Jesienna depresja – przyczyny, objawy i metody leczenia

Okres jesienno-zimowy często wiąże się z obniżeniem nastroju i spadkiem energii u wielu osób. Wraz z krótszymi dniami, niższą temperaturą i mniejszą ilością naturalnego światła słonecznego, nawet do 20-28% populacji może doświadczać obniżenia samopoczucia. Jednak kiedy zwykła jesienna chandra przeradza się w pełnoobjawową depresję sezonową, zwaną również sezonowym zaburzeniem afektywnym (SAD)? To pytanie jest kluczowe, ponieważ depresja sezonowa to poważny stan wymagający odpowiedniego leczenia, a nie tylko przejściowe pogorszenie nastroju związane z aurą. Rozpoznanie różnicy między nimi może mieć fundamentalne znaczenie dla jakości życia osoby dotkniętej tymi objawami oraz dla doboru właściwych metod terapeutycznych.

Czym jest depresja sezonowa?

Depresja sezonowa (sezonowe zaburzenie afektywne, SAD) to podtyp zaburzenia depresyjnego, charakteryzujący się cyklicznym, sezonowym rytmem występowania objawów. W przeciwieństwie do zwykłego przygnębienia, objawy depresji sezonowej są znacznie bardziej nasilone i mogą poważnie zakłócać codzienne funkcjonowanie.

Najczęściej depresja sezonowa pojawia się późną jesienią lub wczesną zimą (zazwyczaj około października) i ustępuje w okresie wiosenno-letnim. Epizody mogą trwać od kilku tygodni nawet do kilku miesięcy. Istnieje również rzadsza odmiana tego zaburzenia, która pojawia się wiosną lub latem, a ustępuje jesienią.

Przyczyny depresji sezonowej

Za główną przyczynę depresji sezonowej uważa się niedobór światła słonecznego, który zaburza funkcjonowanie organizmu na kilku poziomach:

1. Zaburzenia rytmu dobowego – mniejsza ilość światła prowadzi do rozregulowania wewnętrznego zegara biologicznego
2. Zmiany w poziomie hormonów – dochodzi do zakłóceń w wydzielaniu:
   • Melatoniny – hormonu snu, którego produkcja zwiększa się w ciemności
   • Serotoniny – neuroprzekaźnika odpowiadającego za dobry nastrój, którego poziom obniża się przy niedoborze światła
   • Noradrenaliny – odpowiedzialnej za energię i motywację do działania
3. Niedobór witaminy D – której produkcja w organizmie zależy od ekspozycji skóry na światło słoneczne

Dodatkowo, czynnikami ryzyka są:

• Płeć żeńska (kobiety chorują około 4 razy częściej niż mężczyźni)
• Wiek między 20 a 40 rokiem życia
• Występowanie przypadków depresji w rodzinie
• Miejsce zamieszkania – im dalej od równika, tym większe ryzyko

Badania wskazują, że u mieszkańców krajów położonych na wyższych szerokościach geograficznych, gdzie występuje znaczny niedobór światła słonecznego w miesiącach zimowych, przypadki SAD mogą dotyczyć nawet 10% populacji.

Objawy depresji sezonowej

Depresja sezonowa manifestuje się zestawem charakterystycznych objawów, które odróżniają ją od zwykłego obniżenia nastroju:

Objawy emocjonalne i poznawcze:

• Długotrwałe uczucie smutku i przygnębienia
• Utrata zainteresowania czynnościami, które wcześniej sprawiały przyjemność
• Problemy z koncentracją i pamięcią
• Poczucie bezwartościowości, winy lub beznadziei
• Trudności z podejmowaniem decyzji
• Zniechęcenie, apatia
• Drażliwość i niepokój

Objawy fizyczne:

• Przewlekłe zmęczenie i brak energii
• Wzmożona senność w ciągu dnia
• Zaburzenia snu w nocy
• Zwiększony apetyt, szczególnie na produkty bogate w węglowodany
• Przyrost masy ciała
• Osłabiony popęd seksualny
• Bóle mięśni i inne dolegliwości somatyczne

Co charakterystyczne dla depresji sezonowej – w przeciwieństwie do klasycznej depresji – są:

• Wzmożona senność (hipersomnia) zamiast bezsenności
• Zwiększony apetyt zamiast jego utraty
• Przybieranie na wadze zamiast chudnięcia

Jak odróżnić jesienną chandrę od depresji sezonowej?

Różnica między zwykłym obniżeniem nastroju a depresją sezonową dotyczy przede wszystkim:

1. Czasu trwania objawów – w przypadku depresji sezonowej objawy utrzymują się przez dłuższy czas (minimum 2 tygodnie), podczas gdy jesienna chandra jest przejściowa i krótkotrwała.
2. Nasilenia objawów – depresja sezonowa znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie, chandra jest uciążliwa, ale nie uniemożliwia normalnego życia.
3. Reaktywności – w przypadku chandry dobre wydarzenia mogą poprawić nastrój, w depresji sezonowej nastrój pozostaje obniżony niezależnie od okoliczności.
4. Regularności występowania – depresja sezonowa powtarza się cyklicznie przez co najmniej 2-3 kolejne lata w tym samym okresie.

Metody leczenia depresji sezonowej

Depresja sezonowa jest stanem, który można skutecznie leczyć. Do najważniejszych metod terapii należą:

1. Fototerapia

Fototerapia, czyli leczenie światłem, jest najbardziej zalecaną metodą leczenia depresji sezonowej. Polega na regularnej ekspozycji na jasne światło, emitowane przez specjalne lampy o natężeniu od 2500 do 10000 luksów.

• Sesje fototerapii trwają zazwyczaj 20-30 minut dziennie
• Zabieg najlepiej wykonywać rano
• Większość osób zauważa poprawę w ciągu 1-2 tygodni
• Lampy do fototerapii są dostępne do użytku domowego

2. Psychoterapia

Psychoterapia, szczególnie terapia poznawczo-behawioralna (CBT), pomaga pacjentom:

• Zidentyfikować i zmienić negatywne wzorce myślenia
• Nauczyć się technik radzenia sobie ze stresem
• Wypracować strategie aktywizacji w trudnych okresach

3. Farmakoterapia

W przypadkach o dużym nasileniu objawów, lekarz psychiatra może zalecić leki przeciwdepresyjne. Szczególnie skuteczny w leczeniu depresji sezonowej jest bupropion, który może być stosowany również profilaktycznie przed spodziewanym początkiem objawów.

Inne stosowane leki to selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), takie jak fluoksetyna czy sertralina.

4. Zmiany stylu życia

Wprowadzenie zmian w codziennym funkcjonowaniu może znacząco złagodzić objawy:

• Regularne przebywanie na świeżym powietrzu, szczególnie w godzinach porannych
• Aktywność fizyczna (najlepiej na zewnątrz)
• Zbilansowana dieta bogata w witaminy i minerały, zwłaszcza witaminę D
• Regularna suplementacja witaminy D (800-2000 IU dziennie)
• Dbanie o kontakty społeczne i unikanie izolacji
• Planowanie przyjemnych aktywności w okresie jesienno-zimowym

Kiedy szukać pomocy specjalisty?

Pomoc specjalisty jest niezbędna, gdy:

• Objawy obniżonego nastroju utrzymują się przez ponad dwa tygodnie
• Zaburzenia nastroju powtarzają się sezonowo przez kilka lat
• Objawy utrudniają codzienne funkcjonowanie w pracy, szkole czy relacjach
• Pojawiają się myśli samobójcze lub autoagresywne

W przypadku podejrzenia depresji sezonowej warto skonsultować się z:

• Lekarzem rodzinnym
• Psychologiem
• Psychiatrą

Bibliografia

1. Rosenthal NE, Sack DA, Gillin JC, Lewy AJ, Goodwin FK, Davenport Y, Mueller PS, Newsome DA, Wehr TA. Seasonal affective disorder. A description of the syndrome and preliminary findings with light therapy. Archives of General Psychiatry. 1984;41(1):72-80. DOI: 10.1001/archpsyc.1984.01790120076010 PMID: 6581756
2. Melrose S. Seasonal Affective Disorder: An Overview of Assessment and Treatment Approaches. Depression Research and Treatment. 2015;2015:178564. DOI: 10.1155/2015/178564 PMID: 26688752
3. Kurlansik SL, Ibay AD. Seasonal affective disorder. American Family Physician. 2012;86(11):1037-1041. PMID: 23198671
4. Lam RW, Levitan RD. Pathophysiology of seasonal affective disorder: a review. Journal of Psychiatry & Neuroscience. 2000;25(5):469-480. PMID: 11109298