Organizm człowieka wytwarza wiele substancji i związków, które są niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania (hormony, enzymy, przeciwciała). Jednym z najcenniejszych surowców produkowanych przez ludzkie ciało jest krew. Jej wartość wynika z faktu, że pomimo postępu i rozwoju nowych technologii nadal nie umiemy wytworzyć jej całkowicie sztucznie w laboratorium, poza żywym organizmem.
Składniki krwi
W dużym uproszczeniu krew to zawiesina, na którą składają się wyspecjalizowane komórki oraz płynny składnik, w którym wspomniane komórki są zawieszone. Elementy komórkowe to krwinki czerwone (erytrocyty), krwinki białe (leukocyty) oraz płytki krwi (trombocyty). Płynny składnik krwi to osocze, zwane również plazmą.
Elementy upostaciowane (komórkowe lub morfotyczne) stanowią ok. 41 – 46% objętości krwi, przy czym wartość procentowa zależy od płci (niższe normy są dla kobiet). Najliczniejszą grupę komórek krwi stanowią krwinki czerwone (norma 4,5 – 5,5 mln/mm3) odpowiedzialne za transport tlenu i dwutlenku węgla. Sporo mniejszą grupę tworzą leukocyty (4 – 10 tys./mm3), których zadaniem jest ochrona organizmu przed patogenami (wirusy, bakterie, grzyby). Trzeci element komórkowy to płytki krwi, których norma waha się od 150 do 400 tys./mm3. Płytki krwi biorą udział w procesie krzepnięcia krwi (skaleczenia, urazy).
Osocze to płynny składnik krwi, który stanowi ok. 55% jej objętości. Główna rola osocza polega na dostarczaniu do komórek substancji niezbędnych do ich prawidłowego funkcjonowania oraz odbieraniu produktów przemiany materii. To właśnie osocze służy jako „środek transportu” dla krwinek, płytek krwi, białek, elektrolitów, substancji odżywczych.
Rola osocza
Prawidłowe osocze ma barwę słomkową, a zmiana koloru może świadczyć np. o chorobie wątroby (brązowa) lub stosowaniu antykoncepcji hormonalnej (zielona). Osocze w 90% składa się z wody, pozostałe 10% to substancje w niej rozpuszczone. 7% osocza to białka – albuminy i globuliny, a pozostałe 3% stanowią związki organiczne i nieorganiczne: lipoproteiny (LDL, HDL), hormony, kwasy tłuszczowe, cholesterol, trójglicerydy, glukoza, witaminy, aminokwasy, sole mineralne.
Zadaniem osocza jest nie tylko transport ale również utrzymanie równowagi wodno – elektrolitowej i kwasowo – zasadowej organizmu. Jednym z białek wchodzącym w skład osocza jest fibrynogen. Białko to bierze istotny udział w procesie krzepnięcia.
Osocze odgrywa ogromną rolę w tworzeniu leków i preparatów osoczopochodnych. Pobranie od zdrowego dawcy osocza pomaga w leczeniu m.in.: skaz krwotocznych, chorób wątroby upośledzających proces krzepnięcia krwi, krwotoków. Czasem to środek ratujący życie.
Pobieranie osocza
Osocze można uzyskać poprzez odwirowanie krwi pełnej pobranej metodą konwencjonalną (z żyły łokciowej). Zwykle pobiera się 450 ml krwi od jednego dawcy. Po odwirowaniu uzyskujemy koncentrat krwinek czerwonych, koncentrat płytek i świeżo mrożone osocze (zamrożone w temperaturze -300 C można przechowywać 2 lata). Krew pełną można pobierać 4 razy w roku u kobiet i do 6 razy na rok od mężczyzn, przy czym przerwa między kolejnymi pobraniami nie może być krótsza niż 8 tygodni.
W celu pobrania samego osocza lub innego pojedynczego składnika krwi wykonuje się zabieg aferezy. Dzięki wykorzystaniu separatorów osoczowych i komórkowych dokonuje się odseparowania osocza od krwi pełnej. Oddawanie osocza tą metodą trwa ok. 30 min, a jednorazowo pobrać można 650 – 70 ml. Ponieważ pobiera się tylko część płynną krwi, to elementy komórkowe wracają do żyły dawcy, a podanie na koniec zabiegu roztworu soli fizjologicznej pozwala wyrównać bilans wodny. Po oddaniu osocza tą metodą osocze lub krew pełną można oddać po 2 tygodniach, a płytki krwi po 4 tygodniach. Zabieg aferezy można przeprowadzić nawet 20 razy w roku, jednak nie można przekroczyć limitu 25 litrów.
Dawca osocza
Dawcą osocza może być każda zdrowa i pełnoletnia osoba. W dniu pobrania wykonuje się pomiar ciśnienia, tętna, temperatury i oznacza poziom hemoglobiny. Minimalna waga dawcy to ok. 55 kg. Dodatkowo należy udzielić informacji (ankieta) na temat: przebytych chorób zakaźnych, pobytu w krajach o zwiększonym ryzyku narażenia na kontakt z chorobą zakaźną (malaria, żółtaczka zakaźna), przebytych zabiegach (np. transplantacja), stosowania używek lub narkotyków, długotrwałym leczeniu (trądzik, łuszczyca), tatuażach lub nakłuciach (akupunktura, przekłuwanie uszu) wykonanych w przeciągu ostatnich 6 miesięcy, pobytu w zakładzie karnym, chorobach wenerycznych, transfuzjach.
Dodatkowym badaniom podlega również pobrane osocze. W szczególności sprawdza się materiał pod kątem HIV, chorób wenerycznych, żółtaczki typu A, B, C
Naszych publikacji nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję indywidualnie w porozumieniu z pacjentem.
