Wszawica łonowa to pasożytnicza choroba skórna wywoływana przez wszy łonowe (Pthirus pubis), które bytują głównie we włosach łonowych, ale mogą również zasiedlać inne owłosione części ciała. Choć zarażenie może przydarzyć się każdemu, niezależnie od poziomu higieny, temat ten często pozostaje wstydliwy dla pacjentów, co skutkuje opóźnionym wdrożeniem leczenia. Tymczasem wszawica łonowa jest dolegliwością łatwą do zdiagnozowania i skutecznie poddającą się terapii, pod warunkiem odpowiedniego postępowania oraz objęcia leczeniem wszystkich domowników i partnerów seksualnych osoby zarażonej.
Spis treści
Czym są wszy łonowe?
Wesz łonowa (Pthirus pubis) to najmniejsza z wszy ludzkich – jej długość nie przekracza 2 mm. W potocznym języku bywa nazywana mendą lub mendoweszką. W przeciwieństwie do wszy głowowej, charakteryzuje się bardziej okrągłym, płaskim kształtem ciała, przez co przypomina miniaturowego kraba. Ma barwę od ciemnoczerwonej po żółtawą, co w połączeniu z małymi rozmiarami może utrudniać jej dostrzeżenie, choć jest widoczna gołym okiem.
Cykl rozwojowy wszy łonowej składa się z trzech faz: jaja (gnidy), nimfy i osobnika dorosłego. Samica składa około 30 białawych, owalnych jaj, które przytwierdza do włosów tuż przy skórze. Po 6-10 dniach wylęgają się z nich nimfy, które są miniaturowymi wersjami dorosłych osobników. Postać dojrzałą, zdolną do rozmnażania, nimfy osiągają po kilku tygodniach. Dorosła wesz łonowa żyje około miesiąca, a w tym czasie składa od kilku do kilkunastu jaj dziennie.
Wszy łonowe żywią się wyłącznie ludzką krwią i nie są w stanie przeżyć bez żywiciela dłużej niż 24-48 godzin. Każdy osobnik kąsa człowieka kilka razy dziennie, pobierając krew, co prowadzi do charakterystycznych objawów wszawicy łonowej.
Sprawdź ulotki i opinie pacjentów o przykładowych lekach stosowanych w dermatologii: trądzik (Izotek, Chlorocyclinum 3%, Efracea, Skyrizi, Acnelec, Epiduo Forte, Aklief, Duac, Klindacin T, Benzacne), wszawica (Sora Forte), łuszczyca (Enstilar, Skilarence, Tremfya, Ovixan, Skyrizi, Taltz, Clarelux, Psotriol, Cosentyx, Acitren), rogowacenie słoneczne (Solacutan), atopowe zapalenie skóry (Protopic, Afloderm, Maxicortan, Dupixent), łysienie androgenowe (Minovivax, Propecia) grzybica/łupież (Travogen, Afloderm, Myconafine, Pirolam lakier).
Gdzie występują wszy łonowe?
Chociaż nazwa sugeruje występowanie wyłącznie w okolicach łonowych, wszy te mogą zasiedlać różne owłosione części ciała:
- Wzgórek łonowy (najczęstsza lokalizacja)
- Okolice krocza i genitaliów
- Wewnętrzna strona ud
- Okolice pachwin
- Pachy (owłosienie pod pachami)
- Włosy na brzuchu i klatce piersiowej u mężczyzn
- Broda i wąsy
- Rzadziej: brwi i rzęsy (szczególnie u dzieci)
Ważne jest, by wiedzieć, że wesz łonowa nie występuje na owłosionej skórze głowy – są to dwa różne gatunki pasożytów, które nie zamieniają się miejscami. Podobnie wesz głowowa nie zaatakuje okolic łonowych.
Jak dochodzi do zarażenia wszawicą łonową?
Wszawica łonowa jest zaliczana do chorób wenerycznych (przenoszonych drogą płciową), ponieważ najczęściej zaraża się nią poprzez bezpośredni kontakt seksualny z osobą zarażoną. Jednak możliwe są również inne drogi zakażenia:
- Wspólne korzystanie z ręczników lub bielizny osoby zarażonej
- Używanie tej samej pościeli
- Kontakt z ubraniami osoby zarażonej (np. przymierzanie w sklepie)
- Korzystanie z tej samej kanapy, fotela czy miejsca siedzącego w komunikacji miejskiej (rzadziej)
Warto podkreślić, że:
- Wszy łonowe nie potrafią skakać ani latać, ale mogą pełzać
- Nie są przenoszone przez zwierzęta domowe
- Nie mogą utrzymać się na gładkich powierzchniach, więc zarażenie w toalecie publicznej jest praktycznie niemożliwe
- Zarażenie nie ma związku z poziomem higieny osobistej – może dotyczyć każdego
Okres wylęgania wszawicy łonowej wynosi od kilku dni do nawet miesiąca. W tym czasie osoba zarażona może nieświadomie przenosić pasożyty na inne osoby.
Objawy wszawicy łonowej
Głównym objawem wszawicy łonowej jest świąd w miejscach bytowania pasożytów, który nasila się wieczorem i w nocy, gdy wszy są najbardziej aktywne. Świąd jest wynikiem reakcji organizmu na ślinę wszy, która zawiera substancje drażniące i potencjalnie alergizujące.
Do charakterystycznych objawów zarażenia należą:
- Intensywny, uporczywy świąd w okolicach intymnych, nasilający się w nocy
- Tzw. plamy błękitne (maculae coeruleae) – sinoniebieskie przebarwienia skóry w miejscach ukąszeń, powstające na skutek hemolizy (rozpadu krwinek czerwonych) pod wpływem śliny pasożytów
- Widoczne gołym okiem dorosłe wszy przyczepione do włosów
- Białawe gnidy (jaja wszy) przyczepione do nasady włosów
- Czarny proszek przypominający puder na bieliźnie (odchody wszy)
- Zadrapania i przeczosy powstałe w wyniku drapania swędzących miejsc
- W niektórych przypadkach powiększenie okolicznych węzłów chłonnych
- Możliwe wtórne zakażenia bakteryjne w miejscach zadrapań
Intensywność objawów wzrasta wraz z liczbą pasożytów, które szybko się namnażają. U niektórych osób początkowo objawy mogą być łagodne i niespecyficzne, co skutkuje opóźnieniem w diagnozie i leczeniu.
Diagnostyka wszawicy łonowej
Rozpoznanie wszawicy łonowej zazwyczaj nie sprawia trudności zarówno lekarzowi, jak i samemu pacjentowi. Diagnoza opiera się na:
- Charakterystycznych objawach klinicznych (świąd, plamy błękitne)
- Stwierdzeniu obecności wszy i/lub gnid na włosach łonowych lub w innych lokalizacjach
- W rzadkich przypadkach może być konieczna ocena mikroskopowa
Lekarz (najczęściej dermatolog lub wenerolog) przeprowadza wywiad z pacjentem oraz badanie przedmiotowe. Dodatkowo ocenia, czy nie doszło do wtórnego zakażenia bakteryjnego w miejscach zadrapań.
Różnicowanie wszawicy łonowej obejmuje:
- Zapalenie mieszków włosowych
- Świerzb
- Atopowe zapalenie skóry
- Kontaktowe zapalenie skóry
- Łojotokowe zapalenie skóry
- Inne dermatozy przebiegające ze świądem
Leczenie wszawicy łonowej
Leczenie wszawicy łonowej powinno być kompleksowe i obejmować nie tylko osobę zarażoną, ale również jej partnera seksualnego oraz domowników, nawet jeśli nie wykazują objawów.
Leczenie farmakologiczne
Do najskuteczniejszych preparatów stosowanych w leczeniu wszawicy łonowej należą:
- Preparaty z dimetikonem i cyklometikonem – są to substancje silikonowe, które pokrywają pasożyty szczelną warstwą, przez co blokują im dostęp do powietrza, prowadząc do uduszenia. Skuteczność tych preparatów sięga 97%. Są bezpieczne dla człowieka, mogą być stosowane u dzieci, kobiet w ciąży i osób z alergią. Aplikacja trwa zwykle 15-30 minut, a kurację należy powtórzyć po około tygodniu.
- Preparaty z permetryną – najczęściej w formie szamponu lub kremu o stężeniu do 5%. Permetryna działa neurotoksycznie na wszy, porażając ich układ nerwowy. Czas aplikacji wynosi około 10 minut, a kurację również powtarza się po tygodniu. Obecnie preparaty te są stosowane rzadziej ze względu na rosnącą oporność wszy na tę substancję.
- Wazelina kosmetyczna – stosowana głównie przy zajęciu brwi i rzęs. Wymaga wielokrotnej aplikacji i mechanicznego usuwania martwych pasożytów.
- Maść oczna z fizostygminą – w przypadku zajęcia rzęs i brwi, stosowana pod nadzorem okulisty.
Dodatkowe działania
Oprócz stosowania preparatów przeciwko wszom, konieczne są również:
- Dokładne ogolenie włosów łonowych i innych owłosionych miejsc, gdzie stwierdzono obecność pasożytów – jest to najprostsza i bardzo skuteczna metoda pozbycia się wszy łonowych
- Wypranie w wysokiej temperaturze (minimum 60°C) wszystkich rzeczy, które miały kontakt z osobą zarażoną:
- Bielizny
- Ręczników
- Pościeli
- Ubrań
- Przedmioty, których nie można wyprać w wysokiej temperaturze należy:
- Zamknąć w szczelnym plastikowym worku na minimum 72 godziny
- Lub zamrozić na 24-48 godzin
- Wstrzymanie się od kontaktów seksualnych do czasu całkowitego wyleczenia
- Dokładne odkurzenie tapicerowanych mebli, dywanów i materacy
- Sprawdzanie skuteczności leczenia co kilka dni poprzez dokładne oglądanie włosów w poszukiwaniu żywych wszy lub gnid
Monitorowanie i ponowna ocena
Po zakończeniu leczenia należy:
- Obserwować, czy objawy (głównie świąd) nie powracają
- Powtórzyć aplikację preparatu po około 7-10 dniach (aby zabić pasożyty, które mogły wykluć się z gnid po pierwszej aplikacji)
- W przypadku utrzymywania się objawów lub braku poprawy, skonsultować się ponownie z lekarzem
Zapobieganie ponownemu zarażeniu
Aby uniknąć ponownego zarażenia wszawicą łonową, zaleca się:
- Unikanie przypadkowych kontaktów seksualnych
- Stosowanie prezerwatywy podczas kontaktów seksualnych (choć nie daje ona 100% ochrony przed wszami łonowymi)
- Nieużywanie cudzych ręczników, bielizny czy ubrań
- Zachowanie ostrożności podczas przebywania w miejscach publicznych (baseny, sauny)
- Informowanie partnerów seksualnych o przebytej infekcji
- Regularne kontrolowanie okolic intymnych, szczególnie po nowych kontaktach seksualnych
Podsumowanie
Wszawica łonowa to dolegliwość, która może przytrafić się każdemu, niezależnie od poziomu higieny osobistej. Choć bywa tematem wstydliwym, warto pamiętać, że szybka diagnoza i właściwe leczenie pozwalają skutecznie pozbyć się problemu. Kluczowe znaczenie ma kompleksowe podejście obejmujące nie tylko stosowanie odpowiednich preparatów przeciwko wszom, ale również ogolenie owłosionych części ciała, wypranie w wysokiej temperaturze wszystkich potencjalnie zainfekowanych przedmiotów oraz objęcie terapią wszystkich domowników i partnerów seksualnych.
Pamiętajmy, że edukacja i otwarta rozmowa o chorobach przenoszonych drogą płciową, w tym o wszawicy łonowej, są najlepszym sposobem zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się oraz redukowania niepotrzebnego wstydu związanego z tymi dolegliwościami.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czy wszawica łonowa jest groźna dla zdrowia?
Sama wszawica łonowa nie jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia, ale nieleczona może prowadzić do wtórnych zakażeń bakteryjnych w wyniku drapania. Ponadto może powodować znaczny dyskomfort psychiczny i fizyczny.
Czy można zarazić się wszami łonowymi w basenie?
Ryzyko zarażenia wszawicą łonową w basenie jest bardzo niskie. Wszy łonowe nie potrafią pływać i szybko giną w chlorowanej wodzie. Teoretycznie możliwe jest zarażenie przez dzielenie ręczników lub leżaków, ale jest to rzadkością.
Czy można zarazić się wszami łonowymi korzystając z toalety publicznej?
Praktycznie nie. Wszy łonowe nie potrafią przyczepić się do gładkich powierzchni, więc nie mogą przetrwać na desce toaletowej. Do zarażenia potrzebny jest bezpośredni kontakt z osobą zarażoną lub jej rzeczami osobistymi.
Czy można całkowicie wyleczyć wszawicę łonową?
Tak, przy prawidłowym leczeniu wszawica łonowa jest całkowicie uleczalna. Kluczowe jest zastosowanie odpowiednich preparatów, powtórzenie kuracji po około tygodniu oraz objęcie leczeniem wszystkich domowników i partnerów seksualnych.
Po jakim czasie od zarażenia pojawiają się objawy?
Objawy wszawicy łonowej mogą pojawić się od kilku dni do nawet 4 tygodni po zarażeniu. Czas ten zależy od indywidualnej wrażliwości organizmu oraz liczby pasożytów.
Czy wszy łonowe mogą przenosić inne choroby?
W przeciwieństwie do wszy odzieżowej, wesz łonowa nie jest znanym wektorem patogenów wywołujących poważne choroby zakaźne. Jednak wszawica łonowa często współwystępuje z innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową, dlatego w przypadku stwierdzenia zarażenia wskazane jest wykonanie badań w kierunku innych infekcji.
Czy wszy łonowe mogą wystąpić u dzieci?
Tak, choć rzadziej niż u dorosłych. U dzieci wszy łonowe najczęściej atakują brwi i rzęsy. W przypadku wykrycia wszawicy łonowej u dziecka, należy rozważyć możliwość zarażenia od dorosłych domowników i skonsultować się z lekarzem.
Do jakiego lekarza należy się udać z podejrzeniem wszawicy łonowej?
Wszawicę łonową diagnozuje i leczy najczęściej:
- Dermatolog
- Wenerolog
- Lekarz rodzinny
Kobiety mogą również skonsultować się z ginekologiem.
Czym różni się wszawica łonowa od wszawicy głowowej?
Wszawica głowowa i łonowa to dwie odmienne choroby pasożytnicze wywoływane przez różne gatunki wszy. Wesz łonowa (Pthirus pubis) jest mniejsza (do 2 mm), ma bardziej płaskie, krabopodobne ciało i bytuje głównie w okolicach łonowych oraz innych owłosionych częściach ciała, ale nigdy na głowie. Natomiast wesz głowowa (Pediculus humanus capitis) jest nieco większa, ma podłużny kształt i występuje wyłącznie na owłosionej skórze głowy. Te pasożyty nie zamieniają się miejscami – wesz głowowa nie zaatakuje okolic łonowych i odwrotnie. Różnią się także sposobem zarażenia: wszawica łonowa przenosi się głównie przez kontakty seksualne i wspólne używanie rzeczy osobistych, podczas gdy wszawica głowowa szerzy się przede wszystkim przez bezpośredni kontakt głowami, wspólne używanie grzebieni czy czapek, szczególnie wśród dzieci w środowiskach szkolnych.
Bibliografia
- Salavastru CM, Chosidow O, Boffa MJ, Janier M, Tiplica GS. European guideline for the management of pediculosis pubis. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology. 2017;31(9):1425-1428. DOI: 10.1111/jdv.14420 PMID: 28714128
- Zhao YK, Luo DQ. Pubic Lice. New England Journal of Medicine. 2024;390(3). DOI: 10.1056/NEJMicm2303713 PMID: 38226842
- Anderson AL, Chaney E. Pubic lice (Pthirus pubis): history, biology and treatment vs. knowledge and beliefs of US college students. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2009;6(2):592-600. DOI: 10.3390/ijerph6020592 PMID: 19440402
- Workowski KA, Bolan GA; Centers for Disease Control and Prevention. Sexually transmitted diseases treatment guidelines, 2015. MMWR Recommendations and Reports. 2015;64(RR-03):1-137. PMID: 26042815
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
Zobacz także spis leków dermatogicznych. Znajdziesz w nim między innymi leki stosowane w leczeniu trądziku, środki na grzybicę skóry i preparaty na grzybicę paznokci, a także produkty stosowane na łysienie i wiele innych.
