Zapalenie spojówek – przyczyny i sposoby leczenia

Zapalenie spojówek jest jedną z najpowszechniejszych chorób oczu, z którą pacjenci zgłaszają się do specjalistów. Według danych epidemiologicznych, stanowi ono nawet 30-40% wszystkich wizyt okulistycznych. Choć samo schorzenie zazwyczaj nie powoduje trwałego upośledzenia widzenia, to towarzyszące mu objawy mogą znacząco utrudniać codzienne funkcjonowanie. Zaczerwienione, swędzące oczy, nadmierne łzawienie, uczucie pieczenia czy obecność wydzieliny – to tylko niektóre z dokuczliwych symptomów tej choroby. Przyczyny zapalenia spojówek są różnorodne – od infekcji bakteryjnych i wirusowych, przez reakcje alergiczne, aż po podrażnienia mechaniczne czy chemiczne. Prawidłowe rozpoznanie rodzaju zapalenia spojówek i wdrożenie odpowiedniego leczenia ma kluczowe znaczenie dla szybkiego ustąpienia objawów oraz zapobiegania potencjalnym powikłaniom.

Czym jest zapalenie spojówek?

Spojówka to cienka, przezroczysta błona śluzowa pokrywająca przednią część gałki ocznej (spojówka gałkowa) oraz wewnętrzną powierzchnię powiek (spojówka powiekowa). Pełni ona funkcję ochronną dla oka – zabezpiecza je przed drobnoustrojami i ciałami obcymi, a także uczestniczy w produkcji filmu łzowego, nawilżającego powierzchnię rogówki. Dzięki dobrej elastyczności umożliwia swobodne ruchy gałki ocznej i powiek.

Zapalenie spojówek to stan zapalny rozwijający się w obrębie tej delikatnej błony. Proces zapalny prowadzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych, co objawia się zaczerwienieniem oka. Ponadto dochodzi do obrzęku tkanek oraz zwiększonego wydzielania łez i śluzu, co ma na celu wypłukanie potencjalnych czynników drażniących. Zapalenie może mieć charakter ostry, gdy objawy pojawiają się nagle i utrzymują się do czterech tygodni, lub przewlekły, gdy symptomy, choć mniej intensywne, trwają dłużej niż cztery tygodnie.

Warto podkreślić, że zapalenie spojówek nie stanowi jednorodnej jednostki chorobowej, lecz kompleks różnych stanów klinicznych o odmiennej etiologii, różnym przebiegu oraz sposobie postępowania terapeutycznego. Dlatego tak istotne jest właściwe rozpoznanie charakteru zapalenia, co umożliwia skuteczne leczenie.

Rodzaje zapalenia spojówek

W zależności od czynnika wywołującego zapalenie spojówek, wyróżniamy kilka podstawowych rodzajów tej choroby:

Infekcyjne zapalenie spojówek

Bakteryjne zapalenie spojówek

Bakteryjne zapalenie spojówek stanowi około 5% wszystkich zapaleń spojówek. Najczęstszymi patogenami odpowiedzialnymi za jego rozwój są:

• Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty)
• Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc)
• Haemophilus influenzae
• Moraxella catarrhalis

Bakteryjne zapalenie spojówek charakteryzuje się nagłym początkiem, zwykle najpierw zajmowane jest jedno oko, a po 1-2 dniach proces zapalny obejmuje drugie oko. Najbardziej charakterystycznym objawem jest obecność ropnej wydzieliny, która powoduje sklejanie rzęs i powiek, szczególnie widoczne po przebudzeniu. Pacjenci zgłaszają również uczucie ciała obcego pod powieką, przekrwienie spojówki oraz obrzęk powiek.

W przypadku zakażenia wywołanego przez niektóre patogeny (np. paciorkowce β-hemolityczne), na powierzchni spojówki mogą tworzyć się błony, co można zaobserwować podczas badania okulistycznego. Bakteryjne zapalenie spojówek zazwyczaj nie trwa dłużej niż 7-10 dni i ma charakter samoograniczający się.

Szczególnym rodzajem bakteryjnego zapalenia spojówek jest zapalenie rzeżączkowe, wywoływane przez bakterię Neisseria gonorrhoeae, które może występować u noworodków jako efekt zakażenia podczas porodu lub u dorosłych w wyniku przeniesienia patogenu z narządów płciowych. Ten rodzaj zapalenia wymaga natychmiastowego leczenia, ponieważ nieleczone może prowadzić do poważnych powikłań, włącznie z perforacją rogówki.

Wirusowe zapalenie spojówek

Wirusowe zapalenie spojówek jest najczęstszą postacią infekcyjnego zapalenia spojówek, stanowiącą nawet 80% wszystkich przypadków. Główną przyczyną są adenowirusy, choć schorzenie mogą wywołać również wirus opryszczki, wirus ospy wietrznej i półpaśca, a także wirusy wywołujące takie choroby jak odra czy różyczka.

Wirusowe zapalenie spojówek objawia się:

• Zaczerwienieniem oka
• Łzawieniem
• Uczuciem piasku pod powiekami
• Światłowstrętem
• Wodnistą lub śluzową (nie ropną) wydzieliną

Charakterystyczna jest również asymetria objawów – początkowo choroba zajmuje jedno oko, a dopiero po kilku dniach obejmuje drugie. Pacjenci często zgłaszają też powiększone węzły chłonne przyuszne, szczególnie gdy wirusowe zapalenie spojówek współwystępuje z infekcją górnych dróg oddechowych.

Wirusowe zapalenie spojówek cechuje się wysoką zakaźnością i może szybko rozprzestrzeniać się w środowiskach zamkniętych, takich jak szkoły czy miejsca pracy. Choroba zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu 2-3 tygodni, choć w niektórych przypadkach może prowadzić do powikłań, takich jak zapalenie rogówki.

Grzybicze zapalenie spojówek

Grzybicze zapalenie spojówek występuje stosunkowo rzadko i jest zwykle efektem osłabienia organizmu przez długotrwałą chorobę lub powikłaniem po długotrwałej antybiotykoterapii. Może również wynikać z przeniesienia zakażenia z innych części ciała, na przykład z narządów płciowych. Objawia się dyskomfortem, niewielkimi dolegliwościami bólowymi oraz białawymi złogami w kanalikach łzowych.

Nieinfekcyjne zapalenie spojówek

Alergiczne zapalenie spojówek

Alergiczne zapalenie spojówek jest reakcją nadwrażliwości na określone alergeny, takie jak pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt czy składniki kosmetyków. W patofizjologii alergicznego zapalenia spojówek kluczową rolę odgrywają przeciwciała klasy IgE oraz komórki tuczne, których degranulacja prowadzi do uwolnienia mediatorów zapalnych.

Alergiczne zapalenie spojówek charakteryzuje się:

• Intensywnym świądem oczu (najbardziej charakterystyczny objaw)
• Zaczerwienieniem
• Obrzękiem powiek
• Nadmiernym łzawieniem
• Obecnością śluzowej wydzieliny

W przeciwieństwie do infekcyjnych form zapalenia spojówek, alergiczne zapalenie zazwyczaj dotyczy obojga oczu od samego początku. Często współwystępuje z innymi objawami alergicznymi, takimi jak kichanie, wodnisty katar czy świąd nosa.

Wyróżnia się kilka typów alergicznego zapalenia spojówek:

• Sezonowe alergiczne zapalenie spojówek – związane z ekspozycją na alergeny sezonowe, głównie pyłki roślin
• Całoroczne alergiczne zapalenie spojówek – wywołane przez alergeny występujące stale w otoczeniu (roztocza, sierść zwierząt)
• Wiosenne zapalenie spojówek – ciężka postać alergii występująca głównie u dzieci i młodzieży
• Atopowe zapalenie spojówek i rogówki – związane z atopowym zapaleniem skóry
• Kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówek – wynikające z bezpośredniego kontaktu z alergenem (np. kosmetykami)

Zapalenie spojówek wywołane czynnikami fizycznymi i chemicznymi

Ten rodzaj zapalenia spojówek wywoływany jest przez różnorodne czynniki drażniące, takie jak:

• Wiatr, pył czy zbyt ostre światło
• Dym tytoniowy i inne zanieczyszczenia powietrza
• Substancje chemiczne (np. chlorowana woda w basenach)
• Mechaniczne drażnienie (np. przez ciało obce lub nieprawidłowo rosnące rzęsy)
• Nadmierne używanie oczu (np. długotrwała praca przy komputerze)

W przypadku tego typu zapalenia spojówek objawy ustępują zwykle po wyeliminowaniu czynnika drażniącego. Jedną z odmian nieinfekcyjnego zapalenia spojówek jest zespół suchego oka, charakteryzujący się uczuciem pieczenia, uczuciem piasku pod powiekami i nadmiernym zmęczeniem oczu.

Objawy zapalenia spojówek – jak rozpoznać chorobę?

Zapalenie spojówek, niezależnie od przyczyny, objawia się pewnymi charakterystycznymi symptomami. Warto jednak zaznaczyć, że dokładny obraz kliniczny może się różnić w zależności od czynnika wywołującego stan zapalny.

Wspólne objawy różnych rodzajów zapalenia spojówek

Niezależnie od przyczyny, przy zapaleniu spojówek najczęściej występują:

• Zaczerwienienie oka – najbardziej widoczny objaw, wynikający z przekrwienia naczyń spojówki
• Uczucie dyskomfortu – pieczenie, kłucie lub wrażenie obecności ciała obcego pod powiekami
• Nadmierne łzawienie – fizjologiczna reakcja organizmu mająca na celu wypłukanie czynnika drażniącego
• Światłowstręt – nadwrażliwość na światło, często zmuszająca pacjenta do noszenia okularów przeciwsłonecznych
• Obrzęk powiek – może przybierać różne nasilenie, od lekkiego do znacznego ograniczającego otwieranie oka

Objawy specyficzne dla poszczególnych typów zapalenia spojówek

Niektóre objawy mogą wskazywać na konkretny rodzaj zapalenia spojówek:

Bakteryjne zapalenie spojówek:

• Gęsta, ropna wydzielina (żółta lub zielonkawa)
• Sklejanie rzęs i powiek, szczególnie rano po przebudzeniu
• Obrzęk spojówek i powiek

Wirusowe zapalenie spojówek:

• Wodnista, przejrzysta wydzielina
• Zajęcie początkowo jednego oka, następnie przejście na drugie
• Często powiększone węzły chłonne przyuszne
• Może towarzyszyć infekcjom górnych dróg oddechowych (katar, ból gardła)

Alergiczne zapalenie spojówek:

• Intensywny świąd oczu (dominujący objaw)
• Obustronne zajęcie oczu od początku
• Współwystępowanie innych objawów alergii (kichanie, katar)
• Nasilenie objawów w określonych porach roku (w przypadku alergii sezonowej) lub po kontakcie z konkretnym alergenem

Zapalenie spojówek związane z zespołem suchego oka:

• Uczucie suchości i pieczenia
• Pogorszenie objawów pod koniec dnia lub podczas pracy przy komputerze
• Pogorszenie w klimatyzowanych pomieszczeniach

Jak długo trwa zapalenie spojówek?

Czas trwania zapalenia spojówek zależy głównie od jego przyczyny oraz zastosowanego leczenia:

Bakteryjne zapalenie spojówek – przy prawidłowym leczeniu antybiotykami objawy ustępują zazwyczaj po 5-7 dniach. Nieleczone może trwać 10-14 dni, gdyż ma charakter samoograniczający się.

Wirusowe zapalenie spojówek – zwykle ustępuje samoistnie w ciągu 1-3 tygodni. Leczenie objawowe może złagodzić dolegliwości, ale nie skraca znacząco czasu trwania choroby.

Alergiczne zapalenie spojówek – czas trwania jest ściśle związany z ekspozycją na alergen:

• W przypadku alergii sezonowej objawy mogą utrzymywać się przez cały okres pylenia roślin
• Przy alergii całorocznej zapalenie może mieć charakter przewlekły, z okresami zaostrzeń i remisji
• Po wdrożeniu odpowiedniego leczenia przeciwalergicznego objawy zazwyczaj ustępują w ciągu kilku dni

Zapalenie spojówek wywołane czynnikami drażniącymi – symptomy ustępują zwykle szybko po wyeliminowaniu czynnika drażniącego, zazwyczaj w ciągu 24-48 godzin.

Diagnostyka zapalenia spojówek

Prawidłowa diagnoza zapalenia spojówek jest kluczowa dla wdrożenia skutecznego leczenia. W większości przypadków rozpoznanie stawiane jest na podstawie wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego.

Wywiad lekarski

Podczas wywiadu lekarz zbiera informacje dotyczące:

• Charakteru i czasu trwania objawów
• Sekwencji ich pojawiania się (jedno oko czy oboje oczu jednocześnie)
• Rodzaju wydzieliny (wodnista, śluzowa, ropna)
• Występowania świądu (typowego dla alergii)
• Kontaktu z osobami z podobnymi objawami (sugeruje zakażenie)
• Współistniejących objawów ogólnoustrojowych (gorączka, objawy infekcji dróg oddechowych)
• Chorób alergicznych w wywiadzie
• Używania soczewek kontaktowych i higieny ich stosowania

Badanie przedmiotowe

Badanie obejmuje:

• Ocenę wyglądu zewnętrznego oka
• Badanie w lampie szczelinowej (biomikroskopie)
• Ocenę charakteru przekrwienia spojówki
• Ocenę obecności i rodzaju wydzieliny
• Badanie powiek i rzęs
• Ocenę węzłów chłonnych przyusznych

Badania dodatkowe

W niektórych przypadkach, szczególnie przy zapaleniach o ciężkim przebiegu lub nawracających, lekarz może zlecić dodatkowe badania:

• Wymaz z worka spojówkowego do badania bakteriologicznego i antybiogramu
• Testy alergiczne (przy podejrzeniu alergicznego zapalenia spojówek)
• Badania cytologiczne wydzieliny
• Badania w kierunku obecności specyficznych patogenów (np. chlamydii)

Leczenie zapalenia spojówek

Leczenie zapalenia spojówek musi być dostosowane do konkretnej przyczyny wywołującej stan zapalny. Wybór odpowiedniej metody terapeutycznej powinien być poprzedzony dokładną diagnostyką.

Leczenie bakteryjnego zapalenia spojówek

Bakteryjne zapalenie spojówek zazwyczaj wymaga stosowania miejscowych antybiotyków w postaci kropli lub maści do oczu. Najczęściej stosowane preparaty zawierają:

• Fluorochinolony (np. ciprofloksacyna, ofloksacyna, moksyfloksacyna)
• Aminoglikozydy (np. gentamycyna, tobramycyna)
• Makrolidy (np. erytromycyna, azytromycyna)
• Chloramfenikol

Leczenie powinno być kontynuowane przez 5-7 dni, nawet jeśli objawy ustąpią wcześniej, aby zapobiec nawrotom infekcji i rozwojowi antybiotykooporności. W ciężkich przypadkach lub przy zakażeniach specyficznymi patogenami (np. rzeżączką) może być konieczne podawanie antybiotyków ogólnoustrojowo.

Leczenie wirusowego zapalenia spojówek

Wirusowe zapalenie spojówek zazwyczaj ustępuje samoistnie i nie wymaga specyficznego leczenia przeciwwirusowego. Terapia ma charakter głównie objawowy i obejmuje:

• Stosowanie sztucznych łez bez konserwantów (nawilżanie i wypłukiwanie wirusów)
• Zimne okłady na powieki (zmniejszenie obrzęku i uczucia dyskomfortu)
• Unikanie noszenia soczewek kontaktowych
• W ciężkich przypadkach (zwłaszcza przy zakażeniu wirusem opryszczki) – miejscowe leki przeciwwirusowe (np. gancyklowir w żelu)

Bardzo istotna jest edukacja pacjenta w zakresie wysokiej zakaźności tego typu zapalenia spojówek i konieczności przestrzegania zasad higieny.

Leczenie alergicznego zapalenia spojówek

W przypadku alergicznego zapalenia spojówek leczenie obejmuje:

1. Eliminację alergenu – jeśli to możliwe, unikanie kontaktu z czynnikiem uczulającym
2. Farmakoterapię miejscową:
   • Krople przeciwhistaminowe (np. olopatadyna, azelastyna)
   • Stabilizatory komórek tucznych (np. kromoglikan sodu)
   • Preparaty łączące działanie przeciwhistaminowe i stabilizujące komórki tuczne
   • W cięższych przypadkach – krótkotrwałe stosowanie miejscowych kortykosteroidów (pod ścisłą kontrolą okulisty)
3. Leczenie ogólnoustrojowe:
   • Doustne leki przeciwhistaminowe (w przypadku nasilonych objawów lub współistniejących innych objawów alergii)
4. Immunoterapię swoistą – w przypadku przewlekłego, nawracającego alergicznego zapalenia spojówek

Leczenie zapalenia spojówek związanego z zespołem suchego oka

Terapia obejmuje:

• Regularne stosowanie sztucznych łez bez konserwantów
• Preparaty nawilżające w postaci żeli lub maści na noc
• Modyfikację środowiska (utrzymanie odpowiedniej wilgotności w pomieszczeniach)
• W cięższych przypadkach – stosowanie leków przeciwzapalnych lub zwiększających produkcję naturalnych łez

Domowe sposoby na zapalenie spojówek

Oprócz leczenia farmakologicznego, w łagodzeniu objawów zapalenia spojówek mogą pomóc pewne działania, które pacjent może podjąć samodzielnie:

Metody łagodzące objawy zapalenia spojówek

1. Zimne okłady – przykładanie na zamknięte powieki chłodnego, wilgotnego kompresu na 5-10 minut kilka razy dziennie może zmniejszyć obrzęk i uczucie pieczenia.
2. Naturalne preparaty ziołowe – do przemywania oczu lub okładów można stosować napary z:
   • Rumianku (działanie przeciwzapalne i łagodzące)
   • Świetlika lekarskiego (tradycyjnie stosowany w schorzeniach oczu)
   • Czarnej herbaty (zawiera taniny o działaniu przeciwbakteryjnym)
3. Odpowiednia higiena oczu:
   • Regularne przemywanie oczu solą fizjologiczną
   • Używanie jednorazowych gazików do osuszania oczu
   • Unikanie pocierania oczu dłońmi
   • Częsta wymiana poszewek na poduszki
4. Rezygnacja z soczewek kontaktowych i makijażu oczu na czas trwania zapalenia spojówek.
5. Unikanie czynników drażniących – dym papierosowy, kurz, ostre światło, długotrwała praca przy komputerze.

Należy podkreślić, że domowe sposoby są jedynie uzupełnieniem właściwego leczenia i w przypadku nasilonych objawów lub braku poprawy konieczna jest konsultacja lekarska.

Czy zapalenie spojówek jest zaraźliwe?

Zakaźność zapalenia spojówek zależy od jego przyczyny:

Bakteryjne i wirusowe zapalenie spojówek są wysoce zakaźne. Patogeny mogą przenosić się:

• Przez bezpośredni kontakt z wydzieliną zakażonego oka
• Poprzez zanieczyszczone dłonie
• Za pośrednictwem wspólnych ręczników, pościeli, kosmetyków do oczu
• W przypadku wirusów – również drogą kropelkową (kaszel, kichanie)

Alergiczne zapalenie spojówek oraz zapalenia wywołane czynnikami drażniącymi nie są zakaźne, gdyż stanowią indywidualną reakcję organizmu na określone bodźce.

Zalecenia dla pacjentów z zakaźnym zapaleniem spojówek

Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji, pacjenci z bakteryjnym lub wirusowym zapaleniem spojówek powinni:

• Często i dokładnie myć ręce, szczególnie po dotykaniu oczu
• Używać jednorazowych chusteczek do osuszania łez
• Unikać dzielenia się ręcznikami, pościelą, poduszkami z innymi osobami
• Nie używać wspólnych kosmetyków do oczu
• Wyrzucić kosmetyki do oczu używane w trakcie infekcji
• Wyrzucić soczewki kontaktowe używane podczas infekcji
• Unikać, jeśli to możliwe, przebywania w miejscach publicznych, szczególnie w początkowej fazie choroby
• Dzieci z zapaleniem spojówek powinny pozostać w domu do czasu ustąpienia objawów lub zgodnie z zaleceniami lekarza

Zapalenie spojówek u dzieci

Zapalenie spojówek jest jedną z najczęstszych chorób oczu u dzieci. Ze względu na specyfikę wieku dziecięcego, zarówno przyczyny, jak i postępowanie w przypadku zapalenia spojówek mogą nieco różnić się od tych obserwowanych u dorosłych.

Przyczyny zapalenia spojówek u dzieci

U dzieci najczęstszymi przyczynami zapalenia spojówek są:

• Infekcje bakteryjne – szczególnie u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym
• Wirusy – często towarzyszące infekcjom górnych dróg oddechowych
• Alergie – zwłaszcza u dzieci z predyspozycjami genetycznymi do atopii
• Podrażnienia mechaniczne i chemiczne – wynikające z naturalnej ciekawości dziecka i tendencji do pocierania oczu

Specyficzne rodzaje zapalenia spojówek u niemowląt

Zapalenie spojówek u noworodków może być spowodowane przez:

• Zakażenie podczas porodu (rzeżączkowe, chlamydiowe lub opryszczkowe zapalenie spojówek)
• Reakcję na krople profilaktyczne podawane po urodzeniu
• Niedrożność kanalika łzowego (częsta przyczyna nawracających zapaleń spojówek u niemowląt)

Obecnie, dzięki rutynowej profilaktyce przeciwbakteryjnej stosowanej u wszystkich noworodków bezpośrednio po urodzeniu (tzw. zabieg Credego), ciężkie infekcje oczne u noworodków są rzadkością.

Leczenie zapalenia spojówek u dzieci

Leczenie zapalenia spojówek u dzieci wymaga szczególnej ostrożności i jest zależne od przyczyny:

• Bakteryjne zapalenie spojówek – miejscowe antybiotyki w postaci kropli lub maści (u młodszych dzieci preferowane są maści ze względu na łatwiejszą aplikację)
• Wirusowe zapalenie spojówek – leczenie objawowe, podobnie jak u dorosłych
• Alergiczne zapalenie spojówek – krople przeciwhistaminowe i stabilizatory komórek tucznych (w dawkach dostosowanych do wieku)

Bardzo istotna jest edukacja rodziców w zakresie prawidłowej techniki podawania leków ocznych oraz przestrzegania zasad higieny, które mogą zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji na innych członków rodziny.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Choć wiele przypadków zapalenia spojówek ma łagodny przebieg i może ustąpić samoistnie, istnieją sytuacje, w których konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska.

Objawy alarmowe przy zapaleniu spojówek

Należy pilnie skontaktować się z lekarzem, jeśli zapaleniu spojówek towarzyszą:

• Upośledzenie ostrości widzenia
• Silny ból oka
• Nadwrażliwość na światło (nasilony światłowstręt)
• Zmiana kształtu źrenicy
• Brak reakcji źrenicy na światło
• Zmętnienie rogówki
• Silny ból głowy, zwłaszcza po stronie zaczerwienionego oka
• Objawy ogólne takie jak gorączka, znaczne osłabienie
• Urazy oka w wywiadzie
• Ciało obce w oku
• Objawy, które nie ustępują po 3-5 dniach leczenia domowego
• Objawy, które nasilają się pomimo leczenia

Grupy pacjentów wymagające szczególnej ostrożności

Niezwłoczna konsultacja lekarska jest wskazana również w przypadku zapalenia spojówek u:

• Noworodków i niemowląt (do 1. roku życia)
• Osób z obniżoną odpornością (np. w trakcie chemioterapii, po przeszczepie, z HIV)
• Pacjentów po operacjach okulistycznych
• Osób z istniejącymi wcześniej chorobami oczu
• Użytkowników soczewek kontaktowych (zwłaszcza przy podejrzeniu infekcji bakteryjnej)

Powikłania zapalenia spojówek

Choć większość przypadków zapalenia spojówek ustępuje bez powikłań, nieleczone lub niewłaściwie leczone zapalenie może prowadzić do poważnych konsekwencji.

Możliwe powikłania

1. Zapalenie rogówki – stan zapalny może rozprzestrzenić się z spojówki na rogówkę, powodując keratitis. Jest to poważne powikłanie, które może prowadzić do trwałego uszkodzenia wzroku.
2. Bliznowacenie spojówki – przewlekłe lub nawracające zapalenia spojówek mogą prowadzić do bliznowacenia i zrostów, które ograniczają ruchomość powiek i gałki ocznej.
3. Zapalenie brzegów powiek (blepharitis) – często towarzyszy przewlekłemu zapaleniu spojówek lub może być jego powikłaniem.
4. Zapalenie tkanek oczodołu – w rzadkich przypadkach infekcja może rozprzestrzenić się na tkanki otaczające oko.
5. Zespół suchego oka – jako następstwo przewlekłego zapalenia spojówek, szczególnie alergicznego.
6. Owrzodzenie rogówki – szczególnie w przypadku zakażeń wywołanych przez agresywne patogeny, jak Pseudomonas aeruginosa.

Warto zaznaczyć, że ryzyko powikłań jest znacznie większe u noworodków, osób z obniżoną odpornością oraz przy zakażeniach wywołanych przez szczególnie zjadliwe patogeny.

Zapobieganie zapaleniu spojówek

Profilaktyka zapalenia spojówek opiera się przede wszystkim na przestrzeganiu podstawowych zasad higieny oraz unikaniu czynników predysponujących do rozwoju stanu zapalnego. Poniżej przedstawiono najważniejsze zalecenia:

Zasady higieny zapobiegające infekcyjnemu zapaleniu spojówek

1. Częste mycie rąk – szczególnie przed dotykaniem okolic oczu i po kontakcie z osobami chorymi
2. Unikanie pocierania oczu dłońmi – zwiększa to ryzyko przeniesienia patogenów z rąk na spojówkę
3. Stosowanie własnych kosmetyków do oczu – niepożyczanie i niedzielenie się kosmetykami do makijażu oczu, takimi jak tusz do rzęs czy eyeliner
4. Regularna wymiana kosmetyków do oczu – zgodnie z zaleceniami producenta (zwykle co 3-6 miesięcy)
5. Właściwa higiena soczewek kontaktowych:
   • Dokładne mycie rąk przed zakładaniem i zdejmowaniem soczewek
   • Regularna wymiana pojemników na soczewki
   • Używanie odpowiednich płynów do czyszczenia
   • Przestrzeganie zalecanego czasu noszenia i wymiany soczewek
6. Nie używanie wspólnych ręczników, pościeli czy poduszek – szczególnie w przypadku kontaktu z osobą z objawami zapalenia spojówek

Zapobieganie alergicznemu zapaleniu spojówek

1. Identyfikacja i unikanie alergenów – w miarę możliwości ograniczenie kontaktu z substancjami uczulającymi
2. Stosowanie okularów przeciwsłonecznych – szczególnie z osłonkami bocznymi, co zmniejsza ilość alergenów docierających do oczu
3. Regularne sprzątanie – częste odkurzanie i mycie na mokro w celu zmniejszenia ilości kurzu i roztoczy
4. Stosowanie oczyszczaczy powietrza – szczególnie w sezonie pylenia
5. Przemywanie oczu solą fizjologiczną – po powrocie z zewnątrz w sezonie pylenia, co pozwala na mechaniczne usunięcie alergenów
6. Konsultacja alergologiczna – w przypadku nawracających objawów warto rozważyć diagnostykę alergologiczną i ewentualną immunoterapię swoistą

Zapobieganie zapaleniu spojówek związanemu z czynnikami drażniącymi

1. Stosowanie okularów ochronnych – podczas pracy w środowisku z dużą ilością pyłu, chemikaliów lub podczas uprawiania niektórych sportów
2. Dbanie o odpowiednie nawilżenie oczu – szczególnie podczas pracy przy komputerze, stosowanie zasady 20-20-20 (co 20 minut spojrzenie na obiekt oddalony o 20 stóp [ok. 6 metrów] przez 20 sekund)
3. Utrzymywanie odpowiedniej wilgotności w pomieszczeniach – unikanie przesuszonego powietrza, które może prowadzić do zespołu suchego oka
4. Regularne przerwy podczas pracy z urządzeniami elektronicznymi – częste mruganie i odpoczynek dla oczu
5. Unikanie nadmiernej ekspozycji na dym tytoniowy i inne zanieczyszczenia powietrza

Stosowanie powyższych zaleceń znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia zapalenia spojówek. Warto jednak pamiętać, że w przypadku pojawienia się pierwszych objawów choroby, wczesne wdrożenie odpowiedniego leczenia może zapobiec jej rozprzestrzenianiu się i rozwojowi potencjalnych powikłań.

Bibliografia

1. Azari, A. A., & Barney, N. P. (2013). Conjunctivitis: A systematic review of diagnosis and treatment. JAMA, 310(16), 1721-1729. DOI: 10.1001/jama.2013.280318 PMID: 24150468
2. Varu, D. M., Rhee, M. K., Akpek, E. K., Amescua, G., Farid, M., Garcia-Ferrer, F. J., Lin, A., Musch, D. C., Mah, F. S., & Dunn, S. P. (2019). Conjunctivitis Preferred Practice Pattern®. Ophthalmology, 126(1), P94-P169. DOI: 10.1016/j.ophtha.2018.10.020 PMID: 30366797
3. Høvding, G. (2008). Acute bacterial conjunctivitis. Acta Ophthalmologica, 86(1), 5-17. DOI: 10.1111/j.1600-0420.2007.01006.x PMID: 17970823