Krew w moczu (krwiomocz) – przyczyny, objawy i diagnostyka

przez

Krew w moczu, określana medycznie jako krwiomocz lub hematuria, jest objawem, który zawsze wymaga uwagi i nie powinien być bagatelizowany. Ten niepokojący symptom może wskazywać na szereg różnych schorzeń – od łagodnych infekcji dróg moczowych po poważne choroby nerek, a nawet nowotwory. Według najnowszych danych epidemiologicznych, krwiomocz występuje u około 4-5% populacji ogólnej, częściej u osób starszych. Może pojawić się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, a także u dzieci. Jego obecność zawsze stanowi sygnał ostrzegawczy świadczący o toczącym się procesie chorobowym, który wymaga dokładnej diagnostyki. Chociaż widok krwi w moczu może budzić zrozumiały niepokój, wczesne wykrycie przyczyny i wdrożenie odpowiedniego leczenia pozwala w większości przypadków skutecznie kontrolować schorzenie podstawowe.

Czym jest krwiomocz i jakie są jego rodzaje?

Krwiomocz to obecność zwiększonej liczby czerwonych krwinek (erytrocytów) w moczu. W zależności od liczby tych krwinek możemy wyróżnić dwa główne rodzaje krwiomoczu:

Krwiomocz makroskopowy

Jest to widoczna gołym okiem obecność krwi w moczu, która zmienia jego zabarwienie na różowawe, czerwone lub brunatne. Mocz może być również mętny, a niekiedy mogą pojawiać się w nim skrzepy krwi, utrudniające mikcję i powodujące ból podczas oddawania moczu. Intensywność zabarwienia zależy od ilości krwi w moczu – jeśli jest jej dużo, mocz może być intensywnie czerwony, przy mniejszej ilości może przybierać barwę różową lub herbacianą.

Krwiomocz mikroskopowy (krwinkomocz)

W tym przypadku ilość krwi w moczu jest tak mała, że nie powoduje widocznej zmiany jego koloru. Krwinkomocz można wykryć jedynie podczas badania laboratoryjnego moczu. Za krwinkomocz uznaje się obecność więcej niż 3 erytrocytów w polu widzenia w badaniu osadu moczu lub więcej niż 5 krwinek czerwonych w 1 mikrolitrze moczu.

Ze względu na miejsce, z którego krwinki dostają się do moczu, krwiomocz możemy podzielić na:

  • Krwiomocz kłębuszkowy – gdy krwinki przedostają się do moczu na poziomie kłębuszków nerkowych. Mocz ma wówczas zazwyczaj ciemniejszy, brunatny kolor przypominający herbatę lub colę.
  • Krwiomocz pozakłębuszkowy – gdy krwinki trafiają do moczu w dalszych odcinkach układu moczowego. Mocz ma wówczas kolor różowy lub jasnoczerwony. Ten rodzaj krwiomoczu stanowi około 90% wszystkich przypadków.

Sprawdź ulotki i opinie pacjentów o przykładowych lekach stosowanych w leczeniu chorób układu moczowego: leczenie objawów pęcherza nadreaktywnego (Vesoligo, SOLINCO, Betmiga, Afenix ), problemy z oddawaniem moczu (Solitombo, Uprox XR, Silodosin Recordati, Hyplafin, Alfabax, Findarts, Proscar, Dalfaz Uno, Apo-Tamis, Omnic Ocas 0,4, Ranlosin), zakażenia dróg moczowych (Afastural), inne dolegliwości układu moczowego (Jinarc, Minirin Melt).

Objawy towarzyszące krwiomoczu

Krwiomocz może występować jako objaw izolowany lub towarzyszyć mu mogą inne dolegliwości, które często pomagają w ustaleniu przyczyny. Do najczęstszych objawów towarzyszących krwi w moczu należą:

  • Ból lub pieczenie podczas oddawania moczu
  • Częste oddawanie moczu w małych ilościach (częstomocz)
  • Nagłe, trudne do opanowania parcie na mocz
  • Ból w okolicy lędźwiowej lub podbrzusza
  • Gorączka i dreszcze
  • Ogólne złe samopoczucie, osłabienie
  • Nudności i wymioty
  • Trudności z rozpoczęciem mikcji
  • Uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza
  • Obrzęki twarzy i kostek (przy chorobach nerek)

Należy jednak pamiętać, że krwiomocz może również występować bez żadnych innych objawów, co bywa szczególnie niepokojące, gdyż może być wówczas pierwszym sygnałem poważnej choroby, takiej jak nowotwór układu moczowego.

Reklama

Przyczyny krwiomoczu

Przyczyn krwi w moczu jest wiele, a ich identyfikacja jest kluczowa dla wdrożenia właściwego leczenia. Oto najczęstsze powody występowania krwiomoczu:

Zakażenia układu moczowego

Zakażenia są jedną z najczęstszych przyczyn krwiomoczu, szczególnie u kobiet. Bakterie, najczęściej Escherichia coli, dostają się do dróg moczowych, powodując stan zapalny, który może prowadzić do krwawienia. Oprócz krwi w moczu, pacjenci często odczuwają ból lub pieczenie podczas oddawania moczu, częstomocz oraz ból w podbrzuszu. Zakażenia pęcherza moczowego (zapalenie pęcherza) są najczęstszym typem infekcji układu moczowego, ale zakażenie może również dotyczyć nerek (odmiedniczkowe zapalenie nerek).

Kamica moczowa

Kamienie nerkowe lub moczowe, które przemieszczają się przez układ moczowy, mogą uszkadzać wewnętrzną wyściółkę dróg moczowych, powodując krwawienie. Krwiomocz w kamicy jest często związany z silnym, kolkowym bólem w okolicy lędźwiowej, który może promieniować do pachwiny. Dolegliwościom mogą również towarzyszyć nudności, wymioty i gorączka. Kamica moczowa występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet.

Choroby nerek

Różne choroby nerek mogą powodować krwiomocz, w tym:

  • Kłębuszkowe zapalenie nerek – choroba, w której uszkodzeniu ulegają kłębuszki nerkowe filtrujące krew. Może prowadzić do przewlekłej niewydolności nerek.
  • Torbiele nerek – wypełnione płynem pęcherze, które mogą pęknąć i wywołać krwawienie.
  • Wielotorbielowatość nerek – choroba genetyczna, w której w nerkach powstaje wiele torbieli, stopniowo upośledzających funkcję nerek.
  • Śródmiąższowe zapalenie nerek – stan zapalny tkanki nerkowej, często spowodowany przez reakcję alergiczną na niektóre leki.
  • Choroba Bergera (nefropatia IgA) – najczęstsza postać kłębuszkowego zapalenia nerek, charakteryzująca się odkładaniem immunoglobuliny A w kłębuszkach nerkowych.

Nowotwory układu moczowego

Nowotwory nerek, pęcherza moczowego, moczowodów czy cewki moczowej często dają objaw w postaci krwiomoczu, który bywa bezbolesny. U mężczyzn częstym powodem krwi w moczu jest również rak prostaty. Krwiomocz jest często pierwszym objawem raka pęcherza moczowego i może wystąpić nawet na wczesnym etapie choroby. Obecność krwi w moczu, szczególnie jeśli jest bezbolesna i nawracająca, powinna zawsze budzić podejrzenie nowotworu, zwłaszcza u osób po 50. roku życia oraz u osób palących papierosy.

Choroby prostaty u mężczyzn

Problemy z prostatą są częstą przyczyną krwiomoczu u mężczyzn, szczególnie po 50. roku życia. Łagodny rozrost prostaty (przerost gruczołu krokowego) może prowadzić do ucisku na cewkę moczową i utrudnienia odpływu moczu, co może powodować krwawienie. Zapalenie prostaty również może być przyczyną krwi w moczu, a towarzyszą mu zazwyczaj ból w okolicy krocza oraz trudności z oddawaniem moczu.

Urazy układu moczowego

Urazy mechaniczne nerek, pęcherza lub innych części układu moczowego mogą prowadzić do krwawienia. Przyczyną może być wypadek, uraz sportowy, zabieg medyczny (np. cystoskopia, biopsja prostaty) lub obecność ciała obcego. Krwiomocz pourazowy jest często intensywny i może zawierać skrzepy krwi.

Endometrioza

U kobiet przyczyną krwiomoczu może być endometrioza, czyli obecność tkanki endometrialnej poza jamą macicy, w tym przypadku w obrębie dróg moczowych. Charakterystyczny jest cykliczny krwiomocz, występujący podczas miesiączki.

Zaburzenia naczyniowe

Problemy z naczyniami krwionośnymi nerek, takie jak zakrzepica żył nerkowych, zawał nerki czy anomalie naczyniowe (np. zespół dziadka do orzechów, w którym lewa żyła nerkowa jest uciskana między aortą a tętnicą krezkową górną), mogą prowadzić do krwawienia z dróg moczowych.

Zaburzenia krzepnięcia krwi

Choroby związane z zaburzeniami krzepnięcia, takie jak hemofilia, małopłytkowość czy skazą krwotoczną, mogą manifestować się krwiomoczem. Podobnie, leki przeciwkrzepliwe (np. warfaryna, heparyna, nowe doustne antykoagulanty) czy przeciwpłytkowe (np. aspiryna, klopidogrel) mogą zwiększać ryzyko krwawienia z dróg moczowych.

Inne przyczyny

Do innych przyczyn krwiomoczu można zaliczyć:

  • Intensywny wysiłek fizyczny (tzw. hematuria biegaczy)
  • Gorączka
  • Niektóre leki (np. cyklofosfamid, penicyliny)
  • Choroby ogólnoustrojowe (np. toczeń rumieniowaty układowy)
  • Gruźlica układu moczowego
  • Pasożyty układu moczowego (np. schistosomatoza, występująca głównie w tropikalnych regionach)

Przyczyny „niechorobowe”

Niekiedy czerwone zabarwienie moczu nie jest spowodowane obecnością krwi, lecz innymi czynnikami:

  • Spożycie pewnych pokarmów (np. buraki, jeżyny, rabarbar)
  • Przyjmowanie niektórych leków (np. rifampicyna, fenazopirydyna)
  • Barwniki spożywcze
  • Porfirie (zaburzenia metaboliczne)

Diagnostyka krwiomoczu

Każdy przypadek krwi w moczu wymaga dokładnej diagnostyki w celu ustalenia przyczyny. Proces diagnostyczny obejmuje:

Wywiad medyczny

Lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad dotyczący:

  • Charakteru krwiomoczu (jednorazowy, nawracający, na początku czy na końcu mikcji)
  • Innych objawów towarzyszących
  • Przebytych chorób
  • Przyjmowanych leków
  • Historii urazów
  • Wywiadu rodzinnego (np. pod kątem chorób nerek)

Badanie fizykalne

Obejmuje badanie jamy brzusznej, okolicy lędźwiowej, zewnętrznych narządów płciowych oraz, u mężczyzn, badanie prostaty per rectum.

Badania laboratoryjne

  • Badanie ogólne moczu – podstawowe badanie oceniające m.in. liczbę krwinek czerwonych, białych, obecność białka, glukozy, pH moczu.
  • Posiew moczu – wykonywany w celu wykrycia infekcji bakteryjnej dróg moczowych.
  • Cytologia moczu – badanie poszukujące komórek nowotworowych.
  • Badania krwi – morfologia, parametry funkcji nerek (kreatynina, mocznik), parametry zapalne (CRP, OB), parametry krzepnięcia.

Badania obrazowe

  • USG jamy brzusznej i układu moczowego – nieinwazyjne badanie pozwalające na ocenę nerek, pęcherza moczowego, a u mężczyzn także prostaty.
  • Tomografia komputerowa (TK) – dokładniejsze badanie, szczególnie przydatne w wykrywaniu kamieni nerkowych i guzów.
  • Urografia – badanie rentgenowskie z kontrastem, uwidaczniające drogi moczowe.
  • Rezonans magnetyczny (MRI) – stosowany w wybranych przypadkach.

Badania endoskopowe

  • Cystoskopia – badanie polegające na wprowadzeniu do cewki moczowej i pęcherza moczowego cienkiego, giętkiego przyrządu z kamerą (cystoskopu), umożliwiające bezpośrednią ocenę wnętrza pęcherza.
  • Ureteroskopia – podobna procedura umożliwiająca ocenę moczowodów.

Biopsja nerki

W niektórych przypadkach, szczególnie przy podejrzeniu kłębuszkowego zapalenia nerek, może być konieczne wykonanie biopsji nerki, czyli pobranie małego fragmentu tkanki nerkowej do badania pod mikroskopem.

krwiomocz

Leczenie krwiomoczu

Leczenie krwiomoczu zależy od jego przyczyny i ma na celu usunięcie schorzenia podstawowego. Oto przykłady leczenia w zależności od rozpoznania:

Zakażenia układu moczowego

Leczenie opiera się na antybiotykoterapii, dobranej na podstawie antybiogramu. Najczęściej stosowane antybiotyki to:

W przypadku nawracających infekcji może być zalecona długotrwała profilaktyka antybiotykowa lub inne metody zapobiegawcze, takie jak przyjmowanie preparatów zawierających wyciąg z żurawiny, które zakwaszają mocz, tworząc niekorzystne środowisko dla rozwoju bakterii.

Kamica moczowa

Postępowanie zależy od wielkości i lokalizacji kamieni:

  • Małe kamienie (poniżej 5 mm) mogą być wydalone samoistnie przy odpowiednim nawodnieniu i leczeniu objawowym (leki przeciwbólowe i rozkurczowe).
  • Większe kamienie mogą wymagać interwencji urologicznej:
    • ESWL (litotrypsja pozaustrojowa falą uderzeniową) – nieinwazyjne rozbijanie kamieni
    • URS (ureterorenoskopia) – endoskopowe usunięcie kamieni
    • PCNL (przezskórna nefrolitotrypsja) – usunięcie kamieni przez skórę
    • Rzadziej klasyczna operacja chirurgiczna

Choroby nerek

Leczenie zależy od konkretnej choroby:

  • Kłębuszkowe zapalenie nerek – leki immunosupresyjne, kortykosteroidy, leki obniżające ciśnienie krwi
  • Torbiele nerek – obserwacja, w przypadku dużych torbieli lub powikłań – drenaż lub interwencja chirurgiczna
  • Wielotorbielowatość nerek – leczenie objawowe, kontrola ciśnienia tętniczego, w zaawansowanych przypadkach dializa lub przeszczep nerki

Nowotwory układu moczowego

Metody leczenia zależą od rodzaju nowotworu, jego lokalizacji i stopnia zaawansowania:

  • Chirurgiczne usunięcie guza (operacja oszczędzająca lub radykalna)
  • Chemioterapia
  • Radioterapia
  • Immunoterapia
  • Leczenie celowane

Choroby prostaty

  • Łagodny rozrost prostaty – leki alfa-adrenolityczne (tamsulosyna, alfuzosyna), inhibitory 5-alfa-reduktazy (finasteryd, dutasteryd), w zaawansowanych przypadkach zabiegi chirurgiczne (TURP – przezcewkowa resekcja prostaty, adenomektomia)
  • Zapalenie prostaty – antybiotyki, leki przeciwzapalne, alfa-blokery

Endometrioza

Leczenie może obejmować:

  • Leki hormonalne (doustne środki antykoncepcyjne, progestiny, agoniści GnRH)
  • Leki przeciwbólowe
  • Leczenie chirurgiczne (laparoskopowe usunięcie ognisk endometriozy)

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Każda obecność krwi w moczu, niezależnie od jej ilości i towarzyszących objawów, powinna skłonić do konsultacji lekarskiej. Szczególnie pilna wizyta jest wskazana w następujących przypadkach:

  • Krwiomocz z obecnością skrzepów krwi
  • Krwiomocz z towarzyszącym silnym bólem
  • Krwiomocz z wysoką gorączką
  • Krwiomocz u osoby przyjmującej leki przeciwkrzepliwe
  • Krwiomocz utrzymujący się dłużej niż 24 godziny
  • Krwiomocz u osoby po 50. roku życia
  • Krwiomocz nawracający

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Czy krew w moczu zawsze oznacza chorobę?

Krew w moczu prawie zawsze wymaga diagnostyki. Chociaż w niektórych przypadkach może mieć niegroźne przyczyny, takie jak intensywny wysiłek fizyczny, należy wykluczyć poważniejsze schorzenia. Krwiomocz po ćwiczeniach powinien ustąpić po 24-48 godzinach; jeśli utrzymuje się dłużej, konieczna jest konsultacja lekarska.

Jak odróżnić krew w moczu od barwników zawartych w niektórych pokarmach?

Barwniki z pokarmów (np. z buraków) mogą zmieniać kolor moczu na czerwonawy, ale nie zawierają krwinek czerwonych. Badanie laboratoryjne moczu pozwala jednoznacznie określić, czy zmiana koloru jest spowodowana obecnością krwi, czy innych substancji. Ponadto, zabarwienie moczu spowodowane pokarmami zazwyczaj ustępuje po 1-2 dniach od zaprzestania ich spożywania.

Czy krwiomocz zawsze boli?

Nie, krwiomocz może występować bez bólu, co jest szczególnie niepokojące, gdyż może być objawem nowotworu układu moczowego. Bezbolesny krwiomocz jest często pierwszym objawem raka pęcherza moczowego.

Czy kobiety w ciąży mogą mieć krwiomocz?

Tak, kobiety w ciąży mogą doświadczać krwiomoczu, najczęściej z powodu infekcji dróg moczowych, które są częstsze w czasie ciąży ze względu na zmiany hormonalne i ucisk na układ moczowy. Każdy przypadek krwiomoczu u kobiety ciężarnej powinien być skonsultowany z lekarzem.

Czy dzieci mogą mieć krwiomocz?

Tak, krwiomocz może wystąpić w każdym wieku. U dzieci najczęstszymi przyczynami są infekcje układu moczowego, kłębuszkowe zapalenie nerek po przebytej infekcji paciorkowcowej oraz wady układu moczowego. Każdy przypadek krwiomoczu u dziecka wymaga konsultacji z pediatrą.

Jak długo może utrzymywać się krwiomocz?

Czas trwania krwiomoczu zależy od jego przyczyny. Przy infekcjach układu moczowego może ustąpić po kilku dniach antybiotykoterapii. Krwiomocz związany z kamicą moczową ustępuje zwykle po usunięciu lub wydaleniu kamienia. Przy chorobach przewlekłych, jak niektóre postacie kłębuszkowego zapalenia nerek, krwiomocz może utrzymywać się przez dłuższy czas lub nawracać.

Czy badanie moczu zawsze wykrywa krew?

Standardowe badanie ogólne moczu powinno wykryć nawet niewielkie ilości krwi. Jednak w przypadku krwinkomomoczu mikroskopowego, który nie jest widoczny gołym okiem, istnieje ryzyko, że próbka moczu pobrana w niewłaściwy sposób może dać fałszywy wynik. Dlatego ważne jest prawidłowe pobranie moczu do badania zgodnie z zaleceniami laboratorium.

Czy można samodzielnie przeprowadzić test na obecność krwi w moczu?

W aptekach dostępne są testy paskowe do domowego użytku, które mogą wykryć obecność krwi w moczu. Trzeba jednak pamiętać, że takie testy mają swoje ograniczenia i mogą dawać zarówno fałszywie pozytywne, jak i fałszywie negatywne wyniki. Każdy pozytywny wynik testu domowego powinien być zweryfikowany przez profesjonalne badanie laboratoryjne.

Czy krwiomocz może być spowodowany stresem?

Sam stres nie jest bezpośrednią przyczyną krwiomoczu, ale może nasilać objawy istniejących już schorzeń, które prowadzą do krwawienia z dróg moczowych. Przewlekły stres może również osłabiać układ odpornościowy, zwiększając podatność na infekcje, w tym zakażenia układu moczowego.

Czy palenie papierosów może powodować krwiomocz?

Palenie papierosów jest jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju nowotworów układu moczowego, zwłaszcza raka pęcherza moczowego, który często objawia się krwiomoczem. Dlatego osoby palące, u których pojawia się krew w moczu, powinny być szczególnie czujne i niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Bibliografia

  1. Davis R, Jones JS, Barocas DA, et al. Diagnosis, evaluation and follow-up of asymptomatic microhematuria (AMH) in adults: AUA guideline. Journal of Urology. 2012;188(6S):2473-2481. PMID: 23098784 DOI: 10.1016/j.juro.2012.09.078
  2. Bolenz C, Schröppel B, Eisenhardt A, et al. The investigation of hematuria. Deutsches Ärzteblatt International. 2018;115(48):801-807. PMID: 30642428 DOI: 10.3238/arztebl.2018.0801
  3. Madaan A, Gandhi N, Madaan S. Visible haematuria. BMJ. 2022 Feb 1;376. PMID: 35105541 DOI: 10.1136/bmj-2021-067395
  4. Deltas C, Pierides A, Voskarides K. The role of molecular genetics in diagnosing familial hematuria(s). Pediatr Nephrol. 2012 Aug;27(8):1221-31. PMID: 21688191 DOI: 10.1007/s00467-011-1935-5

Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.

Zobacz także spis leków stosowanych w urologii. Znajdziesz tu między innymi wykaz leków na nietrzymanie moczu, lekarstwa na problemy oddawaniem moczu w związku z prostatą, preparaty na zapalenie pęcherza moczowego.