Co to jest e-recepta i jak ją realizować – przewodnik dla pacjentów

E-recepta to cyfrowa forma tradycyjnej, papierowej recepty, wprowadzona w Polsce w 2019 roku, która stała się obowiązkowa od 8 stycznia 2020 roku. System ten usprawnia proces przepisywania i realizacji leków, eliminuje problem nieczytelnych recept, zmniejsza ryzyko błędów przy wydawaniu leków oraz przeciwdziała fałszowaniu recept. E-recepta przynosi korzyści wszystkim uczestnikom systemu ochrony zdrowia – pacjentom, lekarzom i farmaceutom, przyspieszając procesy i zwiększając bezpieczeństwo leczenia. Choć początkowo zmiana ta budziła obawy, szczególnie wśród osób starszych i mniej obeznanych z technologią, system został zaprojektowany tak, aby był przystępny dla każdego, oferując różne sposoby otrzymywania i realizacji elektronicznych recept.

Czym jest e-recepta?

E-recepta to recepta wystawiana w formie elektronicznej przez lekarza lub inną uprawnioną osobę (np. pielęgniarkę, położną) w systemie informatycznym P1, zarządzanym przez Centrum e-Zdrowia. W przeciwieństwie do tradycyjnej recepty papierowej, e-recepta jest zapisywana w centralnej bazie danych, co umożliwia jej łatwą realizację w dowolnej aptece na terenie Polski.

Warto podkreślić, że na jednej e-recepcie może znajdować się tylko jeden lek. Jednak gdy lekarz przepisuje kilka leków, system automatycznie tworzy tzw. pakiet recept (maksymalnie 5 e-recept w jednym pakiecie). Wszystkie recepty w pakiecie posiadają ten sam kod dostępu, co ułatwia ich realizację.

Jak otrzymać e-receptę?

Po wizycie u lekarza pacjent może otrzymać informację o wystawionej e-recepcie na kilka sposobów:

1. Wydruk informacyjny – dokument papierowy zawierający wszystkie niezbędne informacje o przepisanych lekach, wraz z kodem kreskowym umożliwiającym realizację recepty. Ten sposób jest dostępny dla wszystkich pacjentów, niezależnie od tego, czy korzystają z cyfrowych narzędzi.
2. SMS z kodem dostępu – jeśli pacjent posiada Internetowe Konto Pacjenta (IKP) i zaznaczył taką opcję powiadomień, otrzyma 4-cyfrowy kod dostępu do e-recepty wraz z informacją o przepisanych lekach.
3. Email z załącznikiem PDF – podobnie jak w przypadku SMS, pacjent musi posiadać IKP i wybrać tę formę powiadomień. W emailu otrzyma plik PDF z e-receptą, który może wydrukować lub pokazać w aptece na ekranie telefonu.
4. Aplikacja mobilna mojeIKP – specjalna aplikacja, która przechowuje wszystkie e-recepty pacjenta.

Sposób otrzymania e-recepty zależy więc od preferencji pacjenta oraz od tego, czy korzysta z Internetowego Konta Pacjenta. Pacjent może jednocześnie wybrać kilka form otrzymywania informacji o e-receptach.

Internetowe Konto Pacjenta (IKP) – co to takiego?

Internetowe Konto Pacjenta to bezpłatna aplikacja Ministerstwa Zdrowia, dostępna na stronie pacjent.gov.pl. Aby z niej korzystać, należy posiadać profil zaufany, za pomocą którego potwierdza się tożsamość. Profil zaufany można uzyskać przez:

• Internetowe konto bankowe
• Dowód osobisty z warstwą elektroniczną (e-dowód)
• Kwalifikowany podpis elektroniczny

IKP daje dostęp do wielu przydatnych funkcji, takich jak:

• Wgląd do swoich e-recept (aktualnych i zrealizowanych)
• Sprawdzenie dawkowania przepisanych leków
• Przegląd historii wizyt refundowanych przez NFZ
• Dostęp do informacji o lekach dla dzieci do 18. roku życia
• Możliwość upoważnienia bliskiej osoby do wglądu do danych medycznych

Co ważne, po zalogowaniu do IKP można wybrać sposób powiadamiania o wystawieniu e-recepty: SMS, email lub oba jednocześnie. Trzeba tylko pamiętać o podaniu aktualnego numeru telefonu i/lub adresu email.

Jak zrealizować e-receptę w aptece?

Realizacja e-recepty w aptece jest bardzo prosta i można to zrobić na kilka sposobów:

1. Z wykorzystaniem wydruku informacyjnego – farmaceuta skanuje kod kreskowy z wydruku i wydaje przepisane leki. W tym przypadku nie trzeba podawać numeru PESEL.
2. Za pomocą kodu 4-cyfrowego – jeśli pacjent otrzymał SMS z kodem, w aptece podaje ten kod wraz ze swoim numerem PESEL. Na podstawie tych danych farmaceuta uzyskuje dostęp do e-recepty.
3. Z wykorzystaniem pliku PDF na smartfonie – pacjent pokazuje ekran telefonu z e-receptą, a farmaceuta skanuje kod kreskowy.

Warto podkreślić, że numer PESEL jest wymagany tylko wtedy, gdy korzystamy z kodu 4-cyfrowego. Jeśli pokazujemy wydruk informacyjny lub e-receptę na smartfonie, farmaceuta może zeskanować kod kreskowy i nie trzeba podawać numeru PESEL.

Realizacja e-recepty przez inną osobę

Jeśli pacjent nie może osobiście zrealizować e-recepty, może to zrobić za niego inna osoba. W takiej sytuacji:

1. Pacjent przekazuje tej osobie:
   • 4-cyfrowy kod dostępu do e-recepty i swój numer PESEL, lub
   • Wydruk informacyjny z kodem kreskowym, lub
   • Plik PDF z e-receptą (przesłany np. emailem)
2. Osoba realizująca e-receptę przedstawia w aptece otrzymane dane/dokumenty.

Ten system jest szczególnie przydatny dla osób starszych, niepełnosprawnych czy rodziców małych dzieci, którzy mogą poprosić bliskich o realizację recept bez konieczności przekazywania oryginalnych papierowych recept.

Ważność e-recept

Czas ważności e-recepty zależy od rodzaju przepisanych leków:

• E-recepta na antybiotyki – 7 dni
• E-recepta na leki odurzające i psychotropowe – 30 dni
• E-recepta na preparaty immunologiczne (np. szczepionki) – 120 dni
• E-recepta na pozostałe leki – 365 dni (rok)

W przypadku e-recept ważnych rok (365 dni), istnieje ważne zastrzeżenie: jeśli pacjent nie rozpocznie realizacji takiej recepty w ciągu 30 dni od daty jej wystawienia (nie wykupi żadnego opakowania), to przy późniejszej realizacji farmaceuta może wydać mniejszą ilość leku, proporcjonalnie do liczby dni, które upłynęły.

Na e-recepcie może być przepisana ilość leku wystarczająca na maksymalnie 180 dni kuracji. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy opakowanie leku jest tak duże, że przekracza tę granicę – wtedy można wydać jedno najmniejsze opakowanie więcej.

Częściowa realizacja e-recept

Jedną z zalet e-recepty jest możliwość jej częściowej realizacji. Jeśli na e-recepcie przepisanych jest kilka opakowań tego samego leku, pacjent może najpierw wykupić tylko część opakowań, a pozostałe zrealizować później (w granicach ważności e-recepty).

Istotne jest jednak, że częściowa realizacja e-recepty musi odbywać się w tej samej aptece. Jeśli więc pacjent rozpoczął realizację konkretnej recepty w jednej aptece, nie może dokończyć jej realizacji w innej.

Przykładowo, jeśli lekarz przepisał 3 opakowania tego samego leku na jednej e-recepcie, a pacjent chce początkowo wykupić tylko jedno opakowanie, pozostałe dwa opakowania musi później nabyć w tej samej aptece.

Natomiast jeśli pacjent otrzymał pakiet kilku różnych e-recept (na różne leki), każdą z tych recept może zrealizować w innej aptece.

Kiedy lekarz może wystawić receptę papierową?

Mimo obowiązku wystawiania e-recept, istnieją wyjątkowe sytuacje, w których lekarz nadal może wystawić tradycyjną receptę papierową:

• Gdy lek jest sprowadzany z zagranicy w ramach importu docelowego
• Gdy pacjent nie ma ustalonej tożsamości (recepta bez danych osobowych)
• Gdy recepta wystawiana jest przez lekarza z innego kraju UE (recepty transgraniczne)
• Dla siebie (pro auctore) lub dla członków rodziny (pro familiae)
• W przypadku awarii systemu informatycznego
• Podczas wizyty domowej

Recepty papierowe wystawione w tych okolicznościach są honorowane przez apteki i pacjent otrzyma na ich podstawie przepisane leki z odpowiednią refundacją (jeśli przysługuje).

Zalety e-recept

System e-recept przynosi liczne korzyści dla wszystkich uczestników systemu ochrony zdrowia:

1. Eliminacja problemu nieczytelnych recept – e-recepta zawsze jest czytelna, co zmniejsza ryzyko wydania niewłaściwego leku lub dawki.
2. Oszczędność czasu – lekarz może szybciej wystawić e-receptę, a pacjent nie musi odwiedzać gabinetu tylko po to, by otrzymać receptę na leki przyjmowane przewlekle.
3. Możliwość zdalnego wystawiania recept – lekarz może wystawić e-receptę podczas teleporady, bez konieczności osobistej wizyty pacjenta w gabinecie.
4. Dłuższy okres ważności – e-recepta na większość leków jest ważna przez rok, co jest szczególnie wygodne dla pacjentów przewlekle chorych.
5. Mniejsze ryzyko zgubienia – nawet jeśli pacjent zgubi wydruk informacyjny, może odtworzyć e-receptę logując się do IKP lub otrzymując ponownie kod SMS.
6. Większe bezpieczeństwo pacjenta – system e-recept może wykrywać potencjalne interakcje między lekami i ostrzegać lekarza przed przepisaniem nieodpowiednich kombinacji.
7. Przeciwdziałanie fałszerstwom – cyfrowy charakter e-recept znacznie utrudnia ich fałszowanie.
8. Dostęp do historii leczenia – dzięki IKP pacjent ma wgląd do wszystkich wystawionych dla niego e-recept.

Wyzwania i ograniczenia systemu e-recept

Mimo licznych zalet, system e-recept może wiązać się z pewnymi wyzwaniami:

1. Problemy techniczne – awarie systemu mogą czasowo utrudnić wystawianie lub realizację e-recept.
2. Wykluczenie cyfrowe – osoby starsze lub niekorzystające z nowych technologii mogą mieć trudności z pełnym wykorzystaniem możliwości systemu e-recept, choć wydruk informacyjny jest dostępny dla wszystkich.
3. Ograniczenia w realizacji częściowej – konieczność realizacji częściowo zrealizowanej e-recepty w tej samej aptece może być niewygodna dla niektórych pacjentów.
4. Problemy z drukiem – niepełny lub nieczytelny wydruk informacyjny może utrudnić realizację e-recepty, choć w takiej sytuacji zawsze można skorzystać z kodu 4-cyfrowego i numeru PESEL.

Bibliografia

1. Ministerstwo Zdrowia. (2023). E-recepta – informacje dla pacjenta. https://pacjent.gov.pl/internetowe-konto-pacjenta/erecepta
2. Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrażaniem rozwiązań w obszarze e-zdrowia. Dziennik Ustaw 2019, poz. 1590. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190001590
3. Centrum e-Zdrowia – https://www.cez.gov.pl/pl/nasze-produkty/e-zdrowie-p1/nasze-produkty/e-zdrowie-p1/e-recepta