Co warto wiedzieć o migrenie? – objawy, przyczyny i metody leczenia

Migrena to przewlekła, napadowa choroba neurologiczna charakteryzująca się nawracającymi, bardzo intensywnymi bólami głowy, które mogą trwać od kilku godzin do nawet kilku dni. Według danych epidemiologicznych, w Polsce na migrenę cierpi około 8-15% populacji, przy czym schorzenie to trzykrotnie częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Migrena została uznana przez Światową Organizację Zdrowia za jedną z 20 chorób najbardziej obniżających jakość życia, powodującą znaczne ograniczenie aktywności zawodowej i społecznej. Ataki migrenowe mogą być tak dotkliwe, że uniemożliwiają normalne funkcjonowanie, a w wielu przypadkach prowadzą do wielodniowej niezdolności do pracy lub nauki. Współczesna medycyna oferuje jednak skuteczne metody diagnozowania i leczenia tego schorzenia, które umożliwiają pacjentom prowadzenie normalnego życia nawet w przypadku przewlekłej migreny.

Czym jest migrena i jakie są jej przyczyny?

Migrena należy do pierwotnych bólów głowy, czyli takich, które nie są wynikiem innych chorób towarzyszących. Jest to złożona jednostka chorobowa o podłożu neurologicznym. Przez wiele lat mechanizm powstawania migreny stanowił zagadkę dla naukowców, jednak dzisiejsza wiedza medyczna pozwala na lepsze zrozumienie przyczyn tej dolegliwości.

Obecnie uznaje się, że w powstawaniu migreny istotną rolę odgrywają zarówno czynniki neuronalne, jak i naczyniowe. Oznacza to, że migrena jest wynikiem współistnienia zmian w układzie nerwowym (wydzielanie neuroprzekaźników, pobudzenie receptorów) oraz w układzie krążenia (skurcz i rozkurcz naczyń krwionośnych mózgu). Szczególną rolę przypisuje się peptydowi związanemu z genem kalcytoniny (CGRP), który jest zaangażowany w przekazywanie bólu i rozszerzanie naczyń krwionośnych.

Badania naukowe potwierdzają również istotny udział czynników genetycznych w rozwoju migreny. Jeśli jedno z rodziców cierpi na migrenę, ryzyko jej wystąpienia u dziecka wzrasta do 30-50%. Gdy oboje rodzice są migrenowcami, prawdopodobieństwo, że ich dziecko również będzie cierpiało na tę dolegliwość, sięga nawet 60-80%.

Czynniki wyzwalające ataki migreny

Oprócz predyspozycji genetycznych, istnieje szereg czynników, które mogą wywoływać ataki migreny u osób predysponowanych. Do najczęstszych należą:

• Stres i napięcie emocjonalne lub przeciwnie – nagłe odprężenie po stresie (tzw. migreny weekendowe)
• Zmiany hormonalne u kobiet (migrena miesiączkowa, związana z cyklem menstruacyjnym)
• Zaburzenia rytmu snu (zarówno niedobór, jak i nadmiar snu)
• Głód i odwodnienie
• Niektóre produkty spożywcze (czekolada, sery dojrzewające, alkohol – szczególnie czerwone wino, produkty zawierające tyraminę)
• Jasne, migoczące światło
• Intensywne zapachy
• Zmiany pogody i ciśnienia atmosferycznego
• Intensywny wysiłek fizyczny
• Niektóre leki (np. doustne środki antykoncepcyjne)

Co ciekawe, czynniki prowokujące ataki migreny mogą być bardzo indywidualne. To, co wywołuje atak u jednej osoby, może nie mieć żadnego wpływu na inną. Dlatego tak ważne jest prowadzenie dzienniczka migrenowego, który pozwala zidentyfikować osobiste wyzwalacze ataków.

Objawy migreny – charakterystyczny przebieg ataku

Typowy atak migreny przebiega w czterech fazach, choć nie wszystkie muszą występować u każdego pacjenta. Poznanie tych etapów pomaga w lepszym zarządzaniu chorobą i wcześniejszym wdrożeniu leczenia.

Faza prodromalna (zwiastunowa)

U wielu osób z migreną pierwsze sygnały nadchodzącego ataku pojawiają się na 24-48 godzin przed właściwym bólem głowy. Te wczesne objawy mogą obejmować:

• Zmiany nastroju (drażliwość, niepokój, euforia lub depresja)
• Zwiększony apetyt (często na konkretne produkty)
• Wzmożone ziewanie
• Uczucie zmęczenia lub nadmiaru energii
• Trudności z koncentracją
• Sztywność karku
• Zaburzenia snu

Aura migrenowa

Aura migrenowa występuje u około 25% pacjentów z migreną. Jest to zespół przejściowych objawów neurologicznych, które poprzedzają lub towarzyszą fazie bólu. Aura rozwija się stopniowo w ciągu 5-20 minut i zazwyczaj nie trwa dłużej niż 60 minut. Najczęstsze objawy aury to:

• Zaburzenia widzenia (błyski światła, zygzakowate linie, mroczki, częściowa utrata widzenia)
• Zaburzenia czucia (mrowienie, drętwienie, najczęściej twarzy, warg i rąk)
• Zaburzenia mowy (trudności w znajdowaniu słów, niewyraźna mowa)
• Rzadziej – przejściowe osłabienie mięśni jednej strony ciała

Faza bólu głowy

Ból migrenowy ma kilka charakterystycznych cech:

• Zazwyczaj jest jednostronny (choć może obejmować całą głowę)
• Ma charakter pulsujący, tętniący
• Nasilenie umiarkowane do bardzo silnego
• Pogarsza się podczas aktywności fizycznej
• Trwa od 4 do 72 godzin

Bólowi głowy często towarzyszą:

• Nudności i wymioty
• Nadwrażliwość na światło (fotofobia)
• Nadwrażliwość na dźwięki (fonofobia)
• Nadwrażliwość na zapachy (osmofobia)
• Zawroty głowy
• Uczucie zmęczenia

Faza postdromalna

Po ustąpieniu bólu głowy pacjent może przez kolejne 24-48 godzin odczuwać:

• Zmęczenie, wyczerpanie
• Trudności z koncentracją
• Uczucie „pustki w głowie”
• Ból mięśni
• Osłabienie
• Zawroty głowy

Objawy te stopniowo ustępują, aż do pełnego powrotu do normalnego stanu.

Rodzaje migreny

Migrena nie jest jednolitą chorobą – istnieje kilka jej odmian, które mogą różnić się objawami i przebiegiem.

Migrena bez aury

Jest to najczęstsza postać migreny, występująca u około 75% pacjentów. Charakteryzuje się typowym bólem migrenowym bez poprzedzających objawów neurologicznych.

Migrena z aurą

Występuje u około 25% osób cierpiących na migrenę. Oprócz typowego bólu głowy, pacjenci doświadczają przejściowych objawów neurologicznych opisanych powyżej.

Migrena przewlekła

O migrenie przewlekłej mówimy, gdy bóle głowy występują przez co najmniej 15 dni w miesiącu przez okres dłuższy niż 3 miesiące, przy czym w co najmniej 8 dniach ból ma charakter migrenowy. Ta postać migreny szczególnie negatywnie wpływa na jakość życia pacjentów.

Migrena miesiączkowa

Występuje wyłącznie u kobiet i jest ściśle związana z cyklem hormonalnym. Ataki pojawiają się zazwyczaj tuż przed miesiączką lub w jej trakcie i są wywoływane przez spadek poziomu estrogenów.

Inne rzadsze typy migreny

• Migrena hemiplegiczna (z przejściowym osłabieniem połowy ciała)
• Migrena podstawna (z objawami pniowymi, takimi jak zawroty głowy, szum w uszach, podwójne widzenie)
• Migrena siatkówkowa (z przejściową ślepotą jednego oka)
• Migrena brzuszna (występująca głównie u dzieci, charakteryzująca się nawracającymi bólami brzucha zamiast głowy)

Diagnostyka migreny

Rozpoznanie migreny opiera się głównie na dokładnym wywiadzie lekarskim i analizie objawów zgłaszanych przez pacjenta. Nie istnieją specyficzne badania laboratoryjne czy obrazowe, które bezpośrednio potwierdzałyby diagnozę migreny.

Diagnoza stawiana jest na podstawie międzynarodowych kryteriów klasyfikacji bólów głowy (ICHD-3), które szczegółowo określają, jakie objawy muszą wystąpić, aby rozpoznać poszczególne typy migreny.

W procesie diagnostycznym lekarz może zlecić badania dodatkowe, takie jak:

• Tomografia komputerowa (TK) głowy
• Rezonans magnetyczny (MRI) mózgu
• Elektroencefalografia (EEG)
• Badania naczyniowe (USG Doppler tętnic szyjnych)

Celem tych badań jest wykluczenie innych poważnych przyczyn bólu głowy, takich jak guzy mózgu, tętniaki, wady naczyniowe czy krwawienia podpajęczynówkowe. Jest to szczególnie ważne w przypadku:

• Pierwszego w życiu silnego bólu głowy
• Zmiany charakteru dotychczasowych bólów głowy
• Bólów głowy po 50. roku życia
• Nietypowych objawów towarzyszących

Leczenie migreny

Leczenie migreny można podzielić na dwa główne rodzaje: doraźne (w trakcie ataku) i profilaktyczne (zapobiegawcze). Wybór odpowiedniej metody zależy od częstotliwości i nasilenia ataków, obecności chorób współistniejących oraz preferencji pacjenta.

Leczenie doraźne

Celem leczenia doraźnego jest szybkie przerwanie ataku migreny lub złagodzenie jego objawów. Kluczowe jest przyjęcie leków jak najwcześniej, najlepiej w początkowej fazie ataku.

Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne:

• Paracetamol
• Kwas acetylosalicylowy
• Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ): ibuprofen, naproksen, diklofenak

Te leki mogą być skuteczne w przypadku łagodnych i umiarkowanych ataków migreny.

Tryptany:

• Sumatryptan
• Zolmitryptan
• Eletryptan
• Rizatryptan
• Almotryptan
• Frovatryptan

Tryptany są lekami pierwszego wyboru w umiarkowanych i ciężkich atakach migreny. Działają specyficznie na receptory serotoninowe, powodując zwężenie rozszerzonych naczyń mózgowych i hamowanie uwalniania prozapalnych neuropeptydów. Są dostępne w różnych postaciach: tabletki, tabletki rozpuszczalne w jamie ustnej, spray donosowy, zastrzyki podskórne.

Leki przeciwwymiotne:

• Metoklopramid
• Domperidon

Pomagają zwalczyć nudności i wymioty towarzyszące migrenie oraz poprawiają wchłanianie leków przeciwbólowych z przewodu pokarmowego.

Nowoczesne leki – gepanty:

• Rimegepant
• Ubrogepant

To nowa klasa leków blokujących receptor CGRP, które można stosować w trakcie ataku migreny.

Leczenie profilaktyczne

Leczenie profilaktyczne migreny jest zalecane, gdy:

• Ataki występują częściej niż 3-4 razy w miesiącu
• Ataki są długotrwałe i ciężkie
• Leczenie doraźne jest nieskuteczne lub przeciwwskazane
• Występują rzadkie, ale poważne postacie migreny (np. migrena hemiplegiczna)

Tradycyjne leki profilaktyczne:

• Beta-blokery (propranolol, metoprolol)
• Leki przeciwpadaczkowe (topiramat, kwas walproinowy)
• Leki przeciwdepresyjne (amitryptylina, wenlafaksyna)
• Antagoniści wapnia (flunaryzyna)
• Toksyna botulinowa (w migrenie przewlekłej)

Nowoczesne terapie – przeciwciała monoklonalne:

• Erenumab (blokuje receptor CGRP)
• Fremanezumab, galkanezumab, eptinezumab (blokują sam peptyd CGRP)

Te leki, podawane w formie zastrzyków podskórnych co miesiąc lub co kwartał, stanowią przełom w profilaktyce migreny. Charakteryzują się wysoką skutecznością i bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa.

Leczenie niefarmakologiczne

Oprócz farmakoterapii, ważną rolę w kontrolowaniu migreny odgrywają:

• Unikanie zidentyfikowanych czynników wyzwalających
• Regularne posiłki i nawodnienie
• Zdrowy, regularny sen
• Regularna aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności
• Techniki relaksacyjne i zarządzania stresem (medytacja, biofeedback, joga)
• Akupunktura
• Neuromodulacja (stymulacja nerwu błędnego, przezczaszkowa stymulacja magnetyczna)

Życie z migreną – praktyczne porady

Osoby cierpiące na migrenę mogą znacząco poprawić jakość swojego życia, stosując się do kilku praktycznych wskazówek:

1. Prowadź dzienniczek migrenowy – zapisuj daty ataków, ich nasilenie, objawy towarzyszące oraz potencjalne czynniki wyzwalające (posiłki, aktywności, stres, pogoda). Pomoże to zidentyfikować Twoje osobiste wyzwalacze.
2. Poznaj swoje wyzwalacze i unikaj ich – jeśli zauważysz, że określone produkty, sytuacje czy zachowania prowokują atak, staraj się ich unikać.
3. Utrzymuj regularny styl życia – regularne posiłki, stałe pory snu i wstawania, umiarkowana aktywność fizyczna.
4. Dbaj o nawodnienie – pij wystarczającą ilość płynów, zwłaszcza wody.
5. Ucz się technik relaksacyjnych – medytacja, głębokie oddychanie, progresywna relaksacja mięśni mogą pomóc w zmniejszeniu stresu i zapobieganiu atakom.
6. Miej zawsze przy sobie leki – w przypadku migreny czas podania leku jest kluczowy, dlatego zawsze noś ze sobą przepisane leki.
7. Informuj bliskich i współpracowników – edukuj osoby z Twojego otoczenia na temat migreny, aby lepiej zrozumiały Twoją sytuację.
8. Dołącz do grupy wsparcia – wymiana doświadczeń z innymi osobami cierpiącymi na migrenę może przynieść nowe strategie radzenia sobie z chorobą.
9. Regularnie kontroluj się u neurologa – systematyczne wizyty umożliwią dostosowanie leczenia do Twoich potrzeb.

Bibliografia

1. Headache Classification Committee of the International Headache Society (IHS). The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition. Cephalalgia. 2018;38(1):1-211. DOI: 10.1177/0333102417738202 PMID: 29368949
2. Dodick DW. Migraine. Lancet. 2018;391(10127):1315-1330. DOI: 10.1016/S0140-6736(18)30478-1 PMID: 29523342
3. Charles A. The pathophysiology of migraine: implications for clinical management. Lancet Neurology. 2018;17(2):174-182. DOI: 10.1016/S1474-4422(17)30435-0 PMID: 29229375
4. Ashina M, Hansen JM, Do TP, Melo-Carrillo A, Burstein R, Moskowitz MA. Migraine and the trigeminovascular system—40 years and counting. Lancet Neurology. 2019;18(8):795-804. DOI: 10.1016/S1474-4422(19)30185-1 PMID: 31160203