Hipoglikemia (niedocukrzenie) – co robić w przypadku niskiego poziomu cukru we krwi?

Hipoglikemia, znana również jako niedocukrzenie, to stan, w którym poziom glukozy we krwi spada poniżej bezpiecznej wartości. Jest to częste i potencjalnie niebezpieczne powikłanie u osób z cukrzycą, choć może wystąpić również u osób bez tej choroby. Znajomość objawów, przyczyn oraz metod postępowania w przypadku hipoglikemii jest niezwykle istotna, szczególnie dla osób zagrożonych jej wystąpieniem.

Co to jest hipoglikemia (niedocukrzenie)?

Hipoglikemia to stan, w którym stężenie glukozy we krwi spada poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l). Organizm ludzki utrzymuje poziom cukru we krwi w wąskim zakresie – na czczo między 70-100 mg/dl, a po posiłkach nie więcej niż 140 mg/dl. Te granice zapewniają właściwą ilość glukozy potrzebną każdej komórce do wytworzenia energii niezbędnej do życia.

Hipoglikemię można sklasyfikować jako:

• Łagodną – gdy chory potrafi samodzielnie opanować sytuację, przyjmując dodatkowy pokarm lub płyn zawierający glukozę
• Umiarkowaną – występują wyraźne objawy, ale pacjent nadal może samodzielnie zareagować
• Ciężką – wymaga pomocy drugiej osoby do przerwania stanu, może prowadzić do utraty przytomności

W zależności od mechanizmu powstawania, hipoglikemię dzielimy na:

• Jatrogenną (egzogenną) – najczęściej spowodowaną działaniem leków
• Głodową (na czczo) – występującą przy długim okresie bez spożywania posiłków
• Reaktywną (poposiłkową) – występującą po posiłkach, zwłaszcza bogatych w węglowodany

Jakie są objawy hipoglikemii (niedocukrzenia)?

Objawy hipoglikemii możemy podzielić na dwie główne grupy:

Objawy wczesne (adrenergiczne):

• Niepokój, nerwowość, lęk
• Drżenie rąk i kończyn
• Nadmierna potliwość
• Bladość skóry
• Uczucie silnego głodu
• Kołatanie serca (tachykardia)
• Mrowienie wokół ust
• Rozszerzone źrenice

Objawy późne (neuroglikopeniczne):

• Trudności w koncentracji i myśleniu
• Zaburzenia mowy i widzenia (podwójne widzenie)
• Dezorientacja, splątanie
• Senność
• Nieracjonalne lub nietypowe zachowanie, agresja
• Problemy z koordynacją ruchową
• Drgawki
• Utrata przytomności
• Śpiączka (w skrajnych przypadkach)

Nasilenie objawów zależy od głębokości hipoglikemii oraz szybkości spadku stężenia glukozy we krwi. U osób długo chorujących na cukrzycę może wystąpić zjawisko nieświadomości hipoglikemii, kiedy to pacjent nie odczuwa objawów ostrzegawczych mimo niskiego poziomu cukru we krwi.

Jakie są przyczyny hipoglikemii (niedocukrzenia)?

U osób z cukrzycą:

• Zbyt duża dawka insuliny lub leków przeciwcukrzycowych (szczególnie pochodnych sulfonylomocznika)
• Opóźnienie lub pominięcie posiłku po przyjęciu insuliny
• Zbyt mała kaloryczność spożytego posiłku w stosunku do dawki insuliny
• Zbyt długa przerwa między wstrzyknięciem insuliny a posiłkiem
• Intensywny, nieplanowany wysiłek fizyczny bez dostosowania dawki insuliny lub dodatkowego posiłku
• Spożycie alkoholu (hamuje uwalnianie glukozy z wątroby)
• Zaburzenia wchłaniania insuliny (np. wstrzyknięcie w miejsca zmienione chorobowo, ogrzewanie miejsca wstrzyknięcia)

U osób bez cukrzycy:

• Hipoglikemia reaktywna (poposiłkowa) – nadmierne wydzielanie insuliny po posiłku bogatym w węglowodany
• Głodzenie lub niedożywienie
• Intensywny wysiłek fizyczny
• Choroby hormonalne (np. niedoczynność nadnerczy, niedoczynność przysadki)
• Choroby wątroby lub nerek
• Nowotwory trzustki wydzielające insulinę (insulinoma)
• Niektóre leki (np. salicylany, sulfonamidy, inhibitory ACE)
• Spożycie dużej ilości alkoholu na czczo

Hipoglikemia nocna – szczególnie niebezpieczne zjawisko

Hipoglikemia nocna jest szczególnym przypadkiem niedocukrzenia, które występuje podczas snu. Pacjent często nie jest świadomy spadku poziomu cukru, co może prowadzić do poważnych konsekwencji. Objawy hipoglikemii nocnej obejmują:

• Niespokojny sen z częstym budzeniem się
• Koszmary senne
• Nadmierna potliwość w nocy
• Ból głowy po przebudzeniu
• Uczucie zmęczenia rano
• Pomięta pościel (świadcząca o niespokojnym śnie)

Szczególnie narażone są osoby stosujące insulinę przed snem lub po intensywnym wysiłku fizycznym w ciągu dnia. Hipoglikemia nocna może prowadzić do tzw. zjawiska odbicia, czyli wysokiego poziomu cukru rano, co jest wynikiem obronnej reakcji organizmu.

Jak pomóc osobie z hipoglikemią (niedocukrzeniem)?

W przypadku łagodnej hipoglikemii:

1. Należy oznaczyć poziom glukozy za pomocą glukometru (jeśli jest dostępny)
2. Spożyć szybko wchłaniające się węglowodany zawierające 15-20 g glukozy:
   • 3-4 kostki cukru
   • 150-200 ml soku owocowego lub napoju słodzonego
   • 1-2 łyżki miodu lub dżemu
   • Tabletki lub żel z glukozą (dostępne w aptekach)
3. Po 15 minutach ponownie zmierzyć poziom cukru
4. Jeśli objawy nie ustępują, powtórzyć przyjęcie węglowodanów
5. Po ustąpieniu objawów spożyć posiłek zawierający węglowodany złożone (np. kanapkę, owsiankę), aby zapobiec nawrotowi hipoglikemii

W przypadku ciężkiej hipoglikemii (osoba nieprzytomna lub niezdolna do przełykania):

1. Nie podawać niczego doustnie! Grozi to zadławieniem
2. Ułożyć osobę w pozycji bezpiecznej na boku
3. Wezwać pomoc medyczną (999 lub 112)
4. Jeśli dostępny jest zestaw ratunkowy z glukagonem i osoba pomagająca została przeszkolona, należy podać glukagon zgodnie z instrukcją
5. Po odzyskaniu przytomności, gdy osoba może już przełykać, podać jej słodki napój, a następnie posiłek z węglowodanami złożonymi

Jak zapobiegać hipoglikemii?

Dla osób z cukrzycą:

• Regularnie monitoruj poziom cukru we krwi, szczególnie przed i po posiłkach, przed snem oraz przed i po wysiłku fizycznym
• Przestrzegaj zaleconego schematu leczenia insuliną lub lekami doustnymi
• Dostosowuj dawki insuliny do aktualnego poziomu cukru, spożywanych posiłków i planowanego wysiłku fizycznego
• Nigdy nie pomijaj posiłków po przyjęciu insuliny
• Zawsze miej przy sobie coś słodkiego (np. glukozę w tabletkach, sok)
• Noś opaskę lub kartę informacyjną o chorobie
• Poinformuj bliskich i współpracowników o objawach hipoglikemii i sposobach udzielenia pomocy
• Przed snem sprawdzaj poziom cukru we krwi – powinien wynosić co najmniej 100-120 mg/dl
• Ograniczaj spożycie alkoholu i zawsze jedz posiłek przy jego spożyciu

Dla osób z hipoglikemią reaktywną:

• Spożywaj częste, mniejsze posiłki (5-6 dziennie)
• Ogranicz pokarmy o wysokim indeksie glikemicznym
• Łącz węglowodany z białkami i zdrowymi tłuszczami, które spowalniają wchłanianie cukru
• Unikaj posiłków bogatych w cukry proste
• Ogranicz spożycie alkoholu i kofeiny

Śpiączka hipoglikemiczna – poważne zagrożenie

Przedłużająca się ciężka hipoglikemia może prowadzić do śpiączki hipoglikemicznej, która jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Zbyt niski poziom glukozy prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu, a w skrajnych przypadkach do śmierci. Każdy epizod ciężkiej hipoglikemii wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.

Bibliografia

1. Cryer PE, Axelrod L, Grossman AB, Heller SR, Montori VM, Seaquist ER, Service FJ. Evaluation and management of adult hypoglycemic disorders: an Endocrine Society Clinical Practice Guideline. J Clin Endocrinol Metab. 2009;94(3):709-728. DOI: 10.1210/jc.2008-1410 PMID: 19088155
2. Seaquist ER, Anderson J, Childs B, et al. Hypoglycemia and diabetes: a report of a workgroup of the American Diabetes Association and the Endocrine Society. Diabetes Care. 2013;36(5):1384-1395. DOI: 10.2337/dc12-2480 PMID: 23589542
3. International Hypoglycaemia Study Group. Glucose concentrations of less than 3.0 mmol/L (54 mg/dL) should be reported in clinical trials: a joint position statement of the American Diabetes Association and the European Association for the Study of Diabetes. Diabetes Care. 2017;40(1):155-157. DOI: 10.2337/dc16-2215 PMID: 27872155
4. Frier BM. Hypoglycaemia in diabetes mellitus: epidemiology and clinical implications. Nat Rev Endocrinol. 2014;10(12):711-722. DOI: 10.1038/nrendo.2014.170 PMID: 25287289