Afty w jamie ustnej – przyczyny, leczenie i skuteczne metody łagodzenia bólu

Afty to małe, ale niezwykle bolesne owrzodzenia, które pojawiają się w jamie ustnej, utrudniając codzienne czynności takie jak jedzenie, picie i mówienie. Choć zwykle nie stanowią poważnego zagrożenia dla zdrowia, potrafią znacząco obniżyć jakość życia. Przyczyny ich powstawania są zróżnicowane – od drobnych urazów mechanicznych jamy ustnej, poprzez niedobory witamin i minerałów, aż po stres i osłabioną odporność organizmu. Na szczęście istnieje wiele skutecznych metod leczenia i łagodzenia dolegliwości związanych z aftami, które można zastosować zarówno w domu, jak i korzystając z preparatów dostępnych w aptece bez recepty. Warto poznać naturalne sposoby radzenia sobie z tym problemem oraz wiedzieć, kiedy nawracające afty powinny skłonić nas do wizyty u lekarza.

Czym są afty i jak wyglądają?

Afty to nadżerki lub owrzodzenia pojawiające się na błonie śluzowej jamy ustnej. Charakteryzują się bardzo specyficznym wyglądem – są to małe, okrągłe lub owalne zmiany o białym lub żółtawym kolorze, otoczone czerwoną, zapalną obwódką. Najczęściej występują na wewnętrznej powierzchni policzków, na języku, dziąsłach, podniebieniu miękkim oraz na wargach.

Zanim pojawi się widoczna zmiana, możemy odczuwać pieczenie, mrowienie lub drętwienie w miejscu, gdzie później rozwinie się afta. Po około 48 godzinach od pojawienia się pierwszych objawów formuje się charakterystyczna biała lub żółtawa nadżerka, która może być bardzo bolesna, szczególnie podczas jedzenia kwaśnych, pikantnych lub twardych pokarmów.

W zależności od wielkości i charakteru zmian, wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje aft:

1. Afty Mikulicza (małe) – stanowią około 80% wszystkich przypadków. Są to niewielkie zmiany o średnicy nieprzekraczającej 5-10 mm, które goją się zwykle w ciągu 7-14 dni bez pozostawiania blizn.
2. Afty Suttona (duże) – większe owrzodzenia o średnicy przekraczającej 10 mm. Są bardziej bolesne, a ich gojenie trwa dłużej, często powyżej 14 dni. Mogą pozostawiać blizny po wygojeniu.
3. Afty opryszczkopodobne – drobne (1-2 mm), liczne zmiany występujące w grupach. Otoczone są zaczerwienioną błoną śluzową i mogą utrzymywać się przez 7-21 dni.

Skąd biorą się afty? Główne przyczyny ich powstawania

Dokładna przyczyna powstawania aft nadal nie jest w pełni poznana. Uważa się jednak, że jest to efekt miejscowego zaburzenia układu immunologicznego. Wśród najczęstszych czynników przyczyniających się do powstawania aft wymienia się:

Urazy mechaniczne

Jedną z najczęstszych przyczyn aft są drobne urazy mechaniczne, takie jak:

• Przygryzienie wewnętrznej strony policzka lub języka
• Skaleczenia podczas jedzenia twardych pokarmów
• Otarcia spowodowane aparatem ortodontycznym lub źle dopasowaną protezą
• Zbyt intensywne szczotkowanie zębów twardą szczoteczką
• Uszkodzenia podczas zabiegów stomatologicznych

Niedobory pokarmowe

Afty często pojawiają się u osób z niedoborami następujących składników odżywczych:

• Witamina B12
• Kwas foliowy
• Żelazo
• Cynk
• Witaminy z grupy B

Osłabiona odporność organizmu

Afty częściej występują u osób, których układ odpornościowy jest osłabiony z powodu:

• Infekcji wirusowych lub bakteryjnych
• Przemęczenia i wyczerpania organizmu
• Długotrwałego stresu
• Chorób autoimmunologicznych

Czynniki genetyczne

U około 45% pacjentów z nawracającymi aftami można zauważyć rodzinne występowanie tego problemu, co wskazuje na istotną rolę czynników genetycznych. Osoby, których rodzice cierpieli na nawracające afty, mają większe ryzyko ich rozwoju.

Inne czynniki

Do pozostałych czynników, które mogą przyczyniać się do powstawania aft, należą:

• Używanie past do zębów zawierających SLS (laurylosiarczan sodu)
• Reakcje alergiczne na niektóre pokarmy (np. orzechy, czekoladę, truskawki, pomidory, cytrusy)
• Zaburzenia hormonalne (szczególnie u kobiet w okresie menstruacji)
• Choroby przewodu pokarmowego (np. choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia)
• Przyjmowanie niektórych leków (np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych)
• Zmniejszone wydzielanie śliny (kserostomia)

Skuteczne metody leczenia aft

Choć afty zwykle goją się samoistnie w ciągu 1-2 tygodni, istnieją różne metody, które mogą przyspieszyć proces gojenia i złagodzić towarzyszący im ból:

Preparaty dostępne bez recepty

Na rynku dostępnych jest wiele preparatów, które mogą pomóc w leczeniu aft:

1. Żele i maści – tworzą ochronną warstwę na powierzchni afty, chroniąc ją przed czynnikami drażniącymi i przyspieszając gojenie. Często zawierają substancje znieczulające (benzokaina, lignokaina), które dodatkowo łagodzą ból.
2. Spraye – łatwe w aplikacji, szczególnie przydatne w przypadku aft zlokalizowanych w trudno dostępnych miejscach.
3. Płyny do płukania jamy ustnej – pomagają utrzymać higienę jamy ustnej, zmniejszają stan zapalny i łagodzą ból. Skuteczne są płyny zawierające chlorheksydynę, która ma działanie przeciwbakteryjne.
4. Preparaty na bazie kwasu hialuronowego – tworzą ochronny film na powierzchni afty, przyspieszając proces gojenia.
5. Opatrunki w postaci filmu (filmożele) – innowacyjne rozwiązanie, które tworzy na powierzchni afty ochronny, wodoodporny film, umożliwiający normalne jedzenie i picie bez bólu.

Domowe sposoby na afty

Poza preparatami aptecznymi, istnieje wiele naturalnych, domowych metod, które mogą pomóc w łagodzeniu bólu i przyspieszeniu gojenia aft:

1. Płukanki z solonej wody

Roztwór soli w ciepłej wodzie może pomóc osuszyć afty, oczyścić ranę i zapobiec infekcji. Wystarczy rozpuścić jedną łyżeczkę soli w szklance ciepłej wody i płukać jamę ustną przez 15-30 sekund kilka razy dziennie.

2. Napary ziołowe

Napary z ziół o właściwościach przeciwzapalnych i antyseptycznych mogą przyspieszyć gojenie aft:

• Szałwia – ma właściwości przeciwzapalne i antyseptyczne
• Rumianek – łagodzi podrażnienia i działa przeciwzapalnie
• Nagietek – przyspiesza gojenie ran
• Tymianek – ma działanie antyseptyczne
• Łopian – wspomaga regenerację tkanek

3. Aloes

Żel aloesowy ma właściwości przeciwzapalne i regenerujące. Można nakładać go bezpośrednio na aftę, aby złagodzić ból i przyspieszyć gojenie.

4. Miód

Miód ma właściwości antybakteryjne i może pomóc w gojeniu aft. Należy nanieść niewielką ilość miodu bezpośrednio na zmianę.

5. Olej kokosowy

Olej kokosowy zawiera kwas laurynowy, który ma właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Może pomóc w redukcji bólu i przyspieszeniu gojenia aft.

6. Suplementacja witamin i minerałów

Jeśli afty pojawiają się często, warto rozważyć suplementację:

• Witamina B12
• Kwas foliowy
• Żelazo
• Cynk
• Witamina C

Modyfikacja diety i stylu życia

Aby zmniejszyć częstotliwość występowania aft i przyspieszyć ich gojenie, warto:

1. Unikać pokarmów drażniących – takich jak ostre przyprawy, kwaśne owoce, słone i twarde produkty, które mogą dodatkowo podrażniać owrzodzenia.
2. Odpowiednio się odżywiać – warto wzbogacić dietę o produkty bogate w witaminy z grupy B, żelazo i kwas foliowy, takie jak zielone warzywa liściaste, czerwone mięso, jogurty, ryby, jaja, orzechy i nasiona.
3. Dbać o higienę jamy ustnej – regularne i dokładne mycie zębów, używanie nici dentystycznej i płukanie jamy ustnej pomagają zapobiegać infekcjom i podrażnieniom.
4. Redukować stres – ponieważ stres może przyczyniać się do powstawania aft, warto stosować techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, joga czy głębokie oddychanie.
5. Unikać produktów zawierających SLS – laurylosiarczan sodu to składnik wielu past do zębów, który może podrażniać śluzówkę i przyczyniać się do powstawania aft. Warto wybierać pasty bez tego składnika.

Kiedy należy udać się do lekarza?

W większości przypadków afty goją się samoistnie w ciągu 1-2 tygodni i nie wymagają interwencji lekarskiej. Są jednak sytuacje, gdy warto skonsultować się ze specjalistą:

1. Jeśli afty są wyjątkowo duże (powyżej 1 cm średnicy) lub niezwykle bolesne
2. Gdy afty nie goją się przez ponad 2 tygodnie
3. W przypadku częstego nawracania aft (kilka razy w miesiącu)
4. Gdy aftom towarzyszą inne objawy, takie jak gorączka, ogólne osłabienie czy powiększenie węzłów chłonnych
5. Jeśli afty pojawiają się jednocześnie z owrzodzeniami na innych częściach ciała

Lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak morfologia krwi, poziom żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego, aby wykluczyć niedobory lub inne choroby, które mogą się objawiać nawracającymi aftami.

Bibliografia

1. Lalla RV, Choquette LE, Feinn RS, et al. Multivitamin therapy for recurrent aphthous stomatitis: a randomized, double-masked, placebo-controlled trial. J Am Dent Assoc. 2012;143(4):370-376. DOI: 10.14219/jada.archive.2012.0179
2. Scully C, Porter S. Oral mucosal disease: Recurrent aphthous stomatitis. Br J Oral Maxillofac Surg. 2008;46(3):198-206. DOI: 10.1016/j.bjoms.2007.07.201
3. Belenguer-Guallar I, Jiménez-Soriano Y, Claramunt-Lozano A. Treatment of recurrent aphthous stomatitis. A literature review. J Clin Exp Dent. 2014;6(2):e168-e174. DOI: 10.4317/jced.51401
4. Chavan M, Jain H, Diwan N, Khedkar S, Shete A, Durkar S. Recurrent aphthous stomatitis: a review. J Oral Pathol Med. 2012;41(8):577-583. DOI: 10.1111/j.1600-0714.2012.01134.x
5. Altenburg A, Zouboulis CC. Current concepts in the treatment of recurrent aphthous stomatitis. Skin Therapy Lett. 2008;13(7):1-4. PMID: 18839042
6. Natah SS, Konttinen YT, Enattah NS, Ashammakhi N, Sharkey KA, Häyrinen-Immonen R. Recurrent aphthous ulcers today: a review of the growing knowledge. Int J Oral Maxillofac Surg. 2004;33(3):221-234. DOI: 10.1006/ijom.2002.0446
7. Porter SR, Hegarty A, Kaliakatsou F, Hodgson TA, Scully C. Recurrent aphthous stomatitis. Clin Dermatol. 2000;18(5):569-578. DOI: 10.1016/s0738-081x(00)00147-4
8. Barrons RW. Treatment strategies for recurrent oral aphthous ulcers. Am J Health Syst Pharm. 2001;58(1):41-50. DOI: 10.1093/ajhp/58.1.41
9. Baccaglini L, Lalla RV, Bruce AJ, et al. Urban legends: recurrent aphthous stomatitis. Oral Dis. 2011;17(8):755-770. DOI: 10.1111/j.1601-0825.2011.01840.x
10. Jurge S, Kuffer R, Scully C, Porter SR. Mucosal disease series. Number VI. Recurrent aphthous stomatitis. Oral Dis. 2006;12(1):1-21. DOI: 10.1111/j.1601-0825.2005.01143.x
11. Akintoye SO, Greenberg MS. Recurrent aphthous stomatitis. Dent Clin North Am. 2014;58(2):281-297. DOI: 10.1016/j.cden.2013.12.002
12. Ślebioda Z, Szponar E, Kowalska A. Etiopathogenesis of recurrent aphthous stomatitis and the role of immunologic aspects: literature review. Arch Immunol Ther Exp (Warsz). 2014;62(3):205-215. DOI: 10.1007/s00005-013-0261-y