Jak leczyć trądzik różowaty? Jakie są przyczyny i objawy?

Trądzik różowaty to przewlekła, zapalna choroba skóry charakteryzująca się nawracającymi zmianami w obrębie twarzy, której objawy mogą znacząco wpływać na jakość życia pacjentów. Dotyka najczęściej osoby między 30. a 50. rokiem życia, ze szczególną predyspozycją u osób o jasnej karnacji, jasnych oczach i włosach. Występuje częściej u kobiet, lecz u mężczyzn ma tendencję do cięższego przebiegu. Wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla kontrolowania objawów i zapobiegania progresji choroby. Choć trądzik różowaty nie jest uleczalny, właściwe podejście terapeutyczne może znacząco złagodzić jego objawy, poprawić wygląd skóry i komfort życia pacjentów dotkniętych tą dolegliwością.

Czym jest trądzik różowaty?

Trądzik różowaty (acne rosacea) to przewlekła choroba zapalna skóry o nawrotowym charakterze, która manifestuje się głównie na twarzy. Występuje częściej u osób w wieku dojrzałym. Szacuje się, że na trądzik różowaty cierpi około 1-10% populacji, choć liczby te mogą być zaniżone, gdyż wielu pacjentów nie zgłasza się po pomoc medyczną.

W przeciwieństwie do trądziku pospolitego, który związany jest głównie z produkcją sebum i zatykaniem porów, trądzik różowaty wynika z nieprawidłowości funkcjonowania naczyń krwionośnych, zaburzeń układu odpornościowego oraz reakcji zapalnych skóry. Choroba przebiega z okresami zaostrzeń i remisji, przy czym objawy mogą być wywoływane lub nasilane przez różnorodne czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.

Objawy trądziku różowatego

Objawy trądziku różowatego mogą różnić się w zależności od stadium choroby oraz jej podtypu. Początkowo, pacjenci często doświadczają napadowego zaczerwienienia twarzy (rumienia), które z czasem staje się trwałe. Zmiany zazwyczaj lokalizują się w środkowej części twarzy – na nosie, policzkach, czole i brodzie.

Charakterystyczne objawy trądziku różowatego:

1. Rumień (zaczerwienienie) – początkowo przemijający, później trwały, zlokalizowany głównie w środkowej części twarzy
2. Teleangiektazje – rozszerzone, widoczne naczynia krwionośne („pajączki naczyniowe”)
3. Grudki i krosty – zmiany zapalne, przypominające te występujące w trądziku pospolitym, ale bez zaskórników
4. Przerost tkanek – w zaawansowanych przypadkach, szczególnie u mężczyzn, może dojść do przerostu i zwłóknienia gruczołów łojowych, najczęściej w obrębie nosa (rhinophyma)
5. Objawy oczne – u niektórych pacjentów występuje zapalenie spojówek, powiek, uczucie suchości i pieczenia oczu

Ponadto, osoby z trądzikiem różowatym często zgłaszają subiektywne dolegliwości, takie jak pieczenie, szczypanie, swędzenie czy uczucie napięcia skóry. Charakterystyczne jest również nasilanie się objawów pod wpływem pewnych czynników prowokujących.

Postacie trądziku różowatego

W zależności od dominujących objawów, wyróżnia się cztery główne podtypy trądziku różowatego:

1. Postać rumieniowa z teleangiektazjami

Jest to najczęstsza postać trądziku różowatego. Charakteryzuje się przewlekłym zaczerwienieniem centralnej części twarzy oraz widocznymi rozszerzonymi naczyniami krwionośnymi. Pacjenci często doświadczają przemijającego rumienia, który pojawia się w odpowiedzi na różne bodźce, takie jak stres, wysoka temperatura czy spożycie alkoholu. Z czasem rumień staje się trwały.

2. Postać grudkowo-krostkowa

W tej postaci, oprócz rumienia i teleangiektazji, pojawiają się liczne grudki i krosty zapalne. Zmiany te są podobne do tych występujących w trądziku pospolitym, jednak w trądziku różowatym nie występują zaskórniki (otwarte i zamknięte). Pacjenci często zgłaszają uczucie pieczenia i kłucia skóry.

3. Postać przerostowo-guzowata

Ta postać charakteryzuje się przerostem tkanek, zwłaszcza w obrębie nosa, choć zmiany mogą dotyczyć również czoła, policzków i brody. Skóra staje się pogrubiała, nieregularna, z guzowatymi zmianami. Najczęstszą formą jest rhinophyma – przerost i zniekształcenie nosa. Ta postać występuje głównie u mężczyzn i może prowadzić do znacznego oszpecenia.

4. Postać oczna

Zajęcie oczu może towarzyszyć zmianom skórnym lub występować niezależnie. Objawy obejmują przekrwienie spojówek, zapalenie powiek, uczucie suchości, pieczenia i swędzenia oczu, nadwrażliwość na światło oraz niewyraźne widzenie. W cięższych przypadkach może dojść do zapalenia rogówki i uszkodzenia wzroku.

Wyróżnia się także odmianę ziarniniakową trądziku różowatego, która występuje rzadko i charakteryzuje się twardymi, żółtymi, brązowymi lub czerwonymi grudkami, mogącymi prowadzić do bliznowacenia.

Przyczyny trądziku różowatego

Dokładne przyczyny trądziku różowatego nie są w pełni poznane, jednak badania wskazują na złożoną interakcję wielu czynników, które mogą przyczyniać się do rozwoju tej choroby:

Czynniki genetyczne

Osoby, w których rodzinach występował trądzik różowaty, mają większe ryzyko rozwoju tej choroby. Predyspozycje genetyczne mogą wpływać na reaktywność naczyń krwionośnych oraz działanie układu odpornościowego.

Zaburzenia naczyniowe

Nieprawidłowe funkcjonowanie naczyń krwionośnych skóry odgrywa kluczową rolę w patogenezie trądziku różowatego. U pacjentów obserwuje się zwiększoną reaktywność naczyń, co prowadzi do nadmiernego rozszerzania się naczyń, zwiększonego przepływu krwi i rumienia. Z czasem powtarzające się epizody rozszerzania naczyń mogą prowadzić do ich trwałego uszkodzenia i powstawania teleangiektazji.

Zaburzenia układu odpornościowego

Przewlekły stan zapalny jest charakterystycznym elementem trądziku różowatego. Nadmierna reakcja układu immunologicznego na różne czynniki, takie jak mikroorganizmy czy czynniki środowiskowe, może przyczyniać się do powstawania zmian skórnych.

Mikroorganizmy

Mikrobiom skóry odgrywa istotną rolę w patogenezie trądziku różowatego. Szczególne znaczenie przypisuje się:

• Nużeńcowi ludzkiemu (Demodex folliculorum) – zwiększona liczba tych roztoczy w mieszkach włosowych pacjentów z trądzikiem różowatym może prowadzić do reakcji zapalnych
• Bakteriom związanym z nużeńcem, takim jak Bacillus oleronius, których produkty metaboliczne mogą stymulować odpowiedź immunologiczną
• Helicobacter pylori – infekcja tą bakterią może być czynnikiem ryzyka dla niektórych pacjentów

Czynniki środowiskowe

Ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe (UV) jest jednym z najważniejszych czynników zaostrzających trądzik różowaty. Przewlekła ekspozycja na słońce może prowadzić do uszkodzenia naczyń krwionośnych i tkanki łącznej skóry, co sprzyja rozwojowi choroby.

Nieprawidłowa bariera skórna

U pacjentów z trądzikiem różowatym często obserwuje się zaburzenia funkcji bariery naskórkowej, co prowadzi do zwiększonej wrażliwości skóry na czynniki drażniące i ułatwia penetrację alergenów i innych substancji, które mogą wywoływać stan zapalny.

Czynniki zaostrzające objawy trądziku różowatego

Istnieje wiele czynników, które mogą wywoływać zaczerwienienie twarzy i nasilać objawy trądziku różowatego:

Czynniki zewnętrzne:

• Ekspozycja na promieniowanie słoneczne i wysokie temperatury
• Ekstremalne warunki pogodowe (wiatr, mróz)
• Gorące kąpiele, sauna, gorące napoje
• Pikantne potrawy i przyprawy
• Alkohol, szczególnie czerwone wino
• Niektóre kosmetyki, zwłaszcza zawierające alkohol, mentol, kamforę czy silne środki powierzchniowo czynne
• Intensywne ćwiczenia fizyczne

Czynniki wewnętrzne:

• Stres emocjonalny
• Zaburzenia hormonalne (np. w okresie menopauzy)
• Niektóre leki, takie jak kortykosteroidy, niektóre leki nadciśnieniowe czy rozszerzające naczynia
• Choroby współistniejące, np. zaburzenia endokrynologiczne, choroby układu pokarmowego

Zidentyfikowanie i unikanie indywidualnych czynników zaostrzających jest istotnym elementem kontrolowania choroby.

Diagnozowanie trądziku różowatego

Diagnoza trądziku różowatego opiera się głównie na obrazie klinicznym i dokładnym wywiadzie medycznym. Lekarz dermatolog ocenia wygląd i lokalizację zmian skórnych oraz zbiera informacje na temat historii choroby, czynników zaostrzających objawy oraz chorób współistniejących.

W niektórych przypadkach mogą być zalecone dodatkowe badania, takie jak:

• Badanie mikroskopowe zeskrobin skóry w celu wykrycia zwiększonej liczby nużeńców
• Badania w kierunku zakażenia Helicobacter pylori
• W rzadkich przypadkach – biopsja skóry, aby wykluczyć inne choroby

Trądzik różowaty należy różnicować z innymi chorobami skóry, takimi jak:

• Trądzik pospolity
• Trądzik steroidowy
• Łojotokowe zapalenie skóry
• Toczeń rumieniowaty
• Zapalenie skórno-mięśniowe
• Chłoniak z komórek T

Leczenie trądziku różowatego

Leczenie trądziku różowatego jest kompleksowe i obejmuje zarówno metody farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne. Ponieważ choroba ma charakter przewlekły, terapia zazwyczaj wymaga długotrwałego stosowania. Cele leczenia obejmują złagodzenie objawów, zmniejszenie częstości i nasilenia zaostrzeń oraz zapobieganie progresji choroby.

Leczenie farmakologiczne miejscowe

W miejscowym leczeniu trądziku różowatego stosuje się kilka głównych substancji aktywnych. Metronidazol jest jednym z najczęściej stosowanych leków w tej terapii. Działa przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie, zmniejszając zaczerwienienie, liczbę grudek i krost. Dostępny jest w postaci żelu, kremu lub emulsji (np. Rozex, Metronidazol Jelfa) o różnym stężeniu (0,75% lub 1%).

Kwas azelainowy wykazuje działanie przeciwzapalne, antybakteryjne i normalizujące rogowacenie. Skutecznie zmniejsza rumień, liczbę zmian zapalnych oraz poprawia ogólny wygląd skóry. Stosowany jest w stężeniu 15-20% (np. Skinoren).

Iwermektyna to nowszy lek w terapii trądziku różowatego, który działa przeciwzapalnie i przeciwpasożytniczo, skutecznie zwalczając nużeńca. Dostępna w postaci kremu 1% (np. Soolantra), wykazuje dobrą skuteczność w leczeniu zmian grudkowo-krostkowych.

Brymonidyna jest selektywnym agonistą receptorów α-adrenergicznych, który poprzez zwężanie naczyń krwionośnych skutecznie zmniejsza rumień. Dostępna jako żel 0,33% (np. Mirvaso), zapewnia tymczasową redukcję zaczerwienienia (do 12 godzin po aplikacji).

Inne leki miejscowe

• Nadtlenek benzoilu – działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne
• Retinoidy miejscowe (adapalen, tazaroten) – stosowane ostrożnie ze względu na możliwe podrażnienie
• Inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus) – w niektórych przypadkach, szczególnie przy jednoczesnych objawach atopowych
• Sulfacetamid sodu z siarką – kombinacja o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwzapalnym

Leczenie farmakologiczne ogólne

Antybiotyki

Tetracykliny są najczęściej stosowanymi antybiotykami w leczeniu trądziku różowatego, głównie ze względu na ich działanie przeciwzapalne, a nie tylko przeciwbakteryjne:

• Doksycyklina – zazwyczaj w dawce 100-200 mg dziennie, choć w niektórych przypadkach stosuje się mniejsze dawki (40 mg) o działaniu przeciwzapalnym
• Minocyklina – alternatywa dla doksycykliny
• Limecyklina (np. Tetralysal) – kolejna opcja z grupy tetracyklin

Kuracja antybiotykami trwa zwykle 6-12 tygodni, a w niektórych przypadkach dłużej.

Izotretynoina

W przypadkach opornych na standardowe leczenie, szczególnie z ciężkimi zmianami grudkowo-krostkowymi lub przerostowymi, można zastosować izotretynoinę (np. Izotek). Stosowana jest w niższych dawkach niż w leczeniu trądziku pospolitego (0,1-0,3 mg/kg/dzień) przez okres 4-6 miesięcy.

Ze względu na działania niepożądane, w tym teratogenne, jej stosowanie wymaga ścisłego nadzoru medycznego, a kobiety w wieku rozrodczym muszą stosować skuteczną antykoncepcję.

Metody zabiegowe

Laseroterapia i światłoterapia

Szczególnie skuteczne w leczeniu teleangiektazji i rumienia:

• Laser pulsacyjny barwnikowy (PDL) – skuteczny w leczeniu teleangiektazji i rumienia
• Laser Nd:YAG – dociera do głębiej położonych naczyń
• Intensywne pulsujące światło (IPL) – alternatywa dla laserów, redukuje rumień i teleangiektazje

Elektrokoagulacja

Metoda polegająca na zamykaniu rozszerzonych naczyń krwionośnych za pomocą prądu elektrycznego. Jest skuteczna, ale może pozostawiać drobne blizny.

Leczenie chirurgiczne

W przypadku znacznych zmian przerostowych, szczególnie rhinophyma, stosuje się:

• Chirurgiczne wycięcie zmian
• Dermabrazję
• Laseroterapię ablacyjną (laser CO2 lub erbowo-jagowy)
• Elektrokoagulację

Pielęgnacja skóry

Prawidłowa pielęgnacja skóry jest kluczowym elementem leczenia trądziku różowatego:

Zasady codziennej pielęgnacji:

1. Delikatne oczyszczanie – używanie łagodnych, bezzapachowych środków myjących o neutralnym pH, unikanie gorącej wody i intensywnego pocierania
2. Nawilżanie – stosowanie preparatów łagodzących, nawilżających i wzmacniających barierę skórną, najlepiej bez konserwantów i substancji zapachowych
3. Ochrona przeciwsłoneczna – codzienne stosowanie kremów z wysokim filtrem UV (SPF 30-50) przez cały rok
4. Unikanie drażniących kosmetyków – rezygnacja z produktów zawierających alkohol, mentol, olejki eteryczne, silne środki powierzchniowo czynne

Składniki aktywne w kosmetykach zalecane dla skóry z trądzikiem różowatym:

• Pantenol (prowitamina B5) – łagodzi podrażnienia, wspomaga regenerację
• Niacynamid (witamina B3) – działa przeciwzapalnie, wzmacnia barierę skórną
• Witamina C – działa antyoksydacyjnie i wzmacnia naczynia krwionośne
• Witamina K – zmniejsza rumień i widoczność teleangiektazji
• Alantoina – łagodzi i koi podrażnioną skórę
• Ekstrakty roślinne (np. z ruszczyka kolczastego, kasztanowca, wąkrotki azjatyckiej) – wzmacniają naczynia krwionośne
• Ceramidy i kwasy tłuszczowe – odbudowują barierę skórną

Dieta w trądziku różowatym

Choć nie istnieje specjalna „dieta na trądzik różowaty” dla wszystkich pacjentów, indywidualne reakcje na określone produkty spożywcze mogą wpływać na nasilenie objawów choroby. Warto obserwować, które produkty wywołują zaostrzenia i ograniczyć ich spożycie.

Produkty, które mogą zaostrzać objawy:

• Ostre, pikantne potrawy zawierające kapsaicynę
• Gorące napoje (kawa, herbata, zupy)
• Alkohol, szczególnie czerwone wino
• Produkty bogate w histaminę (sery dojrzewające, wędliny, fermentowane produkty)
• Pokarmy o wysokim indeksie glikemicznym
• Niektóre cytrusy
• Czekolada (u niektórych osób)

Zalecenia żywieniowe:

• Zbilansowana dieta bogata w świeże warzywa i owoce
• Produkty zawierające antyoksydanty (witamina C, E, cynk, selen)
• Produkty bogate w kwasy omega-3 (tłuste ryby, olej lniany, orzechy włoskie)
• Odpowiednie nawodnienie organizmu
• Unikanie ekstremalnie gorących pokarmów i napojów
• Ograniczenie spożycia wysoko przetworzonych produktów

Czy można całkowicie wyleczyć trądzik różowaty?

Trądzik różowaty jest chorobą przewlekłą, dla której obecnie nie istnieje metoda całkowitego wyleczenia. Jednak prawidłowa diagnostyka, wczesne rozpoczęcie leczenia i kompleksowa terapia mogą:

• Znacząco zredukować objawy
• Zapobiegać progresji choroby
• Wydłużać okresy remisji
• Poprawiać jakość życia pacjentów

Kluczowe jest konsekwentne stosowanie zaleconych leków, właściwa pielęgnacja skóry oraz unikanie czynników zaostrzających. W wielu przypadkach możliwe jest osiągnięcie długotrwałej remisji, a przy zaawansowanych zmianach przerostowych – wykonanie zabiegów korygujących.

Bibliografia

1. Gallo RL, Granstein RD, Kang S, et al. Standard classification and pathophysiology of rosacea: The 2017 update by the National Rosacea Society Expert Committee. J Am Acad Dermatol. 2018;78(1):148-155. DOI: 10.1016/j.jaad.2017.08.037
2. Two AM, Wu W, Gallo RL, Hata TR. Rosacea: part I. Introduction, categorization, histology, pathogenesis, and risk factors. J Am Acad Dermatol. 2015;72(5):749-758. DOI: 10.1016/j.jaad.2014.08.028
3. Two AM, Wu W, Gallo RL, Hata TR. Rosacea: part II. Topical and systemic therapies in the treatment of rosacea. J Am Acad Dermatol. 2015;72(5):761-770. DOI: 10.1016/j.jaad.2014.08.027
4. Del Rosso JQ, Thiboutot D, Gallo R, et al. Consensus recommendations from the American Acne & Rosacea Society on the management of rosacea, part 1: a status report on the disease state, general measures, and adjunctive skin care. Cutis. 2013;92(5):234-240. DOI: 10.1016/j.clindermatol.2017.09.010
5. Del Rosso JQ, Thiboutot D, Gallo R, et al. Consensus recommendations from the American Acne & Rosacea Society on the management of rosacea, part 5: a guide on the management of rosacea. Cutis. 2014;93(3):134-138. DOI: 10.1016/j.clindermatol.2017.09.010
6. Tan J, Almeida LM, Bewley A, et al. Updating the diagnosis, classification and assessment of rosacea: recommendations from the global ROSacea COnsensus (ROSCO) panel. Br J Dermatol. 2017;176(2):431-438. DOI: 10.1111/bjd.15122
7. Schaller M, Almeida LM, Bewley A, et al. Rosacea treatment update: recommendations from the global ROSacea COnsensus (ROSCO) panel. Br J Dermatol. 2017;176(2):465-471. DOI: 10.1111/bjd.15173
8. Wilkin J, Dahl M, Detmar M, et al. Standard grading system for rosacea: report of the National Rosacea Society Expert Committee on the classification and staging of rosacea. J Am Acad Dermatol. 2004;50(6):907-912. DOI: 10.1016/j.jaad.2004.01.048
9. Steinhoff M, Schauber J, Leyden JJ. New insights into rosacea pathophysiology: a review of recent findings. J Am Acad Dermatol. 2013;69(6 Suppl 1):S15-S26. DOI: 10.1016/j.jaad.2013.04.045
10. van Zuuren EJ, Fedorowicz Z, Tan J, et al. Interventions for rosacea based on the phenotype approach: an updated systematic review including GRADE assessments. Br J Dermatol. 2019;181(1):65-79. DOI: 10.1111/bjd.17590
11. Holmes AD, Steinhoff M. Integrative concepts of rosacea pathophysiology, clinical presentation and new therapeutics. Exp Dermatol. 2017;26(8):659-667. DOI: 10.1111/exd.13143
12. Wollina U. Recent advances in the understanding and management of rosacea. F1000Prime Rep. 2014;6:50. DOI: 10.12703/P6-50