Hemoroidy – przyczyny i sposoby leczenia

Hemoroidy to powszechna dolegliwość, która dotyka znaczną część populacji dorosłych. Choroba hemoroidalna, znana również jako żylaki odbytu, polega na nieprawidłowym powiększeniu fizjologicznych struktur naczyniowych w kanale odbytu, co prowadzi do szeregu nieprzyjemnych objawów. Pomimo że jest to problem dość powszechny, dla wielu osób stanowi temat wstydliwy, przez co często zgłaszają się do lekarza dopiero w zaawansowanym stadium schorzenia. Tymczasem wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie może znacząco poprawić komfort życia i zapobiec poważniejszym powikłaniom.

Czym są hemoroidy?

Hemoroidy (guzki krwawnicze) to w rzeczywistości naturalne struktury anatomiczne występujące u każdego człowieka. Są to poduszkowate, jamiste naczynia żylne wypełnione krwią, zlokalizowane w kanale odbytu. Fizjologicznie pełnią ważną funkcję – uszczelniają odbyt, co umożliwia pełną kontrolę nad oddawaniem gazów i stolca.

Możemy wyróżnić:

• Guzki wewnętrzne – pochodzące z górnego splotu żył odbytniczych
• Guzki zewnętrzne – wywodzące się z dolnego splotu odbytniczego

O chorobie hemoroidalnej mówimy dopiero wtedy, gdy dochodzi do nadmiernego przekrwienia, powiększenia i wypadania tych struktur, co wywołuje charakterystyczne objawy. Szacuje się, że choroba dotyka nawet 50% populacji powyżej 50. roku życia, choć coraz częściej diagnozowana jest również u osób młodszych.

Przyczyny powstawania hemoroidów

Dokładny mechanizm powstawania hemoroidów nie jest w pełni poznany, jednak wiadomo, że główną przyczyną jest wzrost ciśnienia w naczyniach żylnych odbytu i zastój krwi w tych strukturach. Do najważniejszych czynników ryzyka należą:

Czynniki związane ze stylem życia:

• Siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej
• Długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej (kierowcy, osoby pracujące przy biurku)
• Nieprawidłowa dieta uboga w błonnik roślinny
• Niedostateczne nawodnienie organizmu
• Nawykowe zaparcia i biegunki
• Zbyt długie przebywanie w toalecie i nadmierne parcie podczas wypróżniania
• Dźwiganie ciężarów
• Nadwaga i otyłość

Czynniki fizjologiczne:

• Ciąża i poród – zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej oraz zmiany hormonalne
• Starzenie się organizmu – osłabienie struktur tkanki łącznej
• Czynniki genetyczne – wrodzony brak zastawek żylnych w żyłach trzewnych

Czynniki chorobowe:

• Przewlekły kaszel
• Marskość wątroby
• Guzy miednicy małej
• Dysfunkcja mięśni dna miednicy

Warto zauważyć, że u osób z nadciśnieniem wrotnym nie obserwuje się zwiększonego występowania hemoroidów, co wskazuje, że mechanizm powstawania żylaków odbytu jest odmienny od klasycznych żylaków kończyn dolnych.

Objawy hemoroidów

Objawy hemoroidów różnią się w zależności od ich lokalizacji oraz stopnia zaawansowania choroby.

Objawy hemoroidów wewnętrznych:

• Bezbolesne krwawienie z odbytu podczas wypróżniania – najczęściej jasnoczerwoną, świeżą krwią widoczną na papierze toaletowym lub w toalecie
• Uczucie niepełnego wypróżnienia
• Wydzielina śluzowa z odbytu
• Wypadanie guzków podczas parcia (w bardziej zaawansowanych stadiach)
• Świąd i podrażnienie okolicy odbytu

Objawy hemoroidów zewnętrznych:

• Widoczne i wyczuwalne guzki wokół odbytu
• Ból, zwłaszcza podczas siedzenia
• Świąd i pieczenie okolicy odbytu
• Trudności z utrzymaniem higieny
• Krwawienie (zwykle ciemniejsze niż przy hemoroidach wewnętrznych)

W przypadku zakrzepicy hemoroidów zewnętrznych pojawia się ostry ból, obrzęk i widoczny sinofioletowy guzek. Stan ten wymaga pilnej konsultacji lekarskiej.

Stopnie zaawansowania choroby hemoroidalnej

Hemoroidy wewnętrzne klasyfikuje się według czterostopniowej skali zaawansowania:

• Stopień I – powiększone guzki krwawnicze, które nie wypadają poza kanał odbytu, widoczne tylko w anoskopie.
• Stopień II – guzki wypadają podczas wypróżniania, ale cofają się samoistnie.
• Stopień III – guzki wypadają podczas wypróżniania i wymagają ręcznego odprowadzenia do kanału odbytu.
• Stopień IV – guzki są stale wypadnięte, nie można ich odprowadzić, często towarzyszy im zakrzepica.

Zaawansowanie choroby ma kluczowe znaczenie przy wyborze odpowiedniej metody leczenia.

Diagnostyka hemoroidów

Właściwe rozpoznanie hemoroidów opiera się na:

Wywiadzie lekarskim

Lekarz zbiera informacje dotyczące charakterystycznych objawów, czasu ich występowania, czynników nasilających dolegliwości, historii chorób oraz stosowanych leków.

Badaniu przedmiotowym

• Ocena okolicy odbytu (inspekcja)
• Badanie per rectum (badanie palcem przez odbyt)
• Anoskopia – badanie endoskopowe umożliwiające ocenę kanału odbytu i końcowego odcinka odbytnicy

Badaniach dodatkowych

W celu wykluczenia innych przyczyn krwawienia z odbytu (np. nowotworu jelita grubego, choroby zapalnej jelit), szczególnie u osób po 45. roku życia, lekarz może zalecić:

• Rektoskopię
• Sigmoidoskopię
• Kolonoskopię

Warto pamiętać, że samo rozpoznanie hemoroidów nie wyklucza współistnienia poważniejszych schorzeń, dlatego pełna diagnostyka jest niezmiernie ważna.

Leczenie hemoroidów

Leczenie hemoroidów dobiera się indywidualnie w zależności od stopnia zaawansowania choroby, nasilenia objawów oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Leczenie zachowawcze

Modyfikacja stylu życia i diety:

• Zwiększenie ilości błonnika w diecie (owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe)
• Odpowiednie nawodnienie organizmu (min. 2-2,5 litra płynów dziennie)
• Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna
• Unikanie długotrwałego siedzenia i stania
• Skrócenie czasu spędzanego w toalecie
• Unikanie nadmiernego parcia podczas wypróżniania

Farmakoterapia:

Leczenie farmakologiczne hemoroidów obejmuje szeroki zakres preparatów, w tym:

• Leki flebotropowe – poprawiające napięcie żył i zmniejszające przepuszczalność naczyń:
  • Diosmina i hesperydyna (np. DIH Max, Diohespan max, Diosminex)
  • Dobezylan wapnia (np. Dobenox, Dobenox Forte)
  • Wyciąg z kasztanowca
• Preparaty do stosowania miejscowego:
  • Maści, kremy i żele zawierające substancje przeciwzapalne i przeciwbólowe
  • Czopki doodbytnicze
  • Preparaty zawierające środki znieczulające (np. lidokaina)
  • Preparaty z kortysteroidami (stosowane krótkotrwale)
  • Preparaty z tlenkiem cynku o działaniu ochronnym i ściągającym
• Leki przeciwbólowe:
  • Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) w przypadku silnego bólu

Popularne preparaty dostępne na rynku to m.in. Procto-Glyvenol, Posterisan, Hemorol, Aesculan.

Leczenie zabiegowe

W przypadku bardziej zaawansowanych stadiów choroby lub braku efektów leczenia zachowawczego stosuje się metody małoinwazyjne:

• Podwiązanie gumką (metoda Barrona) – elastyczna gumka zakładana jest na podstawę hemoroidu, odcinając dopływ krwi, co prowadzi do jego obumierania w ciągu 5-7 dni
• Skleroterapia – wstrzyknięcie środka obliterującego do hemoroidu, powodującego jego zwłóknienie
• Fotokoagulacja podczerwienią – zastosowanie promieniowania podczerwonego do koagulacji naczyń
• Krioterapia – zamrażanie hemoroidów
• Elektrokoagulacja – wykorzystanie prądu do koagulacji naczyń

Leczenie operacyjne

W najcięższych przypadkach, gdy inne metody zawiodły, stosuje się techniki chirurgiczne:

• Hemoroidektomia klasyczna (metoda Milligan-Morgan lub Ferguson) – chirurgiczne wycięcie hemoroidów
• Metoda Longo (hemoroidopeksja) – podciągnięcie guzków krwawniczych do właściwej pozycji anatomicznej za pomocą staplera
• Desarterializacja hemoroidów (THD) – podwiązanie tętnic doprowadzających krew do hemoroidów pod kontrolą USG

Profilaktyka hemoroidów

Aby zapobiegać rozwojowi choroby hemoroidalnej, warto stosować się do następujących zaleceń:

• Utrzymanie regularnego rytmu wypróżnień poprzez odpowiednią dietę bogatą w błonnik
• Unikanie nadmiernego parcia podczas defekacji
• Ograniczenie czasu spędzanego na toalecie (nie dłużej niż 3-5 minut)
• Regularna aktywność fizyczna – spacery, pływanie, joga
• Utrzymanie prawidłowej masy ciała
• Odpowiednie nawodnienie organizmu
• Dbałość o higienę okolicy odbytu
• Unikanie pikantnych potraw, alkoholu i nadmiaru kawy, które mogą nasilać objawy

W przypadku kobiet w ciąży, które są szczególnie narażone na rozwój hemoroidów, ważne jest regularne wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie dna miednicy oraz unikanie zaparć.

Bibliografia

1. Lohsiriwat V. Hemorrhoids: from basic pathophysiology to clinical management. World Journal of Gastroenterology. 2012;18(17):2009-2017. DOI: 10.3748/wjg.v18.i17.2009
2. Ganz RA. The evaluation and treatment of hemorrhoids: a guide for the gastroenterologist. Clinical Gastroenterology and Hepatology. 2013;11(6):593-603. DOI: 10.1016/j.cgh.2012.12.020
3. Hollingshead JR, Phillips RK. Haemorrhoids: modern diagnosis and treatment. Postgraduate Medical Journal. 2016;92(1083):4-8. DOI: 10.1136/postgradmedj-2015-133328
4. Jacobs D. Clinical practice. Hemorrhoids. New England Journal of Medicine. 2014;371(10):944-951. DOI: 10.1056/NEJMcp1204188
5. Riss S, Weiser FA, Schwameis K, et al. The prevalence of hemorrhoids in adults. International Journal of Colorectal Disease. 2012;27(2):215-220. DOI: 10.1007/s00384-011-1316-3
6. Altomare DF, Giuratrabocchetta S. Conservative and surgical treatment of haemorrhoids. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology. 2013;10(9):513-521. DOI: 10.1038/nrgastro.2013.91
7. Rivadeneira DE, Steele SR, Ternent C, et al. Practice parameters for the management of hemorrhoids (revised 2010). Diseases of the Colon & Rectum. 2011;54(9):1059-1064. DOI: 10.1097/DCR.0b013e318225513d
8. Perera N, Liolitsa D, Iype S, et al. Phlebotonics for haemorrhoids. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2012;8:CD004322. DOI: 10.1002/14651858.CD004322.pub3
9. Sun Z, Migaly J. Review of hemorrhoid disease: presentation and management. Clinics in Colon and Rectal Surgery. 2016;29(1):22-29. DOI: 10.1055/s-0035-1568144
10. Brown SR. Haemorrhoids: an update on management. Therapeutic Advances in Chronic Disease. 2017;8(10):141-147. DOI: 10.1177/2040622317713957
11. Higuero T, Abramowitz L, Castinel A, et al. Guidelines for the treatment of hemorrhoids (short report). Journal of Visceral Surgery. 2016;153(3):213-218. DOI: 10.1016/j.jviscsurg.2016.03.004
12. Sanchez C, Chinn BT. Hemorrhoids. Clinics in Colon and Rectal Surgery. 2011;24(1):5-13. DOI: 10.1055/s-0031-1272818