Analogi GLP-1 stanowią jedną z najnowocześniejszych i najbardziej rewolucyjnych grup leków w diabetologii i leczeniu otyłości w ostatnich dekadach. Początkowo wprowadzone jako terapia dla pacjentów z cukrzycą typu 2, z czasem wykazały imponującą skuteczność w redukcji masy ciała, co otworzyło nowe możliwości leczenia otyłości. Co więcej, najnowsze badania sugerują, że leki te mogą mieć znacznie szersze zastosowanie w medycynie, wykazując korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, funkcje poznawcze, a nawet potencjał w leczeniu uzależnień. Ta wielokierunkowa skuteczność sprawia, że analogi GLP-1 określane są przez niektórych ekspertów jako „najważniejszy przełom w historii medycyny”, otwierający nowe perspektywy w leczeniu wielu chorób przewlekłych.
Spis treści
- 1 Czym są analogi GLP-1 i jak działają?
- 2 Dostępne analogi GLP-1 i ich charakterystyka
- 3 Wskazania do stosowania analogów GLP-1
- 4 Korzyści poza kontrolą glikemii i redukcją masy ciała
- 5 Bezpieczeństwo stosowania i działania niepożądane
- 6 Praktyczne aspekty terapii
- 7 Refundacja i dostępność w Polsce
- 8 Przyszłość analogów GLP-1
- 9 Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czym są analogi GLP-1 i jak działają?
Analogi GLP-1 (glukagonopodobnego peptydu-1) naśladują działanie naturalnego hormonu inkretynowego wydzielanego w przewodzie pokarmowym w odpowiedzi na posiłek. Endogenny GLP-1 ma bardzo krótki okres półtrwania, wynoszący zaledwie około 2 minut, co czyni go niepraktycznym w zastosowaniu terapeutycznym. Dlatego opracowano syntetyczne analogi, które zachowują korzystne właściwości naturalnego hormonu, ale działają znacznie dłużej w organizmie.
Mechanizm działania analogów GLP-1 opiera się na kilku kluczowych efektach:
- Wpływ na trzustkę – stymulują wydzielanie insuliny przez komórki beta trzustki w sposób zależny od stężenia glukozy, co oznacza, że ich działanie nasila się, gdy poziom cukru we krwi rośnie, a zmniejsza przy prawidłowej glikemii. Jednocześnie hamują sekrecję glukagonu przez komórki alfa trzustki, co dodatkowo wspomaga kontrolę glikemii.
- Wpływ na układ pokarmowy – spowalniają opróżnianie żołądka, co prowadzi do wydłużonego uczucia sytości po posiłku.
- Wpływ na ośrodkowy układ nerwowy – działają na ośrodek sytości w podwzgórzu, zmniejszając łaknienie i ilość spożywanych pokarmów. Jest to szczególnie ważny mechanizm w kontekście leczenia otyłości.
Warto podkreślić, że działanie analogów GLP-1 w normalizacji glikemii jest bezpieczne, gdyż nie powoduje hipoglikemii, za wyjątkiem sytuacji, gdy są stosowane w skojarzeniu z pochodnymi sulfonylomocznika lub insuliną.
Dostępne analogi GLP-1 i ich charakterystyka
Na polskim rynku dostępnych jest kilka preparatów z grupy analogów GLP-1, które różnią się częstością podawania, drogą podania, potencjałem redukcji masy ciała oraz wskazaniami rejestracyjnymi.
Semaglutyd – najnowocześniejszy analog GLP-1
Semaglutyd uznawany jest za najbardziej zaawansowany lek z tej grupy, dostępny w trzech różnych postaciach:
- Ozempic – podawany podskórnie raz w tygodniu w dawkach od 0,25 mg do 2,0 mg. Zarejestrowany do leczenia cukrzycy typu 2, ale często stosowany poza wskazaniami (off-label) w leczeniu otyłości ze względu na znaczącą redukcję masy ciała (średnio o 6-8 kg w ciągu pierwszych 6 miesięcy terapii).
- Wegovy – forma semaglutydu o zwiększonej dawce do 2,4 mg tygodniowo, specjalnie zarejestrowana do leczenia otyłości. Badania kliniczne wykazały, że prowadzi do utraty około 15% początkowej masy ciała w ciągu roku stosowania.
- Rybelsus – przełomowa, doustna forma semaglutydu, dostępna w tabletkach o mocy 3 mg, 7 mg i 14 mg. Wymaga specyficznego sposobu przyjmowania – na czczo, popijając niewielką ilością wody, aby zapewnić optymalne wchłanianie substancji czynnej.
Semaglutyd wykazuje także udowodniony korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, zmniejszając ryzyko poważnych incydentów kardiologicznych.
Liraglutyd – sprawdzony i dobrze udokumentowany analog
Liraglutyd jest jednym z najdłużej stosowanych analogów GLP-1 z obszerną dokumentacją kliniczną potwierdzającą jego skuteczność i bezpieczeństwo:
- Victoza – podawana raz dziennie w iniekcjach podskórnych w dawkach od 0,6 do 1,8 mg. Szczególnie skuteczna w połączeniu z metforminą i innymi lekami przeciwcukrzycowymi. Jest jedynym analogiem GLP-1 zarejestrowanym do stosowania u młodzieży powyżej 10 roku życia z cukrzycą typu 2.
- Saxenda – zawiera zwiększoną dawkę liraglutydu (3,0 mg) i jest zarejestrowana specjalnie do leczenia otyłości. Prowadzi do średniej redukcji masy ciała o 8-10% w ciągu roku stosowania.
Dulaglutyd – wygoda stosowania
Dulaglutyd (Trulicity) dostępny jest w formie gotowego do użycia wstrzykiwacza jednorazowego, który podaje się tylko raz w tygodniu w dawkach 0,75 mg lub 1,5 mg. Urządzenie ma ukrytą igłę, co znacząco zmniejsza lęk pacjentów przed wykonywaniem iniekcji. Dodatkowym atutem jest możliwość przechowywania leku w temperaturze pokojowej przez okres do 14 dni, co ułatwia codzienne funkcjonowanie pacjentom prowadzącym aktywny tryb życia.
Dulaglutyd wykazuje również korzystny profil bezpieczeństwa sercowo-naczyniowego i jest często wybierany dla pacjentów rozpoczynających terapię analogami GLP-1 ze względu na prostotę stosowania i dobrą tolerancję.
Eksenatyd – pionier wśród analogów GLP-1
Eksenatyd, pierwszy wprowadzony do lecznictwa analog GLP-1, pozostaje wartościową opcją terapeutyczną i jest dostępny w dwóch różnych formach:
- Byetta – podawana dwa razy dziennie w dawkach 5 μg lub 10 μg, charakteryzuje się krótszym okresem działania.
- Bydureon – forma o przedłużonym uwalnianiu pozwalająca na wygodne dawkowanie raz w tygodniu w standardowej dawce 2 mg.
Tirzepatyd – innowacyjny podwójny agonista
Tirzepatyd (Mounjaro) to najnowszy lek z tej grupy, który jest podwójnym agonistą receptorów GLP-1 i GIP (glukozozależnego peptydu insulinotropowego). Taka podwójna aktywność zapewnia jeszcze silniejsze działanie w zakresie redukcji masy ciała i kontroli glikemii. W badaniach klinicznych tirzepatyd wykazywał większą skuteczność w redukcji masy ciała niż semaglutyd.
Wskazania do stosowania analogów GLP-1
Analogi GLP-1 są obecnie zarejestrowane w dwóch głównych wskazaniach:
Cukrzyca typu 2
Stanowi podstawowe wskazanie do stosowania większości analogów GLP-1. Według wytycznych Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (ADA) z 2020 roku oraz Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, analogi GLP-1 mogą być stosowane:
- Jako lek drugiego rzutu po metforminie, szczególnie u pacjentów z otyłością lub nadwagą
- U pacjentów z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym lub potwierdzoną chorobą sercowo-naczyniową
- Jako alternatywa przed rozpoczęciem insulinoterapii
Leki te wykazują szczególną skuteczność u pacjentów, u których ważna jest nie tylko kontrola glikemii, ale również redukcja masy ciała.
Leczenie otyłości
Niektóre analogi GLP-1 zostały specjalnie zarejestrowane do leczenia otyłości, niezależnie od obecności cukrzycy:
- Semaglutyd (Wegovy) – wskazany przy BMI ≥30 kg/m² lub ≥27 kg/m² z co najmniej jedną chorobą współistniejącą związaną z masą ciała
- Liraglutyd (Saxenda) – również stosowany przy BMI ≥30 kg/m² lub ≥27 kg/m² z chorobami towarzyszącymi
W badaniach klinicznych leki te wykazały imponującą skuteczność, prowadząc do redukcji masy ciała o 10-15% w ciągu roku terapii, co stanowi rewolucję w farmakologicznym leczeniu otyłości.
Korzyści poza kontrolą glikemii i redukcją masy ciała
Oprócz podstawowych działań w cukrzycy i otyłości, analogi GLP-1 wykazują szereg dodatkowych korzystnych efektów, które sprawiają, że są wyjątkowo wartościową opcją terapeutyczną:
Korzyści sercowo-naczyniowe
Liraglutyd, semaglutyd i dulaglutyd wykazują udokumentowany pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Badania kliniczne potwierdziły, że stosowanie tych leków wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka poważnych incydentów sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca, udar mózgu czy zgon z przyczyn sercowo-naczyniowych.
Efekt protekcyjny wynika z kilku mechanizmów:
- Poprawa kontroli glikemii
- Redukcja masy ciała
- Korzystny wpływ na profil lipidowy
- Obniżenie ciśnienia tętniczego
- Działanie przeciwzapalne
- Poprawa funkcji śródbłonka naczyniowego
W badaniu SELECT wykazano, że pacjenci przyjmujący semaglutyd w dawce 2,4 mg mieli o 20% mniej zgonów z powodu zawałów i udarów z przyczyn kardiologicznych.
Potencjał w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych
Najnowsze badania sugerują, że analogi GLP-1 mogą mieć zastosowanie w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera i Parkinsona. Receptory GLP-1 występują w wielu obszarach mózgu, a ich aktywacja może mieć działanie neuroprotekcyjne.
Badania wykazały, że leki te mogą:
- Zmniejszać gromadzenie się białek amyloidowych w mózgu
- Redukować stan zapalny w tkance nerwowej
- Zmniejszać stres oksydacyjny
- Poprawiać funkcje poznawcze
Niedawne badanie z Imperial College London z udziałem ponad 200 pacjentów z łagodną chorobą Alzheimera leczonych liraglutydem wykazało, że po roku kurczenie się mózgu zmniejszyło się prawie o 50%, a pogorszenie funkcji poznawczych nawet o 18%.
Działanie przeciwzapalne
Analogi GLP-1 wykazują znaczący efekt przeciwzapalny, co może być korzystne w wielu schorzeniach o podłożu zapalnym. Pacjenci stosujący te leki często zgłaszają poprawę w zakresie chorób współistniejących, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy problemy skórne.
Potencjał w leczeniu uzależnień
Obiecującym obszarem badań jest zastosowanie analogów GLP-1 w leczeniu zaburzeń związanych z uzależnieniami, w tym alkoholizmu i uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Zaobserwowano, że pacjenci stosujący te leki często zgłaszają zmniejszenie lub całkowity zanik chęci spożywania alkoholu.
Bezpieczeństwo stosowania i działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane
Podczas stosowania analogów GLP-1 najczęściej występują działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego:
- Nudności (zwykle przejściowe, ustępujące po kilku tygodniach)
- Wymioty
- Biegunka
- Zaparcia
- Bóle brzucha
Nasilenie tych objawów można minimalizować poprzez stopniowe zwiększanie dawki leku w początkowym okresie terapii.
Rzadkie, ale poważniejsze działania niepożądane
Do rzadszych, ale potencjalnie poważniejszych działań niepożądanych należą:
- Ostre zapalenie trzustki (rzadkie, ale wymaga natychmiastowego przerwania terapii)
- Powikłania ze strony pęcherzyka żółciowego (kamica, zapalenie)
- Potencjalne ryzyko nowotworów tarczycy typu C (na podstawie badań na gryzoniach, nie udowodniono u ludzi)
- Progresja retinopatii cukrzycowej (głównie u pacjentów z wcześniej istniejącą zaawansowaną retinopatią)
W 2023 roku pojawiły się obawy dotyczące potencjalnego zwiększenia ryzyka zachowań samobójczych u osób stosujących semaglutyd, jednak dalsze analizy wskazały, że dotyczyło to głównie pacjentów z wcześniej istniejącymi zaburzeniami psychicznymi. Podczas stosowania liraglutydu nie obserwowano takich efektów.
Praktyczne aspekty terapii
Rozpoczynanie leczenia
Terapię analogami GLP-1 zawsze rozpoczyna się od niskich dawek, które stopniowo się zwiększa. Ten proces, nazywany titracją, pozwala zminimalizować działania niepożądane i zwiększyć tolerancję leku. Typowy schemat trwa od 4 do 8 tygodni, w zależności od preparatu.
Monitorowanie terapii
Podczas leczenia należy regularnie monitorować:
- Poziom glukozy we krwi
- Masę ciała
- Ciśnienie tętnicze
- Funkcję nerek
- Występowanie działań niepożądanych
Przechowywanie leków
Większość analogów GLP-1 wymaga przechowywania w lodówce (2-8°C) przed pierwszym użyciem. Po pierwszym użyciu wiele preparatów może być przechowywanych w temperaturze pokojowej przez określony czas (zwykle 28-30 dni dla Ozempic i Saxenda, 14 dni dla Trulicity).
Stosowanie u szczególnych grup pacjentów
- Pacjenci z niewydolnością nerek: Dawkowanie analogów GLP-1 jest zależne od klirensu kreatyniny. Eksenatyd nie powinien być stosowany przy eGFR <30-50 ml/min/1,73 m², a pozostałe analogi nie są zalecane przy eGFR <30 ml/min/1,73 m².
- Ciąża i karmienie piersią: Analogów GLP-1 nie należy stosować w ciąży i podczas karmienia piersią. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję podczas terapii.
- Dzieci i młodzież: Jedynie liraglutyd (Victoza) jest zarejestrowany do stosowania u młodzieży powyżej 10 roku życia z cukrzycą typu 2.
Refundacja i dostępność w Polsce
W Polsce dostępność analogów GLP-1 jest ograniczona przez ich wysoki koszt. Miesięczna terapia może kosztować od 200 do 700 zł, w zależności od preparatu. Dwa analogi – semaglutyd (Ozempic, Rybelsus) i dulaglutyd (Trulicity) są refundowane w leczeniu cukrzycy typu 2, gdy spełnione są następujące warunki:
- Cukrzyca typu 2 u pacjentów przed insulinoterapią
- Leczenie co najmniej dwoma doustnymi lekami hipoglikemizującymi przez minimum 6 miesięcy
- HbA1c ≥ 8%
- Otyłość II stopnia (BMI ≥ 35 kg/m²)
- Bardzo wysokie ryzyko sercowo-naczyniowe
Poziom refundacji wynosi 30%. Leki stosowane w leczeniu otyłości (Saxenda, Wegovy) nie są obecnie refundowane w Polsce.
Przyszłość analogów GLP-1
Analogi GLP-1 są intensywnie badane pod kątem potencjalnych nowych zastosowań terapeutycznych. Prowadzone są badania kliniczne dotyczące ich zastosowania w:
- Chorobie Alzheimera i innych schorzeniach neurodegeneracyjnych
- Niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniu wątroby (NASH)
- Zespole policystycznych jajników
- Uzależnieniach od substancji psychoaktywnych i alkoholu
- Przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc
- Chorych z lipohipertrofią w przebiegu zakażenia HIV
Trwają również prace nad nowymi analogami GLP-1 o jeszcze lepszym profilu skuteczności i bezpieczeństwa, a także nad lekami łączącymi działanie GLP-1 z innymi hormonami, jak w przypadku tirzepatydu (podwójny agonista GLP-1/GIP).
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czy można łączyć analogi GLP-1 z innymi lekami przeciwcukrzycowymi?
Tak, analogi GLP-1 można bezpiecznie łączyć z większością leków przeciwcukrzycowych, szczególnie z metforminą. To połączenie jest nawet zalecane przez wytyczne diabetologiczne jako skuteczny schemat leczenia cukrzycy typu 2. Metformina i analogi GLP-1 mają komplementarne mechanizmy działania – metformina zmniejsza produkcję glukozy w wątrobie i poprawia wrażliwość na insulinę, podczas gdy analogi GLP-1 zwiększają wydzielanie insuliny i hamują uwalnianie glukagonu.
Należy jednak zachować ostrożność przy łączeniu z pochodnymi sulfonylomocznika (np. glimepirydem, glibenklamidem) i insuliną ze względu na zwiększone ryzyko hipoglikemii. W takiej sytuacji zazwyczaj konieczne jest zmniejszenie dawki pochodnych sulfonylomocznika o 30-50% lub dawki insuliny o 20-40% w momencie rozpoczynania terapii analogiem GLP-1. Dawkowanie tych leków należy następnie dostosowywać w oparciu o monitorowanie glikemii.
Analogi GLP-1 można również łączyć z inhibitorami SGLT-2 (np. empagliflozyną, dapagliflozyną), co daje synergistyczny efekt w kontroli glikemii, redukcji masy ciała i ochronie układu sercowo-naczyniowego. To połączenie zyskuje coraz większą popularność w nowoczesnej diabetologii.
Jak długo należy stosować te leki?
Analogi GLP-1 są przeznaczone do długotrwałego, nawet wieloletniego stosowania. W przypadku skuteczności i dobrej tolerancji, terapia powinna być kontynuowana tak długo, jak długo przynosi korzyści pacjentowi i nie występują istotne działania niepożądane. Nie ma określonego maksymalnego czasu terapii.
Przerwanie leczenia analogami GLP-1 często prowadzi do negatywnych konsekwencji:
- Pogorszenia kontroli glikemii w ciągu 2-4 tygodni
- Stopniowego ponownego wzrostu masy ciała (pacjenci zwykle odzyskują 60-80% utraconej masy ciała w ciągu roku)
- Powrotu wzmożonego łaknienia
- Potencjalnego pogorszenia czynników ryzyka sercowo-naczyniowego
W przypadku leczenia otyłości leki te działają podobnie jak leki na nadciśnienie czy zaburzenia lipidowe – kontrolują chorobę, ale nie eliminują jej przyczyny, dlatego wymagają ciągłego stosowania dla utrzymania efektu terapeutycznego.
Co zrobić w przypadku pominięcia dawki?
Postępowanie w przypadku pominięcia dawki zależy od rodzaju analogu GLP-1:
Dla leków podawanych raz dziennie (liraglutyd, liksysenatyd):
- Jeśli od planowanej pory przyjęcia leku minęło mniej niż 12 godzin, należy przyjąć pominiętą dawkę jak najszybciej
- Jeśli minęło więcej niż 12 godzin, należy pominąć zapomnianą dawkę i przyjąć następną o zwykłej porze
- Nie należy przyjmować podwójnej dawki w celu uzupełnienia pominiętej
Dla leków podawanych raz w tygodniu (semaglutyd, dulaglutyd, eksenatyd o przedłużonym działaniu):
- Pominiętą dawkę można przyjąć do 3 dni (72 godzin) po planowanym terminie
- Jeśli od planowanego wstrzyknięcia minęło więcej niż 3 dni, należy pominąć tę dawkę i przyjąć kolejną zgodnie z ustalonym harmonogramem
- Po przyjęciu opóźnionej dawki, kolejne wstrzyknięcie powinno nastąpić po upływie standardowego tygodniowego okresu
Dla doustnego semaglutydu (Rybelsus):
- Jeśli pominięto dawkę, należy pominąć zapomnianą tabletkę i przyjąć następną dawkę następnego dnia
- Nie należy przyjmować dodatkowej tabletki ani zwiększać dawki następnego dnia
Ważne jest, aby w przypadku jakichkolwiek wątpliwości skonsultować się z lekarzem prowadzącym lub farmaceutą.
Czy leki te mogą całkowicie wyleczyć cukrzycę?
Nie, analogi GLP-1 nie leczą przyczyny cukrzycy typu 2, ale skutecznie kontrolują jej przebieg. Leki te są narzędziem do zarządzania chorobą, a nie metodą jej wyleczenia. Po odstawieniu analogu GLP-1 objawy choroby zazwyczaj powracają w ciągu kilku tygodni.
Istnieją jednak przypadki pacjentów, u których analogi GLP-1 w połączeniu ze znaczną zmianą stylu życia (dieta, aktywność fizyczna) i istotną redukcją masy ciała (>15% początkowej masy) prowadziły do długotrwałej remisji cukrzycy typu 2. W takiej sytuacji, po odstawieniu leku, niektórzy pacjenci mogą utrzymać prawidłowe poziomy glikemii bez dodatkowych leków.
Należy jednak podkreślić, że:
- Remisja nie jest tym samym co wyleczenie – cukrzyca może powrócić
- Dotyczy to tylko części pacjentów, głównie tych we wczesnym stadium choroby
- Utrzymanie remisji wymaga kontynuacji zdrowego stylu życia i utrzymania zredukowanej masy ciała
U większości pacjentów z długotrwałą cukrzycą typu 2 odstawienie analogów GLP-1 prowadzi do pogorszenia kontroli glikemii, nawet przy utrzymaniu właściwej diety i aktywności fizycznej.
Czy po zakończeniu leczenia otyłości masa ciała wraca do poprzedniego stanu?
Badania kliniczne i doświadczenie praktyczne wskazują, że po przerwaniu terapii analogami GLP-1 większość pacjentów stopniowo odzyskuje znaczną część utraconej masy ciała. Jest to spowodowane kilkoma czynnikami:
- Ustanie farmakologicznego hamowania apetytu prowadzi do powrotu zwiększonego łaknienia
- Metabolizm dostosowuje się do niższej masy ciała, zmniejszając wydatek energetyczny
- Powrót do wcześniejszych nawyków żywieniowych
- Otyłość jest chorobą przewlekłą z silnym podłożem biologicznym, a nie tylko behawioralnym
W badaniu STEP-1 z semaglutydem (Wegovy) pacjenci, którzy przerwali terapię po 68 tygodniach, odzyskali około 2/3 utraconej masy ciała w ciągu roku po przerwaniu leczenia. Podobne zjawisko obserwowano w badaniach z liraglutydem.
Dlatego leki te są zazwyczaj zalecane do długotrwałego stosowania, podobnie jak leki na nadciśnienie czy zaburzenia lipidowe. Obecnie eksperci w dziedzinie otyłości podkreślają, że otyłość jest przewlekłą chorobą wymagającą długoterminowego leczenia, a nie stanem, który można wyleczyć krótkotrwałą interwencją.
Czy analogi GLP-1 można stosować w ciąży?
Nie, leków z grupy analogów GLP-1 nie należy stosować w ciąży. Dane dotyczące bezpieczeństwa w ciąży są ograniczone, a badania na zwierzętach wykazały potencjalny szkodliwy wpływ na rozwój płodu, w tym opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego i malformacje szkieletowe.
Wszystkie charakterystyki produktów leczniczych (ChPL) analogów GLP-1 zawierają przeciwwskazanie do stosowania w ciąży. Kobiety w wieku rozrodczym podczas terapii powinny stosować skuteczną antykoncepcję. Ze względu na długi okres półtrwania niektórych preparatów (szczególnie semaglutydu), między zakończeniem terapii a planowaną ciążą powinno upłynąć co najmniej 2 miesiące.
U kobiet z cukrzycą typu 2 planujących ciążę zaleca się przejście na insulinoterapię przed koncepcją, ponieważ insulina nie przechodzi przez łożysko i ma udokumentowany profil bezpieczeństwa w ciąży. W przypadku nieplanowanej ciąży w trakcie stosowania analogu GLP-1, lek należy natychmiast odstawić i skonsultować się z lekarzem.
Nie ma również danych dotyczących bezpieczeństwa analogów GLP-1 podczas karmienia piersią, dlatego nie zaleca się ich stosowania w tym okresie.
Czy istnieje doustna forma analogów GLP-1?
Tak, obecnie dostępny jest Rybelsus (semaglutyd) w formie tabletek. Jest to pierwszy i jak dotąd jedyny analog GLP-1 dostępny w formie doustnej. Przełomem w jego opracowaniu było dodanie substancji pomocniczej (salcaprozamidu wapnia, SNAC), która ułatwia wchłanianie semaglutydu w żołądku.
Rybelsus wymaga specyficznego sposobu przyjmowania, aby zapewnić odpowiednią biodostępność:
- Należy przyjmować go na czczo, zaraz po przebudzeniu
- Tabletkę należy połknąć w całości, popijając niewielką ilością wody (nie więcej niż 120 ml)
- Po przyjęciu leku trzeba odczekać co najmniej 30 minut przed spożyciem pokarmu, napoju lub innych leków
- Nieprzestrzeganie tych zasad może znacząco zmniejszyć wchłanianie leku i osłabić jego działanie
Rybelsus jest dostępny w dawkach 3 mg, 7 mg i 14 mg, a terapię rozpoczyna się od najniższej dawki, stopniowo ją zwiększając. Biodostępność doustnego semaglutydu wynosi około 1%, co oznacza, że tylko niewielka część leku wchłania się do krwiobiegu. Dlatego dawki w tabletce są wyższe niż w formie iniekcyjnej.
Warto dodać, że obecnie trwają badania nad kolejnymi doustnymi analogami GLP-1 oraz opracowywane są nowe technologie dostarczania tych leków, w tym tabletki, które przyklejają się do śluzówki żołądka, uwalniając lek bezpośrednio do krwiobiegu.
Czy analogi GLP-1 wpływają na funkcje poznawcze i nastrój?
W ostatnich latach pojawiło się coraz więcej dowodów sugerujących, że analogi GLP-1 mogą mieć korzystny wpływ na funkcje poznawcze, zwłaszcza u osób z cukrzycą typu 2, która sama w sobie jest czynnikiem ryzyka demencji i zaburzeń poznawczych.
Receptory GLP-1 występują w różnych obszarach mózgu, w tym w hipokampie (odpowiedzialnym za pamięć) i korze przedczołowej (odpowiedzialnej za funkcje wykonawcze). Badania na modelach zwierzęcych wykazały, że aktywacja tych receptorów może zwiększać neurogenezę, poprawiać plastyczność synaptyczną i chronić neurony przed stresem oksydacyjnym.
W badaniach klinicznych z udziałem osób z chorobą Alzheimera, liraglutyd i semaglutyd wykazywały potencjał do spowolnienia postępu zaburzeń poznawczych. Niedawne badanie EVOKE z liraglutydem u pacjentów z łagodną chorobą Alzheimera wykazało, że po roku leczenia pacjenci mieli mniejszy zanik mózgu i lepsze wyniki w testach poznawczych w porównaniu do grupy placebo.
Co do wpływu na nastrój, obserwacje kliniczne sugerują, że niektórzy pacjenci zgłaszają poprawę nastroju podczas terapii analogami GLP-1, co może być związane z redukcją masy ciała i lepszą kontrolą glikemii. Jednakże w 2023 roku pojawiły się doniesienia o potencjalnym zwiększonym ryzyku myśli samobójczych u niektórych pacjentów stosujących semaglutyd. Analiza danych z systemu monitorowania bezpieczeństwa leków wykazała, że dotyczyło to głównie pacjentów z wcześniej istniejącymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja i zaburzenia lękowe.
Obecnie zaleca się:
- Ostrożność przy stosowaniu semaglutydu u osób z historią ciężkiej depresji lub myśli samobójczych
- Monitorowanie nastroju pacjentów podczas terapii
- Rozważenie alternatywnych analogów GLP-1 u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi
Czy osoby aktywne fizycznie potrzebują specjalnych zaleceń podczas stosowania analogów GLP-1?
Osoby aktywne fizycznie stosujące analogi GLP-1 powinny przestrzegać kilku ważnych zasad, aby zapewnić bezpieczeństwo i efektywność terapii:
- Dostosowanie podaży kalorii – analogi GLP-1 zmniejszają apetyt, co w połączeniu z regularną aktywnością fizyczną może prowadzić do zbyt dużego deficytu kalorycznego. Sportowcy powinni monitorować spożycie kalorii i dostosować je do poziomu aktywności, aby uniknąć nadmiernej utraty masy mięśniowej i zmęczenia.
- Odpowiednia podaż białka – zaleca się zwiększenie podaży białka (co najmniej 1,2-1,6 g/kg masy ciała dziennie) w celu ochrony masy mięśniowej podczas redukcji masy ciała.
- Monitorowanie glikemii przed wysiłkiem – szczególnie ważne u osób z cukrzycą, zwłaszcza jeśli przyjmują również inne leki hipoglikemizujące. Przed intensywnym wysiłkiem warto sprawdzić poziom glukozy we krwi.
- Nawodnienie – analogi GLP-1 mogą powodować nudności i zaburzenia żołądkowo-jelitowe, które zwiększają ryzyko odwodnienia podczas wysiłku. Należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu przed, w trakcie i po aktywności fizycznej.
- Dostosowanie treningu – w początkowym okresie terapii, gdy mogą występować działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego, warto zmniejszyć intensywność treningów.
- Planowanie posiłków – ze względu na opóźnione opróżnianie żołądka, posiłki przed wysiłkiem powinny być spożywane z większym wyprzedzeniem (około 2-3 godziny) niż zazwyczaj.
Aktywność fizyczna i analogi GLP-1 mają synergistyczny wpływ na poprawę wrażliwości na insulinę i kontrolę glikemii, dlatego ich połączenie może być szczególnie korzystne dla pacjentów z cukrzycą typu 2 i otyłością.
Czy istnieją ograniczenia dotyczące spożywania alkoholu podczas stosowania analogów GLP-1?
Charakterystyki produktów leczniczych analogów GLP-1 nie zawierają bezwzględnego przeciwwskazania do spożywania alkoholu podczas terapii, jednak istnieje kilka ważnych kwestii, które pacjenci powinni wziąć pod uwagę:
- Nasilenie działań niepożądanych – alkohol może nasilać niektóre działania niepożądane analogów GLP-1, szczególnie nudności, wymioty i zawroty głowy. U niektórych pacjentów może to powodować znaczny dyskomfort.
- Wpływ na metabolizm – zarówno alkohol, jak i analogi GLP-1 są metabolizowane w wątrobie. Ich jednoczesne stosowanie może zwiększać obciążenie tego narządu, szczególnie u osób z wcześniej istniejącymi chorobami wątroby.
- Ryzyko hipoglikemii – u pacjentów z cukrzycą stosujących dodatkowo pochodne sulfonylomocznika lub insulinę, alkohol może zwiększać ryzyko hipoglikemii. Alkohol hamuje wątrobową produkcję glukozy, co w połączeniu z działaniem analogów GLP-1 może prowadzić do nadmiernego spadku poziomu cukru we krwi.
- Zmniejszone łaknienie na alkohol – interesującą obserwacją kliniczną jest fakt, że niektórzy pacjenci zgłaszają znaczne zmniejszenie chęci spożywania alkoholu po rozpoczęciu terapii analogami GLP-1. Jest to zjawisko, które może mieć zastosowanie w leczeniu zaburzeń związanych z używaniem alkoholu.
Ogólne zalecenia dla pacjentów:
- Jeśli spożywają alkohol, powinni robić to z umiarem
- Powinni być świadomi potencjalnego nasilenia działań niepożądanych
- Osoby z cukrzycą powinny monitorować poziom glukozy we krwi w przypadku spożywania alkoholu
- Pacjenci z chorobami wątroby powinni skonsultować się z lekarzem i rozważyć całkowite unikanie alkoholu
Obecnie trwają badania kliniczne oceniające potencjał analogów GLP-1 w leczeniu uzależnienia od alkoholu, a wstępne wyniki są obiecujące.
Jakie badania kontrolne są zalecane podczas stosowania analogów GLP-1?
Podczas terapii analogami GLP-1 zaleca się regularne badania kontrolne w celu monitorowania skuteczności leczenia oraz wykrywania potencjalnych działań niepożądanych:
- Badania podstawowe (przed rozpoczęciem terapii):
- Pomiar HbA1c (u pacjentów z cukrzycą)
- Profil lipidowy
- Badania funkcji nerek (eGFR, kreatynina)
- Badania funkcji wątroby (ALT, AST)
- Pomiar ciśnienia tętniczego
- Dokładny pomiar masy ciała i obwodu talii
- Badanie oczu u pacjentów z retinopatią cukrzycową
- Badania kontrolne (w trakcie terapii):
- HbA1c co 3-6 miesięcy (u pacjentów z cukrzycą)
- Glikemia na czczo i poposiłkowa (częstotliwość zależna od stanu pacjenta)
- Funkcja nerek co 3-6 miesięcy, szczególnie u pacjentów z wcześniej istniejącą chorobą nerek
- Funkcja wątroby co 6-12 miesięcy
- Regularny pomiar masy ciała (co 1-3 miesiące)
- Ciśnienie tętnicze przy każdej wizycie kontrolnej
- Dodatkowe badania (w zależności od wskazań):
- Badanie trzustki (np. lipaza, amylaza) w przypadku podejrzenia zapalenia trzustki
- Ocena okulistyczna u pacjentów z cukrzycą (co 12 miesięcy lub częściej w przypadku retinopatii)
- EKG lub inne badania kardiologiczne u pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi
Częstotliwość wizyt kontrolnych powinna być dostosowana do indywidualnej sytuacji pacjenta. Zwykle zaleca się:
- Pierwszą wizytę kontrolną po 4-6 tygodniach od rozpoczęcia terapii
- Następnie wizyty co 3 miesiące przez pierwszy rok
- Po ustabilizowaniu stanu pacjenta wizyty co 3-6 miesięcy
Należy pamiętać, że pacjenci powinni być poinstruowani o konieczności natychmiastowego kontaktu z lekarzem w przypadku objawów sugerujących zapalenie trzustki (silny, utrzymujący się ból brzucha, nudności, wymioty) lub innych poważnych działań niepożądanych.
Bibliografia
- Drucker DJ, Nauck MA. The incretin system: glucagon-like peptide-1 receptor agonists and dipeptidyl peptidase-4 inhibitors in type 2 diabetes. Lancet. 2006;368(9548):1696-1705. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(06)69705-5
- Marso SP, Daniels GH, Brown-Frandsen K, et al. Liraglutide and Cardiovascular Outcomes in Type 2 Diabetes. New England Journal of Medicine. 2016;375(4):311-322. https://doi.org/10.1056/NEJMoa1603827
- Davies MJ, Bergenstal R, Bode B, et al. Efficacy of Liraglutide for Weight Loss Among Patients With Type 2 Diabetes: The SCALE Diabetes Randomized Clinical Trial. JAMA. 2015;314(7):687-699. https://doi.org/10.1001/jama.2015.9676
- Wilding JPH, Batterham RL, Calanna S, et al. Once-Weekly Semaglutide in Adults with Overweight or Obesity. New England Journal of Medicine. 2021;384(11):989-1002. https://doi.org/10.1056/NEJMoa2032183
- Rubino D, Abrahamsson N, Davies M, et al. Effect of Continued Weekly Subcutaneous Semaglutide vs Placebo on Weight Loss Maintenance in Adults With Overweight or Obesity: The STEP 4 Randomized Clinical Trial. JAMA. 2021;325(14):1414-1425. https://doi.org/10.1001/jama.2021.3224
- Marso SP, Bain SC, Consoli A, et al. Semaglutide and Cardiovascular Outcomes in Patients with Type 2 Diabetes. New England Journal of Medicine. 2016;375(19):1834-1844. https://doi.org/10.1056/NEJMoa1607141
- Pratley R, Amod A, Hoff ST, et al. Oral semaglutide versus subcutaneous liraglutide and placebo in type 2 diabetes (PIONEER 4): a randomised, double-blind, phase 3a trial. Lancet. 2019;394(10192):39-50. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(19)31271-1
- Gerstein HC, Colhoun HM, Dagenais GR, et al. Dulaglutide and cardiovascular outcomes in type 2 diabetes (REWIND): a double-blind, randomised placebo-controlled trial. Lancet. 2019;394(10193):121-130. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(19)31149-3
- Nauck MA, Meier JJ. The incretin effect in healthy individuals and those with type 2 diabetes: physiology, pathophysiology, and response to therapeutic interventions. Lancet Diabetes Endocrinol. 2016;4(6):525-536. https://doi.org/10.1016/S2213-8587(15)00482-9
- American Diabetes Association. 9. Pharmacologic Approaches to Glycemic Treatment: Standards of Medical Care in Diabetes-2020. Diabetes Care. 2020;43(Suppl 1):S98-S110. https://doi.org/10.2337/dc20-S009
- Lingvay I, Sumithran P, Cohen RV, le Roux CW. Obesity management as a primary treatment goal for type 2 diabetes: time to reframe the conversation. Lancet. 2022;399(10322):394-405. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)01919-X
- Gejl M, Gjedde A, Egefjord L, et al. In Alzheimer’s Disease, 6-Month Treatment with GLP-1 Analog Prevents Decline of Brain Glucose Metabolism: Randomized, Placebo-Controlled, Double-Blind Clinical Trial. Front Aging Neurosci. 2016;8:108. https://doi.org/10.3389/fnagi.2016.00108
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
Zobacz także spis leków na cukrzycę.
