Jaskra to poważna choroba oczu o charakterze neurodegeneracyjnym, która nieleczona może prowadzić do nieodwracalnej utraty wzroku. Jest jedną z głównych przyczyn ślepoty na świecie, dotykającą miliony ludzi, szczególnie po 40. roku życia. Choroba ta stanowi istotne wyzwanie dla współczesnej okulistyki, ponieważ początkowo rozwija się bezobjawowo, co sprawia, że wielu pacjentów zgłasza się do lekarza zbyt późno. Szacuje się, że nawet połowa osób chorujących na jaskrę nie jest świadoma swojej choroby. W tym kompleksowym przewodniku przedstawiamy najważniejsze informacje o jaskrze – od mechanizmów jej powstawania, przez objawy i diagnostykę, aż po najnowocześniejsze metody leczenia. Zrozumienie tej choroby jest kluczowe dla skutecznej profilaktyki i leczenia.
Mechanizm powstawania jaskry – co dzieje się w chorym oku?
Jaskra to złożona choroba, której istotą jest postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego i komórek zwojowych siatkówki. W zdrowym oku istnieje precyzyjna równowaga między produkcją a odpływem cieczy wodnistej, która odżywia wewnętrzne struktury gałki ocznej. Ciecz wodnista, produkowana przez ciało rzęskowe, przepływa przez komorę przednią oka i jest odprowadzana przez siateczkę beleczkowania w kącie przesączania. Gdy ten delikatny mechanizm zostaje zaburzony, dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego.
Podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe wywiera ucisk na włókna nerwu wzrokowego w miejscu, gdzie przechodzą one przez blaszkę sitową twardówki. Ten przewlekły ucisk prowadzi do stopniowego obumierania komórek zwojowych siatkówki i ich aksonów tworzących nerw wzrokowy. Co istotne, uszkodzenie to ma charakter nieodwracalny – zniszczone włókna nerwowe nie mają zdolności regeneracji.
Sprawdź ulotki i opinie pacjentów o przykładowych lekach stosowanych w okulistyce: stany zapalne oczu np. zapalanie spojówek, czy rogówki (Cortineff ophtalm. 0,1%, Mybracin, Oflodinex, Monoprost, Vizidor Duo, Ikervis, Optilamid, Verkazia, Tobradex, Floxal ), leki na jaskrę - zmniejszenie wysokiego ciśnienia wewnątrz oka (Xalofree, Xalacom, Bimifree Combi, Travatan, Taflotan Multi, Briglau Free), leki na zaćmę (Catalin, ), zaburzenia widzenia (Lucentis).
Różnorodność form klinicznych jaskry
W praktyce klinicznej wyróżniamy kilka głównych typów jaskry, z których każdy wymaga nieco innego podejścia terapeutycznego. Jaskra pierwotna otwartego kąta (JPOK) jest najczęstszą postacią choroby, stanowiąc około 80% wszystkich przypadków. Rozwija się powoli, początkowo bezobjawowo, co sprawia, że pacjenci często nie są świadomi postępującego uszkodzenia wzroku.
Jaskra zamkniętego kąta stanowi mniej liczną, ale bardziej dramatyczną w przebiegu formę choroby. Może wystąpić nagle, powodując ostry atak z silnym bólem oka, znacznym pogorszeniem widzenia i objawami ogólnymi, takimi jak nudności czy wymioty. Ta forma wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.
Nowoczesna diagnostyka jaskry
Współczesna okulistyka dysponuje zaawansowanymi metodami diagnostycznymi, które pozwalają wykryć jaskrę we wczesnym stadium i monitorować jej przebieg. Podstawowym badaniem jest tonometria – pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego. Obecnie stosuje się różne metody pomiaru, od klasycznej tonometrii aplanacyjnej Goldmanna po nowoczesne tonometry bezkontaktowe.
Przełomem w diagnostyce jaskry stało się wprowadzenie optycznej koherentnej tomografii (OCT). Ta nieinwazyjna metoda obrazowania pozwala na precyzyjną ocenę struktury nerwu wzrokowego i warstwy włókien nerwowych siatkówki z dokładnością do mikrometrów. OCT umożliwia wykrycie zmian jaskrowych jeszcze przed pojawieniem się zauważalnych ubytków w polu widzenia.
Kompleksowe podejście do leczenia jaskry
Leczenie jaskry opiera się na trzech głównych filarach: farmakoterapii, leczeniu laserowym i chirurgicznym. Podstawowym celem jest obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego do poziomu, który zatrzyma postęp uszkodzenia nerwu wzrokowego. W pierwszej linii stosuje się leki w postaci kropli do oczu.
Nowoczesna farmakoterapia jaskry
W leczeniu farmakologicznym jaskry stosuje się kilka grup leków. Analogi prostaglandyn (latanoprost, travoprost, bimatoprost) są obecnie lekami pierwszego wyboru ze względu na wysoką skuteczność i wygodne dawkowanie raz na dobę. Beta-blokery (timolol, betaksolol) zmniejszają wytwarzanie cieczy wodnistej i mogą być stosowane w monoterapii lub w leczeniu skojarzonym. Inhibitory anhydrazy węglanowej (dorzolamid, brinzolamid) oraz leki α-2 adrenergiczne (brymonidyna) stanowią kolejne opcje terapeutyczne.
Innowacyjne metody chirurgiczne
W przypadkach niedostatecznej kontroli ciśnienia wewnątrzgałkowego za pomocą leków, konieczne może być leczenie chirurgiczne. Współczesna mikrochirurgia oka oferuje szereg możliwości, od klasycznej trabekulektomii po nowoczesne małoinwazyjne zabiegi przeciwjaskrowe (MIGS). Zabiegi te mają na celu utworzenie nowej drogi odpływu cieczy wodnistej lub usprawnienie naturalnych dróg odpływu.
Profilaktyka i styl życia w jaskrze
Chociaż nie możemy całkowicie zapobiec rozwojowi jaskry, odpowiedni styl życia może pomóc w kontrolowaniu choroby. Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta bogata w antyoksydanty oraz unikanie palenia tytoniu mogą mieć pozytywny wpływ na przebieg choroby. Szczególnie istotne jest utrzymywanie prawidłowego ciśnienia tętniczego i poziomu cukru we krwi, gdyż zarówno nadciśnienie jak i cukrzyca mogą przyspieszać postęp jaskry.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czy jaskrę można odziedziczyć?
Istnieje genetyczna predyspozycja do rozwoju jaskry. Ryzyko zachorowania jest 4-10 razy wyższe u osób, których rodzice lub rodzeństwo chorują na jaskrę. Dlatego osoby z rodzinnym występowaniem choroby powinny rozpocząć regularne badania okulistyczne już po 35. roku życia.
Jakie są pierwsze objawy jaskry?
Jaskra otwartego kąta początkowo rozwija się bezobjawowo. Pierwsze zauważalne ubytki w polu widzenia pojawiają się dopiero, gdy zniszczeniu uległo już około 40% włókien nerwu wzrokowego. Dlatego tak ważne są regularne badania profilaktyczne.
Czy można całkowicie wyleczyć jaskrę?
Niestety, jaskry nie można całkowicie wyleczyć. Jednak odpowiednio wcześnie wykryta i prawidłowo leczona może być skutecznie kontrolowana, co pozwala na zachowanie dobrego widzenia przez wiele lat. Kluczowe jest systematyczne stosowanie przepisanych leków i regularne kontrole okulistyczne.
Jak często należy wykonywać badania kontrolne w kierunku jaskry?
Osoby po 40. roku życia powinny wykonywać kompleksowe badanie okulistyczne, w tym pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego, przynajmniej raz na dwa lata. Po 65. roku życia zaleca się coroczne kontrole. Pacjenci z rozpoznaną jaskrą wymagają częstszych wizyt kontrolnych, zazwyczaj co 3-6 miesięcy.
Źródła
- Jonas JB, et al. „Global Prevalence and Risk Factors of Primary Open-Angle Glaucoma.” Nature Reviews Disease Primers, 2024.
- European Glaucoma Society Guidelines, Fifth Edition. „Terminology and Guidelines for Glaucoma.” EGS Publishing, 2024.
- Weinreb RN, et al. „Primary Open-Angle Glaucoma.” The Lancet, 2023.
- Garcia-Feijoo J, et al. „Advances in Glaucoma Surgery.” Current Opinion in Ophthalmology, 2024.
- Fingeret M, et al. „Modern Diagnosis and Management of Glaucoma.” Clinical Ophthalmology, 2024.
Naszych publikacji nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję indywidualnie w porozumieniu z pacjentem.
Zobacz także spis leków stosowanych w okulistyce. Znajdziesz tu między innymi wykaz leków na jaskrę, leki stosowane w leczeniu zaćmy, lekarstwa na zapalenie spojówek, a także rozmaite krople do oczu oraz maści i żele stosowane w chorobach oczu.
