Otyłość stała się jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób cywilizacyjnych XXI wieku, dotykając coraz większą część populacji bez względu na wiek, płeć czy status społeczny. Według najnowszych danych epidemiologicznych, w Polsce około 58% osób zmaga się z nadwagą, a 25% cierpi na otyłość. Problem ten ma tendencję wzrostową, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa otyłość jako epidemię, która stanowi jeden z najpoważniejszych problemów zdrowia publicznego naszych czasów. Otyłość to nie tylko kwestia estetyczna, ale przede wszystkim poważna choroba przewlekła, która wiąże się z licznymi powikłaniami zdrowotnymi, od chorób sercowo-naczyniowych po niektóre nowotwory. Szacuje się, że rocznie na świecie z powodu chorób powiązanych z otyłością umiera ponad 2,5 miliona osób, a nieleczona otyłość może skrócić życie nawet o 8-20 lat.
Spis treści
Czym jest otyłość i nadwaga?
Otyłość to choroba przewlekła charakteryzująca się nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie. Jest to stan, który może poważnie wpływać na zdrowie, obniżać jakość życia oraz przyczyniać się do rozwoju wielu innych chorób.
Nadwaga natomiast jest stanem poprzedzającym otyłość, w którym organizm zgromadził więcej tkanki tłuszczowej niż jest to optymalne dla zdrowia, ale jeszcze nie na tyle dużo, by zdiagnozować otyłość.
Do określenia czy dana osoba ma nadwagę lub otyłość najczęściej używa się wskaźnika Body Mass Index (BMI), który oblicza się dzieląc masę ciała (kg) przez kwadrat wzrostu (m²):
Wartość BMI | Klasyfikacja |
---|---|
< 18,5 | niedowaga |
18,5 – 24,9 | prawidłowa masa ciała |
25 – 29,9 | nadwaga |
30 – 34,9 | otyłość I stopnia |
35 – 39,9 | otyłość II stopnia |
≥ 40 | otyłość III stopnia (olbrzymia) |
Oprócz BMI ważnym wskaźnikiem jest WHR (Waist-Hip Ratio), czyli stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Wskaźnik ten pozwala określić typ otyłości:
Typ otyłości | Wartość WHR dla kobiet | Wartość WHR dla mężczyzn |
---|---|---|
Otyłość androidalna (brzuszna) | > 0,8 | > 1 |
Otyłość gynoidalna (pośladkowo-udowa) | < 0,8 | < 1 |
Otyłość brzuszna (androidalna) jest uznawana za szczególnie niebezpieczną dla zdrowia, ponieważ wiąże się z wyższym ryzykiem chorób metabolicznych i sercowo-naczyniowych.

Sprawdź ulotki i opinie pacjentów o przykładowych lekach stosowanych w odchudzaniu: Saxenda, Mysimba.
Zobacz także przykładowe preparaty witaminowe i ziołowe: Neurovit, PADMA 28 Formuła, Juvit D3, Fultium-D3, Dekristol Pro, Milgamma 100, Nervosol-K, Ginkofar Forte, Ferrum Lek.
Przyczyny nadwagi i otyłości
Przyczyny otyłości są złożone i często wynikają z połączenia wielu czynników. Główne z nich to:
1. Czynniki środowiskowe
Nowoczesny styl życia sprzyja rozwojowi otyłości poprzez:
- Łatwy dostęp do wysokoprzetworzonej, kalorycznej żywności
- Zwiększoną konsumpcję napojów słodzonych
- Siedzący tryb życia i brak regularnej aktywności fizycznej
- Nieregularne posiłki i podjadanie
- Stres, który często prowadzi do emocjonalnego jedzenia
2. Czynniki genetyczne
Badania naukowe wskazują, że geny mogą odpowiadać za 40-70% predyspozycji do otyłości. Niektóre osoby mają genetyczną skłonność do:
- Wolniejszego metabolizmu podstawowego
- Nieprawidłowej regulacji łaknienia i sytości
- Tendencji do magazynowania energii w postaci tkanki tłuszczowej
Warto jednak zaznaczyć, że nawet przy genetycznych predyspozycjach, styl życia pozostaje kluczowym czynnikiem w rozwoju otyłości.
3. Zaburzenia psychologiczne i emocjonalne
Problemy natury psychicznej mogą prowadzić do rozwoju otyłości poprzez:
- Obniżoną samoocenę, która utrudnia dbanie o siebie
- Depresję, powodującą zarówno zwiększone łaknienie, jak i brak motywacji do aktywności
- Zespół kompulsywnego jedzenia, charakteryzujący się epizodami niekontrowanego objadania się
- Uzależnienie od jedzenia, gdy pokarm staje się sposobem na radzenie sobie z emocjami
4. Schorzenia hormonalne
Niektóre choroby endokrynologiczne przyczyniają się do nadmiernego przyrostu masy ciała:
- Zespół Cushinga (nadmiar kortyzolu)
- Niedoczynność tarczycy
- Zespół policystycznych jajników u kobiet
- Niedobór hormonu wzrostu
- Insulinooporność
5. Działania niepożądane niektórych leków
Wiele leków może powodować przyrost masy ciała jako efekt uboczny:
- Niektóre leki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne
- Leki przeciwpadaczkowe
- Sterydy
- Leki przeciwcukrzycowe (zwłaszcza insulina i pochodne sulfonylomocznika)
- Beta-blokery stosowane w chorobach serca i nadciśnieniu
6. Inne czynniki ryzyka
Do dodatkowych czynników zwiększających ryzyko otyłości należą:
- Zaburzenia snu, szczególnie bezsenność
- Mikrobion jelitowy (skład bakterii w jelitach)
- Wiek (metabolizm zwalnia wraz z wiekiem)
- Ciąża i menopauza u kobiet
- Zaprzestanie palenia tytoniu
Choroby wynikające z otyłości
Otyłość nie jest jedynie problemem estetycznym – to poważna choroba, która znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia wielu schorzeń zagrażających życiu. Tkanka tłuszczowa, zwłaszcza zlokalizowana w okolicy brzusznej, jest aktywna metabolicznie i wydziela związki przyczyniające się do powstania stanu zapalnego oraz zaburzeń metabolicznych.
Choroby układu krążenia
Otyłość jest jednym z głównych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, które stanowią najczęstszą przyczynę zgonów na świecie:
- Nadciśnienie tętnicze – występuje u 30-65% osób otyłych. Według badań, każdy dodatkowy kilogram masy ciała podwyższa ciśnienie skurczowe o 1 mmHg. WHO podaje, że 55% przypadków nadciśnienia tętniczego jest bezpośrednio związanych z otyłością.
- Choroba wieńcowa – osoby otyłe mają 1,5-krotnie większe ryzyko jej wystąpienia. Utrata 10% masy ciała zmniejsza to ryzyko o około 20%.
- Miażdżyca – otyłość przyczynia się do odkładania blaszek miażdżycowych w tętnicach, co prowadzi do ich zwężenia i może skutkować zawałem serca lub udarem mózgu.
- Zaburzenia lipidowe – otyłość często wiąże się z podwyższonym poziomem „złego” cholesterolu LDL i trójglicerydów oraz obniżonym poziomem „dobrego” cholesterolu HDL.
- Niewydolność serca – serce osoby otyłej musi pracować ciężej, by dostarczyć tlen i składniki odżywcze do wszystkich tkanek, co z czasem może prowadzić do jego niewydolności.

Choroby metaboliczne
- Cukrzyca typu 2 – około 80% pacjentów z cukrzycą typu 2 to osoby otyłe. U osób z otyłością olbrzymią ryzyko rozwoju cukrzycy jest 60-90 razy większe niż u osób z prawidłową masą ciała. Mechanizm rozwoju cukrzycy jest związany z insulinoopornością – komórki tłuszczowe, szczególnie te zlokalizowane w jamie brzusznej, uwalniają substancje, które zmniejszają wrażliwość innych tkanek na insulinę.
- Zespół metaboliczny – to zespół czynników ryzyka, który obejmuje otyłość brzuszną, wysokie ciśnienie krwi, wysoki poziom cukru we krwi i nieprawidłowy profil lipidowy. Znacząco zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy.
- Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – występuje u około 70% osób z cukrzycą typu 2 i aż 80-85% osób z otyłością olbrzymią. Może prowadzić do stanu zapalnego wątroby, włóknienia, a nawet marskości.
Choroby układu oddechowego
- Obturacyjny bezdech senny – występuje u ponad 40% osób otyłych. Polega na wielokrotnych zatrzymaniach oddechu podczas snu, co prowadzi do niedotlenienia organizmu i zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
- Zespół hipowentylacji otyłych – nadmiar tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej i klatce piersiowej utrudnia prawidłową pracę przepony i rozprężanie płuc, prowadząc do niedotlenienia.
- Astma oskrzelowa – otyłość zwiększa ryzyko rozwoju astmy i pogarsza jej kontrolę u osób już chorujących.
Choroby układu ruchu
- Choroba zwyrodnieniowa stawów – każde podwyższenie BMI o 1 kg/m² powyżej wartości 27 zwiększa ryzyko rozwoju choroby zwyrodnieniowej o 15%. Najbardziej obciążone są stawy kolanowe, biodrowe i kręgosłup.
- Dna moczanowa – otyłość zwiększa produkcję kwasu moczowego i utrudnia jego wydalanie przez nerki. Badania wykazały, że około 60% chorych na dnę moczanową boryka się również z otyłością.
Choroby przewodu pokarmowego
- Kamica żółciowa – ryzyko jej wystąpienia jest szczególnie wysokie u osób z wieloletnią otyłością brzuszną. Przyczyną jest nieprawidłowy skład żółci, z przewagą cholesterolu nad kwasami żółciowymi i lecytyną.
- Refluks żołądkowo-przełykowy – otyłość zwiększa ciśnienie w jamie brzusznej, co sprzyja cofaniu się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. W dłuższej perspektywie może to prowadzić do rozwoju przełyku Barretta i raka przełyku.
Nowotwory
Otyłość zwiększa ryzyko rozwoju wielu typów nowotworów. Szacuje się, że około 100 tysięcy zachorowań na nowotwory rocznie jest następstwem otyłości. Mechanizmy onkogenezy u osób otyłych obejmują:
- Przewlekły stan zapalny
- Podwyższony poziom estrogenu (sprzyja nowotworom hormonozależnym)
- Zwiększony poziom insulinopodobnego czynnika wzrostu IGF-1
- Zaburzoną odpowiedź immunologiczną
Nowotwory szczególnie związane z otyłością to:
- U kobiet: rak piersi (po menopauzie), rak endometrium, rak jajnika
- U mężczyzn: rak prostaty
- U obu płci: rak jelita grubego, rak trzustki, rak nerki, rak przełyku, rak wątroby
Zaburzenia hormonalne i płodność
- Zaburzenia płodności u kobiet – otyłość prowadzi do zaburzeń miesiączkowania, problemów z owulacją, zwiększonego ryzyka poronień i komplikacji w ciąży (np. cukrzyca ciążowa, nadciśnienie).
- Zaburzenia płodności u mężczyzn – nadmierna masa ciała obniża poziom testosteronu, pogarsza jakość nasienia i może prowadzić do zaburzeń erekcji.
- Zespół policystycznych jajników – jest częstszy u kobiet z nadwagą i otyłością, prowadzi do zaburzeń hormonalnych, niepłodności i zwiększonego ryzyka cukrzycy.
Wpływ na zdrowie psychiczne
- Depresja – osoby otyłe mają 55% większe ryzyko rozwoju depresji, a osoby z depresją mają 58% większe ryzyko rozwoju otyłości.
- Zaburzenia lękowe – izolacja społeczna i stygmatyzacja osób otyłych często prowadzą do nasilenia lęku.
- Niska samoocena i zaburzenia odżywiania – otyłość może prowadzić do zaburzeń obrazu własnego ciała i rozwoju patologicznych wzorców odżywiania.
Leczenie nadwagi i otyłości
Leczenie otyłości to złożony proces, który wymaga kompleksowego podejścia i indywidualnego dostosowania do potrzeb pacjenta. Celem terapii nie jest tylko redukcja masy ciała, ale przede wszystkim poprawa stanu zdrowia, zmniejszenie ryzyka powikłań i poprawa jakości życia.
1. Modyfikacja stylu życia
Podstawą leczenia otyłości jest trwała zmiana nawyków żywieniowych i zwiększenie aktywności fizycznej:
Dieta
- Redukcja kaloryczności posiłków (zazwyczaj 1000-1200 kcal dla kobiet i 1400-1800 kcal dla mężczyzn)
- Zwiększenie spożycia warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych i białka wysokiej jakości
- Ograniczenie spożycia cukrów prostych, tłuszczów nasyconych i produktów wysokoprzetworzonych
- Regularne spożywanie posiłków
- Kontrola wielkości porcji
Ważne jest, aby zmiana diety była trwała i możliwa do utrzymania przez długi czas. Drastyczne diety często prowadzą do efektu jo-jo.
Aktywność fizyczna
- Regularna aktywność fizyczna (minimum 150 minut tygodniowo umiarkowanej aktywności lub 75 minut intensywnego wysiłku)
- Dostosowanie rodzaju aktywności do stanu zdrowia i preferencji pacjenta
- Stopniowe zwiększanie intensywności i czasu trwania ćwiczeń
Dla osób z większą nadwagą zalecane są tzw. bezpieczne sporty, które nie obciążają nadmiernie stawów:
- Pływanie
- Wodny aerobik
- Nordic walking
- Jazda na rowerze stacjonarnym lub tradycyjnym
- Pilates (wybrane ćwiczenia)
2. Wsparcie psychologiczne
Pomoc psychologiczna jest niezwykle istotna w leczeniu otyłości, ponieważ pozwala na:
- Identyfikację i zmianę nieprawidłowych wzorców zachowań związanych z jedzeniem
- Radzenie sobie ze stresem bez sięgania po jedzenie
- Budowanie motywacji do zmian
- Poprawę samooceny i akceptacji własnego ciała
3. Leczenie farmakologiczne
Farmakoterapia jest zalecana jako uzupełnienie zmiany stylu życia u pacjentów z BMI ≥ 30 kg/m² lub BMI ≥ 27 kg/m² z współistniejącymi chorobami. Na rynku dostępnych jest kilka leków stosowanych w leczeniu otyłości:
- Orlistat (Xenical) – hamuje wchłanianie tłuszczu z przewodu pokarmowego poprzez blokowanie lipaz trzustkowych
- Liraglutyd (Saxenda) – analog GLP-1, który zwiększa uczucie sytości i spowalnia opróżnianie żołądka
- Semaglutyd – nowszy analog GLP-1, wykazujący większą skuteczność w redukcji masy ciała
- Buproprion/naltrekson (Mysimba) – połączenie leków działających na ośrodkowy układ nerwowy, zmniejszające łaknienie
Nowe leki z grupy analogów GLP-1, takie jak tirzepatyd (kombinowany analog GLP-1 i GIP), wykazują obiecujące wyniki w leczeniu otyłości, prowadząc do redukcji masy ciała nawet o 20-25%.
4. Leczenie chirurgiczne (bariatryczne)
Chirurgia bariatryczna jest zalecana dla pacjentów z:
- BMI ≥ 40 kg/m² lub
- BMI ≥ 35 kg/m² z poważnymi chorobami współistniejącymi
Najczęściej wykonywane zabiegi bariatryczne to:
- Rękawowa resekcja żołądka (sleeve gastrectomy) – zmniejszenie objętości żołądka poprzez usunięcie jego części, co prowadzi do zmniejszenia ilości spożywanego pokarmu i zmiany profilu wydzielanych hormonów
- Wyłączenie żołądkowo-jelitowe (gastric bypass) – zmniejszenie objętości żołądka i wyłączenie początkowego odcinka jelita cienkiego, co ogranicza wchłanianie pokarmu
- Założenie regulowanej opaski żołądkowej – zmniejszenie pojemności żołądka poprzez założenie silikonowej opaski
Chirurgia bariatryczna może prowadzić do długotrwałej utraty masy ciała (50-70% nadmiernej masy ciała) oraz poprawy lub ustąpienia chorób współistniejących, takich jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie czy obturacyjny bezdech senny.
Zapobieganie nadwadze i otyłości
Profilaktyka otyłości jest znacznie łatwiejsza i bardziej opłacalna niż jej leczenie. Kluczowe działania obejmują:
- Edukację zdrowotną od najmłodszych lat
- Promowanie zdrowych nawyków żywieniowych w rodzinie i szkole
- Nauka czytania etykiet produktów spożywczych
- Zwiększanie świadomości na temat wartości odżywczej żywności
- Promowanie aktywności fizycznej
- Zachęcanie dzieci do regularnego ruchu i zabaw na świeżym powietrzu
- Ograniczanie czasu spędzanego przed ekranami (TV, komputer, smartfon)
- Tworzenie przyjaznej infrastruktury zachęcającej do aktywnego stylu życia
- Regularne badania profilaktyczne
- Monitorowanie wskaźnika BMI
- Pomiary obwodu talii
- Kontrola parametrów metabolicznych (lipidogram, poziom glukozy)
- Dbanie o jakość snu i redukcję stresu
- Zapewnienie odpowiedniej długości i jakości snu
- Nauka technik radzenia sobie ze stresem bez sięgania po jedzenie

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czy otyłość jest chorobą czy tylko defektem kosmetycznym?
Otyłość została oficjalnie uznana przez Światową Organizację Zdrowia za przewlekłą chorobę, a nie jedynie problem estetyczny. Jest to złożone zaburzenie metaboliczne, które znacząco zwiększa ryzyko wielu poważnych schorzeń i przedwczesnego zgonu.
Czy można być otyłym i zdrowym jednocześnie?
Istnieje pojęcie „metabolicznie zdrowej otyłości”, jednak badania długoterminowe pokazują, że nawet u osób z prawidłowymi parametrami metabolicznymi, otyłość zwiększa ryzyko problemów zdrowotnych w przyszłości. Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej, szczególnie trzewnej, wiąże się z przewlekłym stanem zapalnym, który z czasem prowadzi do rozwoju chorób.
Jaki wpływ ma otyłość na długość życia?
Otyłość znacząco skraca oczekiwaną długość życia. Osoby z otyłością umiarkowaną żyją średnio o 3-7 lat krócej, natomiast osoby z otyłością olbrzymią mogą stracić nawet 8-20 lat życia. Im wcześniej otyłość się rozwinie, tym większy jej wpływ na długość życia.
Czy leki na odchudzanie są bezpieczne?
Nowoczesne leki stosowane w leczeniu otyłości przechodzą rygorystyczne badania kliniczne i są relatywnie bezpieczne, ale jak każdy lek mogą powodować działania niepożądane. Dlatego powinny być stosowane pod ścisłą kontrolą lekarza i tylko jako uzupełnienie zmiany stylu życia.
Jaka jest skuteczność operacji bariatrycznych?
Chirurgia bariatryczna jest obecnie najskuteczniejszą metodą leczenia otyłości olbrzymiej, pozwalającą na utratę 50-70% nadmiernej masy ciała i utrzymanie efektu przez wiele lat. Dodatkowo, zabiegi te prowadzą do poprawy lub ustąpienia wielu chorób towarzyszących otyłości, szczególnie cukrzycy typu 2 i nadciśnienia tętniczego.
Czy dieta czy ćwiczenia są ważniejsze w walce z nadwagą?
Oba elementy są istotne, ale w różnym stopniu. W procesie redukcji masy ciała dieta odgrywa kluczową rolę (około 70-80% sukcesu), podczas gdy aktywność fizyczna wspomaga ten proces (20-30%). Z kolei w utrzymaniu zredukowanej masy ciała regularna aktywność fizyczna staje się równie ważna jak zbilansowana dieta.
Czy genetyka skazuje niektóre osoby na otyłość?
Geny mogą zwiększać predyspozycje do otyłości, jednak w większości przypadków odpowiednia dieta i aktywność fizyczna pozwalają kontrolować masę ciała. Tylko niewielki odsetek przypadków otyłości (około 5%) wynika bezpośrednio z pojedynczych defektów genetycznych.
Czy można skutecznie schudnąć bez efektu jo-jo?
Tak, kluczem do trwałej redukcji masy ciała jest wprowadzenie umiarkowanych, ale trwałych zmian w stylu życia zamiast drastycznych, krótkotrwałych diet. Badania pokazują, że osoby, które tracą wagę powoli (0,5-1 kg tygodniowo) i regularnie ćwiczą, mają większe szanse na utrzymanie zredukowanej masy ciała.
Czy otyłość u dzieci sama mija w okresie dojrzewania?
Niestety, około 80% otyłych nastolatków pozostaje otyłymi w dorosłym życiu. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i leczenie nadwagi u dzieci, zanim rozwinie się pełnoobjawowa otyłość i towarzyszące jej powikłania.
Jak motywować się do walki z nadwagą i otyłością?
Skuteczna motywacja często wynika z koncentracji na korzyściach zdrowotnych, a nie tylko estetycznych. Stawianie małych, realistycznych celów, śledzenie postępów, szukanie wsparcia społecznego oraz nagradzanie się za osiągnięcia (w inny sposób niż jedzeniem) to strategie, które mogą pomóc w utrzymaniu motywacji.
Bibliografia
- Hruby A, Hu FB. The Epidemiology of Obesity: A Big Picture. Pharmacoeconomics. 2015;33(7):673-689. DOI: 10.1007/s40273-014-0243-x PMID: 25471927
- Blüher M. Obesity: global epidemiology and pathogenesis. Nat Rev Endocrinol. 2019;15(5):288-298. DOI: 10.1038/s41574-019-0176-8 PMID: 30814686
- Pantalone KM, Hobbs TM, Chagin KM, et al. Prevalence and recognition of obesity and its associated comorbidities: cross-sectional analysis of electronic health record data from a large US integrated health system. BMJ Open. 2017;7(11):e017583. DOI: 10.1136/bmjopen-2017-017583 PMID: 29150468
- Schauer PR, Bhatt DL, Kirwan JP, et al. Bariatric Surgery versus Intensive Medical Therapy for Diabetes – 5-Year Outcomes. N Engl J Med. 2017;376(7):641-651. DOI: 10.1056/NEJMoa1600869 PMID: 28199805
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
Sprawdź wykaz produktów wspomagających odchudzanie. Polecamy także spis witamin oraz listę ziół i roślin leczniczych.