne obejmują:

1. Ograniczenie spożycia cukrów prostych:
   • Unikanie słodyczy, ciast, ciastek
   • Ograniczenie spożycia napojów słodzonych
   • Zmniejszenie konsumpcji białego pieczywa i innych produktów z białej mąki
   • Wybieranie produktów pełnoziarnistych o niskim indeksie glikemicznym
2. Wybór odpowiednich tłuszczów:
   • Ograniczenie tłuszczów nasyconych (zawartych w tłustym mięsie, pełnotłustych produktach mlecznych)
   • Unikanie tłuszczów trans (obecnych w margarynach, żywności przetworzonej, fast foodach)
   • Zwiększenie spożycia zdrowych tłuszczów nienasyconych (oliwa z oliwek, oleje roślinne, awokado, orzechy)
   • Regularne spożywanie tłustych ryb morskich bogatych w kwasy omega-3 (łosoś, makrela, śledź, sardynki) minimum 2 razy w tygodniu
3. Zwiększenie ilości błonnika w diecie:
   • Większe spożycie warzyw i owoców
   • Wybieranie produktów pełnoziarnistych
   • Włączenie do diety roślin strączkowych
4. Odpowiednie zbilansowanie całego jadłospisu:
   • Kontrola wielkości porcji
   • Regularne spożywanie posiłków
   • Unikanie przejadania się

Aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna ma korzystny wpływ na poziom trójglicerydów. Zaleca się:

• Minimum 150 minut umiarkowanej aktywności aerobowej tygodniowo (np. szybki marsz, pływanie, jazda na rowerze)
• Stopniowe zwiększanie intensywności i czasu trwania ćwiczeń
• Włączenie treningu siłowego 2-3 razy w tygodniu
• Unikanie długotrwałego siedzenia – robienie przerw na krótką aktywność co godzinę

Kontrola masy ciała

U osób z nadwagą lub otyłością, redukcja masy ciała może znacząco obniżyć poziom trójglicerydów:

• Dążenie do utraty 5-10% masy ciała może przynieść wyraźne korzyści metaboliczne
• Powolna, systematyczna redukcja wagi (około 0,5-1 kg tygodniowo)
• Utrzymanie osiągniętej, zdrowszej masy ciała

Ograniczenie alkoholu

Alkohol ma silny wpływ na poziom trójglicerydów, dlatego zaleca się:

• Całkowitą rezygnację z alkoholu u osób z bardzo wysokim poziomem trójglicerydów
• U pozostałych osób – znaczne ograniczenie spożycia alkoholu (do maksymalnie 1 porcji dziennie dla kobiet i 2 porcji dla mężczyzn)

Farmakoterapia

Gdy zmiana stylu życia nie przynosi wystarczających efektów, lekarz może zalecić leki obniżające poziom trójglicerydów:

1. Fibraty (np. fenofibrat) – są to leki pierwszego wyboru w terapii izolowanej hipertrójglicerydemii. Działają poprzez zwiększenie aktywności lipazy lipoproteinowej, co przyspiesza rozkład trójglicerydów.
2. Kwasy omega-3 – w wysokich dawkach terapeutycznych (2-4 g dziennie) mogą znacząco obniżać poziom trójglicerydów. Są dostępne jako leki na receptę.
3. Statyny (np. atorwastatyna, rozuwastatyna) – choć ich głównym celem jest obniżenie poziomu cholesterolu LDL, niektóre z nich mają również wpływ na poziom trójglicerydów.
4. Niacyna (witamina B3) – może skutecznie obniżać poziom trójglicerydów, ale ze względu na efekty uboczne jest rzadziej stosowana.
5. Leki łączone – w niektórych przypadkach może być konieczne zastosowanie kombinacji różnych leków dla osiągnięcia optymalnego efektu.

Wybór farmakoterapii zawsze powinien być dokonany przez lekarza, który weźmie pod uwagę całościowy stan zdrowia pacjenta, współistniejące choroby oraz potencjalne interakcje z innymi przyjmowanymi lekami.

Bibliografia

1. Miller M, Stone NJ, Ballantyne C, Bittner V, Criqui MH, Ginsberg HN, Goldberg AC, Howard WJ, Jacobson MS, Kris-Etherton PM, Lennie TA, Levi M, Mazzone T, Pennathur S. Triglycerides and cardiovascular disease: a scientific statement from the American Heart Association. Circulation. 2011 May 24;123(20):2292-333. DOI: 10.1161/CIR.0b013e3182160726
2. Berglund L, Brunzell JD, Goldberg AC, Goldberg IJ, Sacks F, Murad MH, Stalenhoef AF. Evaluation and treatment of hypertriglyceridemia: an Endocrine Society clinical practice guideline. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. 2012 Sep;97(9):2969-89. DOI: 10.1210/jc.2011-3213
3. Nordestgaard BG, Varbo A. Triglycerides and cardiovascular disease. Lancet. 2014 Aug 16;384(9943):626-35. DOI: 10.1016/S0140-6736(14)61177-6
4. Chapman MJ, Ginsberg HN, Amarenco P, Andreotti F, Borén J, Catapano AL, Descamps OS, Fisher E, Kovanen PT, Kuivenhoven JA, Lesnik P, Masana L, Nordestgaard BG, Ray KK, Reiner Z, Taskinen MR, Tokgözoglu L, Tybjærg-Hansen A, Watts GF. Triglyceride-rich lipoproteins and high-density lipoprotein cholesterol in patients at high risk of cardiovascular disease: evidence and guidance for management. European Heart Journal. 2011 Jun;32(11):1345-61. DOI: 10.1093/eurheartj/ehr112
5. Klop B, Elte JW, Cabezas MC. Dyslipidemia in obesity: mechanisms and potential targets. Nutrients. 2013 Apr 12;5(4):1218-40. DOI: 10.3390/nu5041218
6. Toth PP, Grabner M, Punekar RS, Quimbo RA, Cziraky MJ, Jacobson TA. Cardiovascular risk in patients achieving low-density lipoprotein cholesterol and particle targets. Atherosclerosis. 2014 Aug;235(2):585-91. DOI: 10.1016/j.atherosclerosis.2014.05.914
7. Schwartz GG, Abt M, Bao W, DeMicco D, Kallend D, Miller M, Mundl H, Olsson AG. Fasting triglycerides predict recurrent ischemic events in patients with acute coronary syndrome treated with statins. Journal of the American College of Cardiology. 2015 Jun 2;65(21):2267-75. DOI: 10.1016/j.jacc.2015.03.544
8. Catapano AL, Graham I, De Backer G, Wiklund O, Chapman MJ, Drexel H, Hoes AW, Jennings CS, Landmesser U, Pedersen TR, Reiner Ž, Riccardi G, Taskinen MR, Tokgozoglu L, Verschuren WM, Vlachopoulos C, Wood DA, Zamorano JL. 2016 ESC/EAS Guidelines for the Management of Dyslipidaemias. European Heart Journal. 2016 Oct 14;37(39):2999-3058. DOI: 10.1093/eurheartj/ehw272
9. Mach F, Baigent C, Catapano AL, Koskinas KC, Casula M, Badimon L, Chapman MJ, De Backer GG, Delgado V, Ference BA, Graham IM, Halliday A, Landmesser U, Mihaylova B, Pedersen TR, Riccardi G, Richter DJ, Sabatine MS, Taskinen MR, Tokgozoglu L, Wiklund O. 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk. European Heart Journal. 2020 Jan 1;41(1):111-188. DOI: 10.1093/eurheartj/ehz455
10. Hegele RA, Ginsberg HN, Chapman MJ, Nordestgaard BG, Kuivenhoven JA, Averna M, Borén J, Bruckert E, Catapano AL, Descamps OS, Hovingh GK, Humphries SE, Kovanen PT, Masana L, Pajukanta P, Parhofer KG, Raal FJ, Ray KK, Santos RD, Stalenhoef AF, Stroes E, Taskinen MR, Tybjærg-Hansen A, Watts GF, Wiklund O. The polygenic nature of hypertriglyceridaemia: implications for definition, diagnosis, and management. Lancet Diabetes Endocrinology. 2014 Aug;2(8):655-66. DOI: 10.1016/S2213-8587(13)70191-8
11. Handelsman Y, Shapiro MD. Triglycerides, atherosclerosis, and cardiovascular outcome studies: focus on omega-3 fatty acids. Endocrine Practice. 2017 Jan;23(1):100-112. DOI: 10.4158/EP161445.RA
12. Bhatt DL, Steg PG, Miller M, Brinton EA, Jacobson TA, Ketchum SB, Doyle RT Jr, Juliano RA, Jiao L, Granowitz C, Tardif JC, Ballantyne CM; REDUCE-IT Investigators. Cardiovascular Risk Reduction with Icosapent Ethyl for Hypertriglyceridemia. New England Journal of Medicine. 2019 Jan 3;380(1):11-22. DOI: 10.1056/NEJMoa1812792
13. Grundy SM, Stone NJ, Bailey AL, Beam C, Birtcher KK, Blumenthal RS, Braun LT, de Ferranti S, Faiella-Tommasino J, Forman DE, Goldberg R, Heidenreich PA, Hlatky MA, Jones DW, Lloyd-Jones D, Lopez-Pajares N, Ndumele CE, Orringer CE, Peralta CA, Saseen JJ, Smith SC Jr, Sperling L, Virani SS, Yeboah J. 2018 AHA/ACC/AACVPR/AAPA/ABC/ACPM/ADA/AGS/APhA/ASPC/NLA/PCNA Guideline on the Management of Blood Cholesterol: A Report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Clinical Practice Guidelines. Circulation. 2019 Jun 18;139(25):e1082-e1143. DOI: 10.1161/CIR.0000000000000625