Przewlekłe zapalenie zatok to poważny problem zdrowotny, który dotyka nawet co trzecią osobę w krajach rozwiniętych. Jest to schorzenie znacząco wpływające na jakość życia pacjentów – od problemów ze snem, przez trudności w pracy, po ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu. W Polsce na różne formy zapalenia zatok cierpi około 12 milionów osób, a liczba ta stale rośnie. Szczególnie niepokojący jest wzrost zachorowań wśród dzieci i młodzieży, gdzie w niektórych regionach nawet 40% młodych osób zmaga się z tą dolegliwością. Na szczęście, współczesna medycyna oferuje skuteczne metody diagnostyki i leczenia, które pozwalają znacząco poprawić komfort życia pacjentów.
Spis treści
- 1 Czym jest przewlekłe zapalenie zatok?
- 2 Mechanizm rozwoju choroby
- 3 Objawy i ich wpływ na życie pacjenta
- 4 Przyczyny i czynniki ryzyka
- 5 Nowoczesne metody diagnostyki
- 6 Kompleksowe podejście do leczenia
- 7 Rola leczenia wspomagającego
- 8 Nowoczesne techniki chirurgiczne
- 9 Długofalowe skutki nieleczonej choroby
- 10 Profilaktyka i zapobieganie nawrotom
- 11 Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czym jest przewlekłe zapalenie zatok?
Zatoki przynosowe to cztery pary przestrzeni powietrznych znajdujących się w kościach czaszki: zatoki czołowe, szczękowe, sitowe oraz klinowe. W warunkach fizjologicznych zatoki są połączone z jamą nosową wąskimi kanałami, przez które przepływa śluz, a następnie jest on odprowadzany do gardła. O przewlekłym zapaleniu zatok mówimy wtedy, gdy stan zapalny utrzymuje się przez okres dłuższy niż 12 tygodni, a objawy nie ustępują całkowicie lub regularnie nawracają. Jest to schorzenie znacznie bardziej złożone niż ostre zapalenie zatok, wymagające kompleksowego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego.
Sprawdź ulotki i opinie pacjentów o przykładowych lekach stosowanych w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych: na ból gardła (Octeangin, Strepsils Intensive, Benevox Control smak cytrynowy, Inovox Express), na grypę (Ebilfumin, Tamivil, Segosana), aerozole na katar (Xylometazolin Teva, Nasic, Otrivin Katar i Zatoki, Envil katar, Orinox HA), suchy kaszel (Acodin, Levopront, Levosol, Solvetusan, Sirupus Pini compositus), mokry kaszel (Mucofortin, ACC Optima, Soledum forte), na zatoki (IBUM Zatoki, Ibum Zatoki Max, Gripex Hot Zatoki), oraz inne leki stosowane w łagodzeniu objawów przeziębienia (Gripex Max, FluControl HOT, Polopiryna S, Gripex Control).
Mechanizm rozwoju choroby
Przewlekłe zapalenie zatok rozwija się stopniowo, często jako następstwo nieleczonego lub niewłaściwie leczonego ostrego stanu zapalnego. W pierwszej fazie dochodzi do obrzęku błony śluzowej wyścielającej zatoki, co prowadzi do zaburzenia naturalnego mechanizmu oczyszczania. Zablokowanie ujść zatok powoduje zaleganie wydzieliny, która staje się doskonałą pożywką dla bakterii. Z czasem może dojść do trwałych zmian w błonie śluzowej, włącznie z rozwojem polipów, które jeszcze bardziej utrudniają prawidłowe funkcjonowanie zatok.
Objawy i ich wpływ na życie pacjenta
Przewlekłe zapalenie zatok manifestuje się szeregiem uciążliwych objawów, które znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie. Pacjenci najczęściej skarżą się na uporczywą niedrożność nosa utrudniającą oddychanie oraz stałą obecność wydzieliny, która może mieć różny charakter – od wodnistej po gęstą, żółtawą lub zielonkawą. Charakterystyczne jest również spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, co prowadzi do przewlekłego kaszlu, szczególnie nasilającego się w pozycji leżącej.
Chorzy doświadczają również bólu i uczucia rozpierania w okolicy twarzy, zwłaszcza wokół oczu i w okolicy czoła. Dolegliwości te często nasilają się przy schylaniu się lub gwałtownych ruchach głową. Wielu pacjentów zgłasza również osłabienie lub całkowitą utratę węchu, co wtórnie prowadzi do zaburzeń smaku i może znacząco wpływać na apetyt oraz przyjemność z jedzenia.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Rozwój przewlekłego zapalenia zatok jest zazwyczaj wynikiem współdziałania wielu czynników. Znaczącą rolę odgrywają problemy anatomiczne, takie jak skrzywienie przegrody nosowej czy obecność polipów, które zaburzają naturalny drenaż zatok. Warto zauważyć, że nawet niewielkie nieprawidłowości anatomiczne mogą z czasem prowadzić do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu zatok.
Istotnym czynnikiem są również alergie i astma. Przewlekłe stany alergiczne prowadzą do długotrwałego obrzęku błony śluzowej i zwiększonej produkcji śluzu, co stwarza idealne warunki do rozwoju stanu zapalnego. U pacjentów z astmą często obserwuje się współwystępowanie przewlekłego zapalenia zatok, co może być związane z ogólnoustrojową reakcją zapalną w drogach oddechowych.
Nowoczesne metody diagnostyki
Współczesna diagnostyka przewlekłego zapalenia zatok opiera się na kompleksowym podejściu. Podstawą jest dokładny wywiad lekarski oraz badanie laryngologiczne. Lekarz podczas badania zwraca szczególną uwagę na stan błony śluzowej nosa, obecność wydzieliny oraz ewentualne nieprawidłowości anatomiczne. Kluczowym narzędziem diagnostycznym jest endoskopia nosa, która pozwala na dokładną ocenę stanu zatok i identyfikację potencjalnych przeszkód w ich prawidłowym funkcjonowaniu.
Kompleksowe podejście do leczenia
Skuteczna terapia przewlekłego zapalenia zatok wymaga wielokierunkowego działania. Podstawę stanowi leczenie farmakologiczne, które dobierane jest indywidualnie do przyczyny i nasilenia objawów. Glikokortykosteroidy donosowe, takie jak mometazon czy flutikazon, odgrywają kluczową rolę w zmniejszaniu stanu zapalnego i obrzęku błony śluzowej. Leki te charakteryzują się wysoką skutecznością przy minimalnym ryzyku działań ogólnoustrojowych.
W przypadkach, gdy podłożem choroby jest alergia, niezbędne jest włączenie nowoczesnych leków przeciwhistaminowych. Substancje takie jak bilastyna czy lewocetyryzyna nie tylko łagodzą objawy alergii, ale również przyczyniają się do zmniejszenia stanu zapalnego w zatokach. Szczególnie korzystne działanie wykazuje rupatadyna, która dodatkowo hamuje aktywność czynnika aktywującego płytki krwi, co może przynieść dodatkowe korzyści w kontroli objawów.
Jeśli w przebiegu choroby dochodzi do nadkażenia bakteryjnego, konieczne może być zastosowanie antybiotykoterapii. Wybór antybiotyku powinien być oparty na wynikach posiewu i antybiogramu. Najczęściej stosuje się amoksycylinę z kwasem klawulanowym lub w przypadkach oporności bakterii – cefalosporyny wyższych generacji. Terapia powinna być odpowiednio długa, aby zapobiec nawrotom infekcji.
Przykłady stosowanych substancji czynnych
Glikokortykosteroidy donosowe stanowią podstawę terapii, działając przeciwzapalnie i zmniejszając obrzęk błony śluzowej. Do najczęściej stosowanych należą:
- Mometazon – charakteryzujący się minimalną biodostępnością ogólnoustrojową
- Flutykazon – wykazujący silne działanie przeciwzapalne
- Budezonid – szczególnie skuteczny w przypadku współistniejącej astmy alergicznej
- Cyklezonid – aktywowany dopiero w miejscu działania, co minimalizuje ryzyko działań niepożądanych
- Propionian flutykazonu – o długotrwałym działaniu miejscowym
Leki przeciwhistaminowe są szczególnie istotne u pacjentów z podłożem alergicznym. Nowoczesne preparaty drugiej generacji to:
- Bilastyna – wyróżniająca się minimalnym ryzykiem interakcji i brakiem efektu sedacyjnego
- Lewocetyryzyna – o szybkim początku działania i wysokiej skuteczności
- Desloratadyna – zapewniająca 24-godzinne działanie przy jednej dawce
- Rupatadyna – dodatkowo hamująca działanie czynnika aktywującego płytki krwi
- Feksofenadyna – o korzystnym profilu bezpieczeństwa, szczególnie w aspekcie wpływu na układ sercowo-naczyniowy
W przypadku nadkażenia bakteryjnego stosuje się antybiotykoterapię. Wybór leku powinien być oparty na wynikach posiewu i antybiogramu. Najczęściej stosowane antybiotyki to:
- Amoksycylina z kwasem klawulanowym – jako lek pierwszego wyboru
- Cefalosporyny II generacji (cefuroksym) i III generacji (ceftriakson)
- Klarytromycyna – szczególnie skuteczna przy nietolerancji antybiotyków beta-laktamowych
- Azytromycyna – wygodna w stosowaniu ze względu na krótki czas terapii
- Lewofloksacyna – w przypadkach oporności na inne antybiotyki
Do kontroli dolegliwości bólowych i stanu zapalnego wykorzystuje się:
- Ibuprofen – o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym
- Naproksen – przy silniejszych dolegliwościach bólowych
- Paracetamol – jako bezpieczna opcja przeciwbólowa
- Deksketoprofen – o szybkim początku działania
Leki obkurczające naczynia krwionośne stosowane doraźnie przy silnej niedrożności nosa:
- Ksylometazolina – o szybkim i długotrwałym działaniu
- Oksymetazolina – szczególnie skuteczna przy silnym obrzęku
- Nafazolina – o działaniu miejscowym
- Pseudoefedryna (doustnie) – przy uporczywej blokadzie nosa
Dodatkowo w terapii miejscowej wykorzystuje się:
- Preparaty z kwasem hialuronowym – wspierające regenerację błony śluzowej
- Ektoina – o właściwościach przeciwzapalnych i ochronnych
- Dexpantenol – przyspieszający gojenie i regenerację nabłonka
- Bromek ipratropium – zmniejszający wodnistą wydzielinę z nosa
Należy podkreślić, że skuteczne leczenie często wymaga jednoczesnego stosowania kilku grup leków, a schemat terapii powinien być zawsze ustalany indywidualnie przez lekarza, z uwzględnieniem przyczyny choroby, nasilenia objawów oraz ewentualnych przeciwwskazań do stosowania poszczególnych preparatów.
Rola leczenia wspomagającego
Istotnym elementem terapii przewlekłego zapalenia zatok jest odpowiednie nawilżanie i oczyszczanie błony śluzowej. Regularne płukanie nosa i zatok roztworem soli fizjologicznej pomaga w usuwaniu zalegającej wydzieliny oraz patogenów. Coraz częściej stosuje się również preparaty zawierające kwas hialuronowy, który tworzy na powierzchni błony śluzowej ochronny film i wspomaga jej regenerację. Nowością w leczeniu miejscowym są preparaty z ektoiną, naturalną substancją o właściwościach przeciwzapalnych i ochronnych.
Nowoczesne techniki chirurgiczne
Gdy leczenie zachowawcze nie przynosi oczekiwanych rezultatów, konieczne może być zastosowanie leczenia operacyjnego. Współczesna chirurgia zatok opiera się głównie na małoinwazyjnych technikach endoskopowych. Zabieg przeprowadzany jest przez nos, bez zewnętrznych nacięć, co znacząco zmniejsza ryzyko powikłań i skraca okres rekonwalescencji. Podczas operacji chirurg nie tylko poszerza naturalne ujścia zatok i usuwa zmienione zapalnie tkanki, ale także koryguje ewentualne wady anatomiczne, które mogły przyczynić się do rozwoju choroby.
Długofalowe skutki nieleczonej choroby
Przewlekłe zapalenie zatok, jeśli nie jest odpowiednio leczone, może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Stan zapalny może rozprzestrzenić się na okoliczne struktury, powodując powikłania oczodołowe, w tym zaburzenia widzenia czy obrzęk tkanek oka. W skrajnych przypadkach infekcja może przedostać się do wnętrza czaszki, prowadząc do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Długotrwały stan zapalny może również skutkować trwałym uszkodzeniem błony śluzowej i nieodwracalną utratą węchu.
Profilaktyka i zapobieganie nawrotom
W zapobieganiu nawrotom przewlekłego zapalenia zatok kluczową rolę odgrywa modyfikacja stylu życia i eliminacja czynników ryzyka. Szczególnie istotne jest utrzymywanie odpowiedniej wilgotności powietrza w pomieszczeniach, unikanie ekspozycji na dym tytoniowy i inne substancje drażniące. Pacjenci z alergią powinni systematycznie przyjmować zalecone leki i unikać kontaktu z alergenami. Pomocne może być również stosowanie oczyszczaczy powietrza z filtrami HEPA, które eliminują z otoczenia potencjalne alergeny i zanieczyszczenia.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czy przewlekłe zapalenie zatok może się całkowicie wyleczyć?
Możliwość całkowitego wyleczenia przewlekłego zapalenia zatok zależy przede wszystkim od przyczyny schorzenia. W przypadkach, gdy głównym problemem są nieprawidłowości anatomiczne, takie jak skrzywienie przegrody nosowej czy zmiany strukturalne ujść zatok, odpowiednio przeprowadzona operacja może przynieść trwałą poprawę i w niektórych przypadkach całkowite ustąpienie objawów. Pacjenci często zauważają znaczącą poprawę jakości życia już w pierwszych miesiącach po zabiegu, choć pełna rekonwalescencja może trwać nawet do 12 miesięcy.
Jeśli choroba ma podłoże alergiczne, kluczowe znaczenie ma długoterminowe leczenie choroby podstawowej i konsekwentne unikanie alergenów. W takich sytuacjach możemy mówić raczej o skutecznej kontroli objawów niż o całkowitym wyleczeniu. Immunoterapia alergenowa (odczulanie) może znacząco zmniejszyć reaktywność układu immunologicznego na alergeny i tym samym ograniczyć częstość zaostrzeń zapalenia zatok. Proces ten wymaga jednak cierpliwości, gdyż pełne efekty odczulania widoczne są zwykle po 2-3 latach systematycznej terapii.
Czy dieta ma wpływ na przebieg choroby?
Odpowiednie odżywianie może istotnie wspierać proces leczenia poprzez wzmacnianie układu odpornościowego i zmniejszanie ogólnoustrojowego stanu zapalnego. Szczególnie korzystne działanie wykazują produkty bogate w witaminę C (owoce cytrusowe, papryka, brokuły), cynk (orzechy, nasiona dyni, pełne ziarna) oraz kwasy omega-3 (tłuste ryby morskie, orzechy włoskie, siemię lniane). Badania wskazują, że regularne spożywanie tych składników może wspomóc naturalne mechanizmy obronne organizmu i przyspieszyć proces regeneracji błony śluzowej zatok.
Warto również zwrócić uwagę na potencjalne alergeny pokarmowe. U niektórych pacjentów produkty mleczne mogą nasilać produkcję śluzu i zwiększać gęstość wydzieliny, co utrudnia jej odpływ z zatok. Podobne działanie mogą mieć pokarmy wysoko przetworzone oraz bogate w konserwanty i sztuczne dodatki. Eliminacja tych produktów z diety może przynieść zauważalną poprawę u części pacjentów.
Nie można również zapominać o odpowiednim nawodnieniu organizmu. Picie wystarczającej ilości wody (około 2 litrów dziennie) pomaga w utrzymaniu prawidłowej konsystencji śluzu, co ułatwia jego transport i zapobiega zaleganiu w zatokach. Ciepłe napoje, szczególnie te zawierające imbir czy kurkumę, mogą dodatkowo działać przeciwzapalnie i łagodzić objawy.
Czy stres może wpływać na przebieg choroby?
Przewlekły stres może znacząco negatywnie wpływać na przebieg zapalenia zatok poprzez wielokierunkowe oddziaływanie na organizm. Po pierwsze, stres powoduje osłabienie układu odpornościowego, co zmniejsza zdolność organizmu do zwalczania infekcji i stanów zapalnych. Długotrwała ekspozycja na hormony stresu, takie jak kortyzol, prowadzi do zmniejszenia aktywności komórek odpornościowych i może nasilać stan zapalny w zatokach.
Ponadto, stres często wiąże się z zaburzeniami snu i ogólnym przemęczeniem organizmu, co dodatkowo pogarsza funkcjonowanie układu immunologicznego. Badania wykazują, że pacjenci doświadczający wysokiego poziomu stresu mogą mieć dłuższe i bardziej intensywne epizody zaostrzeń przewlekłego zapalenia zatok oraz gorzej odpowiadać na standardowe leczenie.
Dlatego w kompleksowej terapii warto uwzględnić techniki redukcji stresu, takie jak regularna aktywność fizyczna, medytacja czy techniki oddechowe. Również odpowiednia ilość snu (7-8 godzin) ma kluczowe znaczenie dla regeneracji organizmu i efektywnego działania układu odpornościowego. W przypadkach nasilonego stresu lub współistniejących zaburzeń lękowych czy depresyjnych, konsultacja z psychologiem lub psychiatrą może stanowić cenne uzupełnienie leczenia laryngologicznego.
Jak często należy płukać nos w przypadku przewlekłego zapalenia zatok?
Płukanie nosa jest jednym z najważniejszych elementów codziennej higieny u pacjentów z przewlekłym zapaleniem zatok. Optymalną częstotliwość należy ustalić indywidualnie, jednak większość specjalistów rekomenduje płukanie nosa 2-3 razy dziennie w okresach zaostrzeń oraz co najmniej raz dziennie w okresach remisji choroby. Poranne płukanie pomaga usunąć wydzielinę nagromadzoną podczas snu, zaś wieczorne przygotowuje drogi oddechowe do nocnego odpoczynku.
Kluczowy jest również dobór odpowiedniego roztworu do płukania. Roztwory izotoniczne (0,9% NaCl) są delikatniejsze i dobrze tolerowane przez większość pacjentów, natomiast roztwory hipertoniczne (2-3% NaCl) mają silniejsze działanie oczyszczające i mogą lepiej redukować obrzęk błony śluzowej, jednak mogą powodować dyskomfort u osób z wrażliwą śluzówką. Nowsze preparaty wzbogacone o kwas hialuronowy czy ektoinę nie tylko oczyszczają, ale również wspierają regenerację błony śluzowej i tworzą na jej powierzchni ochronny film.
Warto pamiętać, że technika płukania ma równie duże znaczenie jak jego częstotliwość. Najbardziej efektywne jest płukanie z wykorzystaniem specjalnych irygatorów czy butelek z aplikatorem, które umożliwiają przepłukanie całej jamy nosowej i dotarcie roztworu do ujść zatok.
Czy leki dostępne bez recepty są skuteczne w leczeniu przewlekłego zapalenia zatok?
Leki dostępne bez recepty mogą być pomocne w łagodzeniu niektórych objawów przewlekłego zapalenia zatok, jednak rzadko są wystarczające jako samodzielna terapia tej złożonej choroby. Preparaty donosowe zawierające ksylometazolinę czy oksymetazolinę szybko zmniejszają obrzęk błony śluzowej i udrażniają nos, jednak nie powinny być stosowane dłużej niż 5-7 dni ze względu na ryzyko rozwoju polekowego zapalenia błony śluzowej nosa i efektu z odbicia.
Dostępne bez recepty niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak ibuprofen czy naproksen, mogą zmniejszać ból i stan zapalny, ale nie eliminują przyczyny choroby. Podobnie leki przeciwhistaminowe (np. loratadyna, cetyryzyna) mogą przynieść ulgę u pacjentów z komponentą alergiczną, jednak często wymagają uzupełnienia terapii o inne preparaty.
Najskuteczniejsze w leczeniu przewlekłego zapalenia zatok są glikokortykosteroidy donosowe, które działają przeciwzapalnie i zmniejszają obrzęk błony śluzowej. Niektóre z nich dostępne są bez recepty (np. furoinian mometazonu, propionian flutykazonu), jednak ich właściwe stosowanie wymaga konsultacji z lekarzem, który określi odpowiednią dawkę i czas terapii.
Należy podkreślić, że przewlekłe zapalenie zatok jest schorzeniem wymagającym kompleksowego podejścia i regularnej kontroli laryngologicznej. Samoleczenie, szczególnie długotrwałe, może prowadzić do maskowania objawów, postępu choroby i rozwoju powikłań.
Czy pogoda i zmiany ciśnienia atmosferycznego mogą wpływać na objawy zapalenia zatok?
Wielu pacjentów z przewlekłym zapaleniem zatok zauważa wyraźny związek między zmianami pogody a nasileniem objawów, szczególnie dolegliwości bólowych. Nagłe wahania ciśnienia atmosferycznego mogą prowadzić do różnicy ciśnień między powietrzem atmosferycznym a tym znajdującym się w zatokach, co wywołuje uczucie rozpierania i ból. Zjawisko to jest szczególnie odczuwalne podczas podróży samolotem, szybkiej zmiany wysokości w górach czy przy gwałtownych zmianach pogody.
Wysoka wilgotność powietrza może sprzyjać rozwojowi grzybów i pleśni, które dla niektórych pacjentów są silnymi alergenami nasilającymi stan zapalny zatok. Z kolei suche powietrze, typowe dla ogrzewanych pomieszczeń zimą czy klimatyzowanych latem, może prowadzić do wysuszenia błony śluzowej, zaburzenia funkcji nabłonka rzęskowego i upośledzenia naturalnego mechanizmu oczyszczania zatok.
Pomocne w łagodzeniu wpływu warunków atmosferycznych może być stosowanie nawilżaczy powietrza w pomieszczeniach (utrzymujących wilgotność na poziomie 40-50%), regularne wietrzenie pomieszczeń oraz dostosowanie intensywności aktywności na świeżym powietrzu do aktualnych warunków pogodowych. Przed planowanymi podróżami lotniczymi warto skonsultować się z lekarzem, który może zalecić odpowiednie preparaty zmniejszające ryzyko nasilenia objawów podczas lotu.
Bibliografia
- Fokkens WJ, Lund VJ, Hopkins C, Hellings PW, Kern R, Reitsma S, et al. European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps 2020. Rhinology. 2020;58(Suppl S29):1-464. DOI: 10.4193/Rhin20.600
- Hamilos DL. Chronic rhinosinusitis: Epidemiology and medical management. J Allergy Clin Immunol. 2011;128(4):693-707. DOI: 10.1016/j.jaci.2011.08.004
- Rosenfeld RM, Piccirillo JF, Chandrasekhar SS, Brook I, Ashok Kumar K, Kramper M, et al. Clinical practice guideline (update): adult sinusitis. Otolaryngol Head Neck Surg. 2015;152(2 Suppl):S1-S39. DOI: 10.1177/0194599815572097
- Orlandi RR, Kingdom TT, Hwang PH, Smith TL, Alt JA, Baroody FM, et al. International Consensus Statement on Allergy and Rhinology: Rhinosinusitis. Int Forum Allergy Rhinol. 2016;6(Suppl 1):S22-S209. DOI: 10.1002/alr.21695
- Chong LY, Head K, Hopkins C, Philpott C, Schilder AG, Burton MJ. Intranasal steroids versus placebo or no intervention for chronic rhinosinusitis. Cochrane Database Syst Rev. 2016;4:CD011996. DOI: 10.1002/14651858.CD011996.pub2
- Sedaghat AR. Chronic Rhinosinusitis. Am Fam Physician. 2017;96(8):500-506.
- Bachert C, Pawankar R, Zhang L, Bunnag C, Fokkens WJ, Hamilos DL, et al. ICON: chronic rhinosinusitis. World Allergy Organ J. 2014;7(1):25. DOI: 10.1186/1939-4551-7-25
- Pynnonen MA, Mukerji SS, Kim HM, Adams ME, Terrell JE. Nasal saline for chronic sinonasal symptoms: a randomized controlled trial. Arch Otolaryngol Head Neck Surg. 2007;133(11):1115-1120. DOI: 10.1001/archotol.133.11.1115
- Rudmik L, Soler ZM. Medical Therapies for Adult Chronic Sinusitis: A Systematic Review. JAMA. 2015;314(9):926-939. DOI: 10.1001/jama.2015.7544
- Halderman A, Lane AP. Genetic and Immune Dysregulation in Chronic Rhinosinusitis. Otolaryngol Clin North Am. 2017;50(1):13-28. DOI: 10.1016/j.otc.2016.08.009
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
Zobacz także wykaz leków stosowanych w infekcjach górnych dróg oddechowych. Znajdziesz tu między innymi aerozole na katar, pastylki na ból gardła, preparaty przeciwgorączkowe, czy tabletki na zatoki. Jeśli męczy Cię kaszel, polecamy zapoznać się z listą leków na mokry kaszel, oraz leków na suchy kaszel.
Niezmiennie zachęcamy do sczepienia się: szczepionki przeciw grypie, szczepionki przeciw koronawirusowi COVID-19.
