Nietolerancja laktozy czy alergia na białko w krowim mleku – która jest bardziej niebezpieczna dla naszego zdrowia?

Wiele osób cierpi z powodu dolegliwości po spożyciu mleka i produktów mlecznych, jednak przyczyny tych problemów mogą być zupełnie różne. Nietolerancja laktozy i alergia na białko mleka krowiego to dwa odrębne stany chorobowe, które są często mylone ze sobą w codziennych rozmowach. Pomimo podobnych objawów ze strony układu pokarmowego, mechanizmy ich powstawania, potencjalne konsekwencje zdrowotne oraz sposoby postępowania różnią się diametralnie. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe zarówno dla właściwej diagnozy, jak i skutecznego zarządzania swoją dietą czy dietą naszych dzieci, którym chcemy zapewnić zdrowy rozwój.

Czym jest laktoza i nietolerancja laktozy?

Laktoza to cukier mleczny, dwucukier składający się z glukozy i galaktozy, który naturalnie występuje w mleku wszystkich ssaków, w tym w mleku ludzkim, krowim, kozim i owczym. Aby organizm mógł strawić laktozę i wykorzystać ją jako źródło energii, potrzebny jest enzym o nazwie laktaza, który rozkłada laktozę na prostsze cukry – glukozę i galaktozę.

Nietolerancja laktozy pojawia się, gdy organizm nie produkuje wystarczającej ilości tego enzymu. W takiej sytuacji niestrawiona laktoza przechodzi do jelita grubego, gdzie jest fermentowana przez bakterie jelitowe, co prowadzi do produkcji gazów i kwasów. To właśnie te substancje są przyczyną nieprzyjemnych objawów trawiennych.

Istnieje kilka rodzajów nietolerancji laktozy:

1. Pierwotny niedobór laktazy – genetycznie uwarunkowany, postępujący z wiekiem spadek aktywności enzymu laktazy. Jest to najczęstszy rodzaj nietolerancji laktozy, występujący u około 30-37% populacji Polski.
2. Wtórny niedobór laktazy – pojawia się w wyniku uszkodzenia nabłonka jelitowego, np. po infekcjach przewodu pokarmowego, przy chorobach zapalnych jelit, celiakii czy zakażeniach pasożytniczych.
3. Rozwojowy niedobór laktazy – spotykany głównie u wcześniaków urodzonych przed 34. tygodniem ciąży, zazwyczaj ma charakter przejściowy i nie wymaga leczenia.
4. Wrodzony całkowity brak laktazy – niezwykle rzadkie, genetyczne zaburzenie, w którym organizm w ogóle nie produkuje laktazy.

Czym jest alergia na białko mleka krowiego?

Alergia na białko mleka krowiego (ABMK) to zupełnie inna dolegliwość. Jest to nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na białka zawarte w mleku krowim. W przeciwieństwie do nietolerancji laktozy, która dotyczy cukru mlecznego, alergia dotyczy białek mleka.

Mleko krowie zawiera kilkadziesiąt różnych białek, które mogą wywoływać reakcję alergiczną. Najczęściej uczulające to:

• Kazeina (stanowi około 80% białek mleka)
• Białka serwatkowe (beta-laktoglobulina, alfa-laktoalbumina)
• Albumina surowicy bydlęcej
• Laktoferyna
• Immunoglobuliny bydlęce

ABMK może przebiegać jako reakcja natychmiastowa, zależna od przeciwciał IgE, lub jako reakcja opóźniona, niezależna od IgE. Typ reakcji wpływa na czas wystąpienia objawów i ich charakter.

Objawy nietolerancji laktozy vs. alergia na białko mleka krowiego

Chociaż obie dolegliwości mogą powodować problemy trawienne, ich objawy oraz czas ich wystąpienia mogą się znacząco różnić.

Objawy nietolerancji laktozy:

• Wzdęcia i nadmierne gazy
• Bóle brzucha, najczęściej w okolicy pępka lub podbrzusza
• Luźne, biegunkowe stolce, czasem pieniste o kwaśnym zapachu
• Uczucie „przelewania” w brzuchu i burczenie
• Nudności

Objawy nietolerancji laktozy pojawiają się zazwyczaj po kilku do kilkunastu godzin od spożycia produktów zawierających laktozę. Nasilenie objawów zależy od ilości spożytej laktozy oraz stopnia niedoboru enzymu laktazy.

Objawy alergii na białko mleka krowiego:

Objawy ABMK są bardziej zróżnicowane i mogą dotyczyć wielu układów:

1. Objawy ze strony układu pokarmowego:
   • Kolki, bóle brzucha
   • Wymioty
   • Biegunka lub zaparcia
   • Stolce zawierające śluz lub krew
   • Refluks żołądkowo-przełykowy
2. Objawy skórne:
   • Atopowe zapalenie skóry
   • Pokrzywka
   • Obrzęk naczynioruchowy
   • Zaczerwienienie skóry w miejscu kontaktu z mlekiem
3. Objawy ze strony układu oddechowego:
   • Kaszel (czasem jak w zapaleniu krtani)
   • Świszczący oddech
   • Zatkany nos, katar
   • Kichanie
4. Objawy ogólne:
   • Niepokój, rozdrażnienie
   • Zaburzenia snu
   • Słabe przyrosty masy ciała

W zależności od mechanizmu alergii, objawy mogą pojawić się niemal natychmiast po kontakcie z alergenem (reakcja IgE-zależna) lub po kilku godzinach, a nawet dniach (reakcja IgE-niezależna).

Która dolegliwość jest bardziej niebezpieczna?

Alergia na białko mleka krowiego jest potencjalnie bardziej niebezpieczna niż nietolerancja laktozy. W przypadku alergii IgE-zależnej istnieje ryzyko wystąpienia ciężkich, zagrażających życiu reakcji, takich jak wstrząs anafilaktyczny.

Anafilaksja to gwałtowna, systemowa reakcja alergiczna, która może objawiać się:

• Uczuciem ściskania w gardle
• Trudnościami w oddychaniu
• Obrzękiem dróg oddechowych
• Spadkiem ciśnienia tętniczego
• Utratą przytomności

Osoby z ciężką alergią na białko mleka krowiego powinny zawsze mieć przy sobie adrenalinę w autostrzykawce (np. EpiPen), która może uratować życie w przypadku wystąpienia reakcji anafilaktycznej.

Nietolerancja laktozy, choć może być bardzo uciążliwa i znacząco obniżać jakość życia, nie zagraża bezpośrednio zdrowiu ani życiu pacjenta. Objawy ograniczają się do układu pokarmowego i ustępują po wydaleniu niestrawionej laktozy.

Diagnostyka

Diagnoza nietolerancji laktozy:

1. Wodorowy test oddechowy – najpopularniejsza metoda diagnostyczna. Polega na pomiarze stężenia wodoru w wydychanym powietrzu po spożyciu roztworu laktozy. U osób z nietolerancją laktozy bakterie jelitowe fermentują niestrawioną laktozę, produkując wodór, który jest następnie wydychany.
2. Test nietolerancji laktozy – badanie polegające na pomiarze poziomu glukozy we krwi po podaniu doustnym laktozy. U osób z nietolerancją laktozy poziom glukozy we krwi wzrasta minimalnie lub wcale.
3. Badanie pH stolca – stosowane głównie u dzieci, jednak nie jest to metoda bardzo precyzyjna.

Diagnoza alergii na białko mleka krowiego:

1. Wywiad i obserwacja objawów – podstawa diagnostyki, szczególnie u najmłodszych dzieci.
2. Testy skórne – punktowe testy skórne z alergenami mleka krowiego.
3. Badanie krwi na obecność swoistych przeciwciał IgE – test, który wykrywa przeciwciała skierowane przeciwko białkom mleka.
4. Dieta eliminacyjna i próba prowokacji – złoty standard diagnostyczny. Po okresie eliminacji białek mleka krowiego z diety (2-4 tygodnie), wprowadza się je ponownie, obserwując reakcję organizmu.
5. Diagnostyka molekularna – zaawansowana metoda pozwalająca określić, na które konkretne białko mleka pacjent jest uczulony.

Leczenie i postępowanie

Nietolerancja laktozy:

1. Dostosowanie diety – ograniczenie lub eliminacja produktów bogatych w laktozę. Stopień ograniczenia zależy od indywidualnej tolerancji.
2. Przyjmowanie preparatów enzymu laktazy – dostępne są w formie tabletek (np. LactoControl) przyjmowanych przed posiłkiem zawierającym laktozę lub kropli dla niemowląt (Delicol, Kolzym), które można dodać do mleka.
3. Wybieranie produktów bezlaktozowych – obecnie na rynku dostępne są liczne produkty mleczne pozbawione laktozy.
4. Fermentowane produkty mleczne – jogurty, kefiry czy maślanki często są lepiej tolerowane, ponieważ bakterie fermentujące częściowo rozkładają laktozę.

Alergia na białko mleka krowiego:

1. Ścisła eliminacja alergenów – całkowite wykluczenie mleka krowiego i jego przetworów z diety. W przypadku alergii IgE-zależnej nawet śladowe ilości alergenu mogą wywołać reakcję.
2. Dieta matki karmiącej – jeśli dziecko karmione piersią ma objawy ABMK, matka powinna wykluczyć mleko krowie i jego przetwory ze swojej diety.
3. Specjalistyczne mieszanki mlekozastępcze – dla niemowląt niebędących na karmieniu naturalnym:
   • Hydrolizaty białka o znacznym stopniu hydrolizy (eHF)
   • Preparaty aminokwasowe (AAF) w przypadku ciężkiej postaci alergii
4. Leki przeciwalergiczne – w przypadku objawów skórnych czy oddechowych.
5. Leki ratunkowe – w przypadku ryzyka anafilaksji adrenalina w autostrzykawce.
6. Immunoterapia – w określonych przypadkach może być stosowana immunoterapia doustna, mająca na celu wytworzenie tolerancji na alergeny mleka.

Czy można je wyleczyć?

Nietolerancja laktozy:

Pierwotna nietolerancja laktozy, związana z genetycznie uwarunkowanym spadkiem aktywności laktazy, nie jest uleczalna. Jednak można skutecznie zarządzać objawami poprzez modyfikację diety i stosowanie preparatów z laktazą.

Wtórna nietolerancja laktozy, powstała w wyniku uszkodzenia jelita, może ustąpić po wyleczeniu choroby podstawowej i regeneracji błony śluzowej jelita.

Alergia na białko mleka krowiego:

Około 80-90% dzieci z ABMK wyrasta z alergii przed ukończeniem 5. roku życia. U niektórych alergia może utrzymywać się dłużej, a u niewielkiego odsetka pacjentów – przez całe życie.

Prawdopodobieństwo ustąpienia alergii jest większe w przypadku alergii IgE-niezależnej. Alergia IgE-zależna ma tendencję do dłuższego utrzymywania się.

Potencjalne komplikacje przy braku leczenia

Nietolerancja laktozy:

Nieprawidłowo leczona nietolerancja laktozy może prowadzić do przewlekłych dolegliwości żołądkowo-jelitowych, które znacząco obniżają jakość życia. W dłuższej perspektywie może również prowadzić do:

• Unikania produktów mlecznych, co może skutkować niedoborami wapnia i witaminy D
• Zaburzeń wchłaniania składników odżywczych
• Pogorszenia stanu mikrobioty jelitowej

Alergia na białko mleka krowiego:

Nieleczona alergia na białko mleka krowiego może prowadzić do:

• Przewlekłego stanu zapalnego w organizmie
• Zaburzeń rozwoju i przyrostu masy ciała u dzieci
• Zaostrzenia objawów atopowego zapalenia skóry lub astmy
• Ciężkich reakcji alergicznych, włącznie z zagrażającym życiu wstrząsem anafilaktycznym
• Rozwoju innych alergii pokarmowych i wziewnych (tzw. marsz alergiczny)

Życie codzienne z nietolerancją laktozy lub alergią na białko mleka krowiego

Z nietolerancją laktozy:

1. Czytanie etykiet – laktoza może znajdować się w nieoczekiwanych produktach, takich jak pieczywo, wędliny czy dania gotowe.
2. Umiarkowane podejście – wiele osób z nietolerancją laktozy może spożywać małe ilości produktów mlecznych bez objawów.
3. Znajomość zawartości laktozy w różnych produktach – ser żółty zawiera mniej laktozy niż mleko czy twaróg.
4. Przygotowanie na wyjścia – noszenie przy sobie tabletek z laktazą, gdy planuje się jeść poza domem.
5. Suplementacja wapnia i witaminy D – w przypadku znacznego ograniczenia nabiału.

Z alergią na białko mleka krowiego:

1. Rygorystyczne czytanie etykiet – białka mleka mogą być ukryte pod różnymi nazwami (kazeina, serwatka, laktoglobulina).
2. Informowanie innych – upewnienie się, że rodzina, przyjaciele, opiekunowie dzieci, personel szkolny są świadomi alergii.
3. Przygotowanie na sytuacje awaryjne – noszenie przy sobie leków antyhistaminowych i/lub adrenaliny w autostrzykawce.
4. Znajdowanie alternatyw – zastępowanie produktów mlecznych innymi źródłami wapnia, białka i witamin.
5. Regularne kontrole lekarskie – monitorowanie alergii i ocena, czy nie ustąpiła.

Bibliografia

1. Di Costanzo M, Berni Canani R. Lactose Intolerance: Common Misunderstandings. Ann Nutr Metab. 2018;73 Suppl 4:30-37. DOI: 10.1159/000493669
2. Vesa TH, Marteau P, Korpela R. Lactose intolerance. J Am Coll Nutr. 2000;19(2 Suppl):165S-175S. DOI: 10.1080/07315724.2000.10718086
3. Koletzko S, Niggemann B, Arato A, Dias JA, Heuschkel R, Husby S, Mearin ML, Papadopoulou A, Ruemmele FM, Staiano A, Schäppi MG, Vandenplas Y. Diagnostic approach and management of cow’s-milk protein allergy in infants and children: ESPGHAN GI Committee practical guidelines. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2012;55(2):221-229. DOI: 10.1097/MPG.0b013e31825c9482
4. Lifschitz C, Szajewska H. Cow’s milk allergy: evidence-based diagnosis and management for the practitioner. Eur J Pediatr. 2015;174(2):141-150. DOI: 10.1007/s00431-014-2422-3
5. Flom JD, Sicherer SH. Epidemiology of Cow’s Milk Allergy. Nutrients. 2019;11(5):1051. DOI: 10.3390/nu11051051
6. Misselwitz B, Butter M, Verbeke K, Fox MR. Update on lactose malabsorption and intolerance: pathogenesis, diagnosis and clinical management. Gut. 2019;68(11):2080-2091. DOI: 10.1136/gutjnl-2019-318404
7. Lomer MC, Parkes GC, Sanderson JD. Review article: lactose intolerance in clinical practice–myths and realities. Aliment Pharmacol Ther. 2008;27(2):93-103. DOI: 10.1111/j.1365-2036.2007.03557.x
8. Fiocchi A, Brozek J, Schünemann H, Bahna SL, von Berg A, Beyer K, Bozzola M, Bradsher J, Compalati E, Ebisawa M, Guzmán MA, Li H, Heine RG, Keith P, Lack G, Landi M, Martelli A, Rancé F, Sampson H, Stein A, Terracciano L, Vieths S. World Allergy Organization (WAO) Diagnosis and Rationale for Action against Cow’s Milk Allergy (DRACMA) Guidelines. World Allergy Organ J. 2010;3(4):57-161. DOI: 10.1097/WOX.0b013e3181defeb9
9. Høst A. Frequency of cow’s milk allergy in childhood. Ann Allergy Asthma Immunol. 2002;89(6 Suppl 1):33-37. DOI: 10.1016/S1081-1206(10)62120-5
10. Luyt D, Ball H, Makwana N, Green MR, Bravin K, Nasser SM, Clark AT. BSACI guideline for the diagnosis and management of cow’s milk allergy. Clin Exp Allergy. 2014;44(5):642-672. DOI: 10.1111/cea.12302
11. Suchy FJ, Brannon PM, Carpenter TO, Fernandez JR, Gilsanz V, Gould JB, Hall K, Hui SL, Lupton J, Mennella J, Miller NJ, Osganian SK, Sellmeyer DE, Wolf MA. NIH consensus development conference statement: Lactose intolerance and health. NIH Consens State Sci Statements. 2010;27(2):1-27.
12. Meyer R, Groetch M, Venter C. When Should Infants with Cow’s Milk Protein Allergy Use an Amino Acid Formula? A Practical Guide. J Allergy Clin Immunol Pract. 2018;6(2):383-399. DOI: 10.1016/j.jaip.2017.09.003