Napadowy ból odbytu w nocy – przyczyny, objawy i sposoby leczenia

Napadowy ból odbytu to dolegliwość, która może dotykać wielu osób, szczególnie w porze nocnej. Charakteryzuje się nagłym, intensywnym bólem w okolicy odbytu, który może trwać od kilku sekund do kilkunastu minut. Choć zazwyczaj nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, może znacząco obniżać jakość życia pacjentów poprzez zakłócanie snu i powodowanie dyskomfortu. Przyczyny tego schorzenia nie są do końca poznane, jednak coraz więcej badań wskazuje na związek z nadmiernym napięciem mięśni dna miednicy oraz czynnikami psychologicznymi, takimi jak stres czy niepokój. Istnieje kilka metod leczenia, od prostych technik relaksacyjnych po farmakoterapię, które mogą pomóc złagodzić objawy i zapobiec nawrotom.

Czym jest napadowy ból odbytu?

Napadowy ból odbytu (łac. proctalgia fugax) to jednostka chorobowa klasyfikowana jako zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego. Charakteryzuje się nagłymi, ostrymi epizodami bólu w okolicy odbytu, które najczęściej pojawiają się w nocy, budząc pacjenta ze snu. Ten rodzaj bólu może dotykać nawet kilkunastu procent populacji.

Typowe cechy napadowego bólu odbytu to:

• Nagły, ostry ból, często opisywany jako kłujący, rwący lub skurczowy
• Krótki czas trwania – od kilku sekund do kilkunastu minut (rzadko dłużej)
• Występowanie przede wszystkim w porze nocnej
• Nieprzewidywalność ataków
• Samoistne ustępowanie

Napadowy ból odbytu często pojawia się po epizodach stresu lub po defekacji. Dotyka częściej mężczyzn niż kobiety, a pierwsze objawy mogą wystąpić już we wczesnej młodości. W trakcie napadu pacjenci mogą odczuwać wrażenie parcia na stolec, a bólowi może towarzyszyć erekcja u mężczyzn.

Przyczyny napadowego bólu odbytu

Dokładna etiologia napadowego bólu odbytu nie jest w pełni poznana, jednak badania wskazują na kilka potencjalnych przyczyn:

Zaburzenia mięśniowe

Uważa się, że główną przyczyną napadowego bólu odbytu są zaburzenia zwieracza wewnętrznego odbytu lub skurcz mięśni dna miednicy. Nadmierne napięcie tych mięśni może prowadzić do bolesnych skurczów, które pacjenci odczuwają jako nagły, ostry ból.

Czynniki neurologiczne

Neuralgia nerwów sromowych (uszkodzenie lub podrażnienie nerwów biegnących przez miednicę) może być również przyczyną napadowego bólu odbytu. Niektórzy badacze sugerują, że ból może wynikać z zaburzeń przewodnictwa nerwowego w tym obszarze.

Czynniki psychologiczne

Stres i niepokój są często wskazywane jako czynniki wyzwalające ataki bólu. Osoby z wysokim poziomem stresu lub zaburzeniami lękowymi mogą doświadczać częstszych i intensywniejszych epizodów bólu. Mechanizm tej zależności polega prawdopodobnie na tym, że stres powoduje napięcie mięśni, w tym mięśni dna miednicy.

Inne potencjalne przyczyny

Inne czynniki, które mogą przyczyniać się do wystąpienia napadowego bólu odbytu, to:

• Przewlekłe zaparcia
• Siedzący tryb życia
• Długotrwała jazda samochodem
• Przebyte urazy miednicy (w tym porody)
• Przebyte operacje w obrębie miednicy
• Zaburzenia hormonalne

Dlaczego ból pojawia się najczęściej w nocy?

Istnieje kilka teorii wyjaśniających, dlaczego napadowy ból odbytu występuje głównie w nocy:

1. Zmniejszona aktywność i rozproszenie uwagi – w ciągu dnia aktywność fizyczna i umysłowa może odwracać uwagę od łagodnych sygnałów bólowych z ciała. W nocy, gdy tych bodźców jest mniej, nawet niewielkie dolegliwości mogą być odczuwane intensywniej.
2. Pozycja leżąca – niektóre badania sugerują, że pozycja leżąca może wpływać na napięcie mięśni dna miednicy lub ucisk na naczynia krwionośne w obszarze miednicy, co może prowadzić do skurczów.
3. Cykle dobowe – rytmy dobowe wpływają na wydzielanie różnych hormonów i neuroprzekaźników, które mogą oddziaływać na odczuwanie bólu i napięcie mięśniowe.
4. Zwiększona wrażliwość na ból w nocy – badania pokazują, że próg bólowy generalnie obniża się w nocy, co oznacza, że jesteśmy bardziej wrażliwi na bodźce bólowe podczas snu.

Objawy towarzyszące napadowemu bólowi odbytu

Oprócz charakterystycznego bólu, pacjenci z napadowym bólem odbytu mogą doświadczać następujących objawów:

• Wrażenie silnego parcia na stolec
• Uczucie rozpierania lub obecności ciała obcego w odbytnicy
• Dyskomfort w pozycji siedzącej
• Przejściowe problemy z wypróżnianiem
• Niepokój związany z obawą przed kolejnym atakiem bólu
• U mężczyzn może wystąpić erekcja w trakcie napadu bólu

Co ważne, napadowy ból odbytu nie jest związany z krwawieniem z odbytu, gorączką czy innymi objawami sugerującymi poważne schorzenia. Jeśli takie objawy występują, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, gdyż mogą one wskazywać na inne, potencjalnie poważniejsze choroby.

Różnicowanie napadowego bólu odbytu z innymi dolegliwościami

Napadowy ból odbytu należy odróżnić od innych schorzeń proktologicznych, które mogą powodować ból w okolicy odbytu:

Hemoroidy (guzki krwawnicze)

Hemoroidom towarzyszy pieczenie i świąd okolicy odbytu, a w zaawansowanych stadiach ból uniemożliwiający komfortowe siedzenie. Często występuje też podkrwawianie z odbytu. W przeciwieństwie do napadowego bólu odbytu, ból związany z hemoroidami jest zwykle mniej intensywny, ale bardziej długotrwały.

Szczelina odbytu

Jest to linijne rozdarcie tkanki kanału odbytu. Charakteryzuje się ostrym bólem, nasilonym podczas defekacji i utrzymującym się po niej nawet przez kilka godzin. Bólowi często towarzyszy krwawienie z odbytu. W odróżnieniu od napadowego bólu odbytu, ból spowodowany szczeliną odbytu ma wyraźny związek z defekacją.

Ropień okołoodbytniczy

Charakterystyczny dla ropnia jest objaw chełbotania przy ucisku, gorączka i zaczerwienienie powierzchni skóry. Ból związany z ropniem jest bardziej stały i narasta z czasem, a nie występuje napadowo.

Przetoka okołoodbytnicza

Polega na występowaniu dodatkowego kanału łączącego odbyt lub odbytnicę ze skórą. Efektem przetoki może być nietrzymanie stolca, kał lub wydzielina wydostające się przez otwór przetoki, a także nawracające stany zapalne i ból. Ból jest zazwyczaj ciągły lub związany z defekacją.

Zespół dźwigaczy odbytu

Jest to przewlekły ból odbytu związany ze skurczem mięśnia dźwigacza odbytu. W przeciwieństwie do napadowego bólu odbytu, ból przy zespole dźwigaczy odbytu jest bardziej długotrwały i nasila się w pozycji siedzącej.

Kokcygodynia

Jest to przewlekły ból okolicy kości ogonowej (guzicznej), często spowodowany urazem. Ból nasila się przy siedzeniu i może promieniować do odbytu, ale głównie koncentruje się wokół kości ogonowej.

Diagnostyka napadowego bólu odbytu

Diagnostyka bólu odbytu w nocy i napadowych bólów powinna rozpocząć się od zebrania dokładnego wywiadu dotyczącego objawów, ich charakterystyki, związku z czynnościami dnia codziennego oraz chorób towarzyszących.

Lekarz może przeprowadzić następujące badania:

1. Badanie fizykalne – Obejmuje oględziny okolicy odbytu w poszukiwaniu zmian takich jak zaczerwienienie, stwardnienia czy pęknięcia skóry.
2. Badanie per rectum – Lekarz wprowadza palec do odbytu w celu wyczucia ewentualnych nieprawidłowości, takich jak guzki, zwężenia czy bolesne obszary.
3. Anoskopia lub rektoskopia – Badanie endoskopowe pozwalające na ocenę kanału odbytu i dolnego odcinka odbytnicy.
4. Badania obrazowe – W niektórych przypadkach mogą być zalecone badania takie jak USG przezodbytnicze, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny.
5. Badania manometryczne – Oceniają funkcję zwieraczy odbytu i napięcie mięśni dna miednicy.

Ważną częścią diagnostyki jest wykluczenie innych przyczyn bólu, takich jak nowotwory, choroby zapalne czy infekcje. Napadowy ból odbytu jest rozpoznaniem z wykluczenia, co oznacza, że stawia się je po wyeliminowaniu innych możliwych przyczyn dolegliwości.

Leczenie napadowego bólu odbytu

Leczenie napadowego bólu odbytu może obejmować różne metody, zarówno farmakologiczne jak i niefarmakologiczne:

Metody niefarmakologiczne

1. Techniki relaksacyjne – Regularne stosowanie technik relaksacyjnych, takich jak głębokie oddychanie, medytacja czy joga, może pomóc zredukować ogólny poziom stresu i napięcia mięśniowego.
2. Ciepłe kąpiele – Długie, gorące kąpiele mogą rozluźnić napięte mięśnie i przynieść ulgę w bólu.
3. Lewatywy z ciepłej wody – Mogą pomóc rozluźnić mięśnie odbytu i zmniejszyć dolegliwości.
4. Zmiana pozycji – W trakcie ataku bólu ulgę może przynieść zgięcie nóg w stawach biodrowych lub przyjęcie pozycji kucznej.
5. Masaż – Delikatny masaż okolicy krocza i pośladków może pomóc rozluźnić napięte mięśnie.
6. Biofeedback – Ta technika uczy pacjentów, jak świadomie kontrolować i rozluźniać mięśnie dna miednicy.
7. Elektrostymulacja – Stymulacja elektryczna mięśni dna miednicy może pomóc w ich rozluźnieniu i zmniejszeniu częstotliwości napadów bólu.

Metody farmakologiczne

1. Leki przeciwbólowe – Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) mogą pomóc złagodzić ból w trakcie napadu.
2. Leki rozkurczające – Preparaty zawierające drotawerynę (No-Spa) czy papawerynę mogą pomóc rozluźnić skurczone mięśnie.
3. Leki anksjolityczne – U pacjentów z nasilonym stresem i lękiem można rozważyć krótkotrwałe zastosowanie leków przeciwlękowych, takich jak benzodiazepiny (np. małe dawki diazepamu przed snem).
4. Blokery kanałów wapniowych – Leki takie jak nifedypina mogą być stosowane w zapobieganiu napadom.
5. Nitraty – Preparaty zawierające nitroglicerynę w postaci maści mogą pomóc rozluźnić mięśnie zwieracza odbytu.
6. Toksyna botulinowa – Wstrzyknięcia toksyny botulinowej w okolicę odbytu mogą być skuteczne w zapobieganiu napadom poprzez rozluźnienie nadmiernie napiętych mięśni.
7. Beta-mimetyki – U niektórych pacjentów wziewne przyjmowanie salbutamolu (leku rozszerzającego oskrzela) może redukować czas i nasilenie napadów nocnego bólu odbytu.

Domowe sposoby łagodzenia dolegliwości

W przypadku napadowego bólu odbytu można stosować następujące domowe sposoby łagodzenia dolegliwości:

1. Regularna aktywność fizyczna – Umiarkowany wysiłek fizyczny pomaga rozluźnić mięśnie i zmniejszyć ogólny poziom stresu.
2. Unikanie długotrwałego siedzenia – Częste zmiany pozycji i przerwy na krótki spacer mogą zapobiegać nadmiernemu napięciu mięśni dna miednicy.
3. Odpowiednia dieta – Bogatoresztkowa dieta z dużą ilością błonnika i płynów pomaga zapobiegać zaparciom, które mogą nasilać objawy.
4. Unikanie potencjalnych czynników drażniących – Niektórzy pacjenci zauważają, że określone pokarmy, alkohol czy kofeina mogą nasilać objawy.
5. Techniki zarządzania stresem – Regularne stosowanie technik redukcji stresu, takich jak hobby, relaksacja czy ćwiczenia oddechowe.
6. Ciepłe okłady – Przyłożenie ciepłego okładu na okolicę odbytu może pomóc rozluźnić mięśnie i złagodzić ból.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Należy skonsultować się z lekarzem w przypadku:

• Bólu odbytu utrzymującego się dłużej niż kilka dni
• Bólu o dużym nasileniu, uniemożliwiającym normalne funkcjonowanie
• Występowania innych objawów, takich jak krwawienie z odbytu, gorączka, znaczna utrata wagi czy zmiany rytmu wypróżnień
• Bólu, który budzi ze snu każdej nocy
• Bólu, który nie reaguje na domowe sposoby łagodzenia

Lekarz pierwszego kontaktu może skierować pacjenta do specjalisty, takiego jak proktolog (specjalista od chorób odbytu i jelita grubego) lub gastroenterolog.

Profilaktyka napadowego bólu odbytu

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia napadowego bólu odbytu, warto stosować następujące zasady:

1. Regularny trening mięśni dna miednicy – Ćwiczenia wzmacniające i rozluźniające mięśnie dna miednicy mogą pomóc zapobiegać nadmiernemu napięciu.
2. Aktywny tryb życia – Regularna aktywność fizyczna pomaga utrzymać prawidłowe napięcie mięśniowe i zmniejsza poziom stresu.
3. Zdrowa dieta – Dieta bogata w błonnik i odpowiednia ilość płynów zapobiegają zaparciom, które mogą nasilać objawy.
4. Techniki redukcji stresu – Regularne stosowanie technik relaksacyjnych, takich jak medytacja, joga czy głębokie oddychanie.
5. Unikanie długotrwałego siedzenia – Częste przerwy i zmiana pozycji podczas pracy siedzącej.
6. Odpowiednia pozycja podczas wypróżniania – Unikanie nadmiernego parcia i długotrwałego siedzenia na toalecie.

Bibliografia

1. Jeyarajah S, Purkayastha S. Proctalgia fugax. CMAJ: Canadian Medical Association Journal. 2013;185(5):417. DOI: 10.1503/cmaj.101613. PMID: 23184844
2. Rao SS, Bharucha AE, Chiarioni G, et al. Functional Anorectal Disorders. Gastroenterology. 2016;150(6):1430-1442. DOI: 10.1053/j.gastro.2016.02.009. PMID: 27144630
3. Bharucha AE, Wald A, Enck P, Rao S. Functional anorectal disorders. Gastroenterology. 2006;130(5):1510-1518. DOI: 10.1053/j.gastro.2005.11.064. PMID: 16678564