Leki na katar sienny – informacje dla alergików
Katar sienny, znany również jako alergiczny nieżyt nosa, jest powszechnym schorzeniem dotykającym miliony ludzi na całym świecie. Objawy tej dolegliwości mogą znacząco obniżać jakość życia, od uciążliwego, wodnistego wycieku z nosa, poprzez uczucie zatkania i niedrożności, aż po towarzyszące często łzawienie oczu i świąd. Choć nie można całkowicie wyleczyć alergii, współczesna medycyna oferuje szereg skutecznych metod kontrolowania jej objawów. Odpowiednio dobrane leki przeciwalergiczne mogą przynieść znaczną ulgę i pozwolić na normalne funkcjonowanie nawet w okresie intensywnego narażenia na alergeny. Niezależnie od tego, czy cierpisz na sezonowy katar sienny związany z pyleniem roślin, czy na całoroczny nieżyt nosa wywołany roztoczami lub sierścią zwierząt, zrozumienie dostępnych opcji leczenia może pomóc w skutecznym zarządzaniu objawami i poprawie komfortu życia.

Czym jest katar sienny i jak powstaje?
Katar sienny to reakcja alergiczna organizmu na określone alergeny wziewne. Gdy układ odpornościowy osoby z predyspozycjami do alergii styka się z alergenem (np. pyłkiem brzozy czy traw), błędnie rozpoznaje tę substancję jako potencjalnie szkodliwą, mimo że dla większości osób jest ona całkowicie obojętna.
W odpowiedzi na kontakt z alergenem, układ immunologiczny produkuje przeciwciała klasy IgE (immunoglobuliny E), które przyłączają się do komórek tucznych (mastocytów) znajdujących się w błonie śluzowej nosa. Przy ponownej ekspozycji na ten sam alergen, dochodzi do połączenia alergenu z przeciwciałami IgE, co powoduje uwalnianie histaminy i innych mediatorów zapalnych z komórek tucznych.
Uwolniona histamina wywołuje charakterystyczne objawy kataru siennego:
- Rozszerzenie naczyń krwionośnych (powodujące zaczerwienienie i obrzęk błony śluzowej)
- Zwiększoną przepuszczalność naczyń (prowadzącą do obrzęku tkanek)
- Pobudzenie gruczołów wydzielniczych (skutkujące wzmożonym wydzielaniem śluzu)
- Drażnienie zakończeń nerwowych (wywołujące świąd i kichanie)
Reakcja alergiczna przebiega zwykle w dwóch fazach:
- Faza wczesna – pojawia się w ciągu kilku minut od kontaktu z alergenem i charakteryzuje się gwałtownym wystąpieniem objawów
- Faza późna – rozwija się po kilku godzinach i może trwać nawet do kilku dni, podtrzymując stan zapalny
Rodzaje kataru alergicznego
W zależności od czasu występowania objawów i rodzaju alergenu wywołującego reakcję, wyróżniamy:
Sezonowy alergiczny nieżyt nosa
Jest to klasyczny „katar sienny”, występujący w określonych porach roku, najczęściej podczas pylenia uczulających roślin. Główne alergeny wywołujące tę postać to:
- Pyłki drzew (brzoza, leszczyna, olcha, topola, dąb, jesion) – okres pylenia w Polsce przypada głównie od lutego do maja
- Pyłki traw (kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, żyto, wiechlina łąkowa) – najintensywniejsze pylenie od maja do lipca
- Pyłki chwastów (bylica pospolita, babka lancetowata, pokrzywa) – zazwyczaj od czerwca do września
- Zarodniki grzybów pleśniowych (głównie z rodzaju Alternaria i Cladosporium) – największe stężenie od czerwca do października
Całoroczny alergiczny nieżyt nosa
Objawy utrzymują się przez cały rok, z możliwymi zaostrzeniami w pewnych okresach. Typowymi alergenami wywołującymi tę postać są:
- Roztocza kurzu domowego – mikroskopijne pajęczaki żyjące w kurzu, szczególnie licznie występujące w materacach, poduszkach i dywanach
- Alergeny zwierząt domowych – głównie białka obecne w naskórku, ślinie i moczu zwierząt, zwłaszcza kotów i psów
- Pleśnie domowe – grzyby rozwijające się w wilgotnych pomieszczeniach
- Alergeny zawodowe – obecne w środowisku pracy
Jak odróżnić katar alergiczny od infekcyjnego?
Rozróżnienie kataru alergicznego od kataru towarzyszącego przeziębieniu może czasem stanowić wyzwanie. Oto kluczowe różnice:
Cecha |
Katar alergiczny |
Katar infekcyjny |
Charakter wydzieliny |
Wodnista, przezroczysta |
Na początku wodnista, później gęstsza, żółtawa lub zielonkawa |
Czas trwania |
Trwa tak długo, jak długo utrzymuje się kontakt z alergenem – dni, tygodnie, miesiące |
Zazwyczaj 7-10 dni |
Początek objawów |
Nagły, zaraz po kontakcie z alergenem |
Stopniowy rozwój objawów w ciągu 1-3 dni |
Kichanie |
Częste, seryjne |
Rzadziej, pojedyncze |
Objawy towarzyszące |
Głównie świąd oczu, nosa i gardła, łzawienie |
Ból gardła, kaszel, bóle mięśniowe, gorączka |
Pora roku |
Często sezonowy, związany z pyleniem roślin |
Może wystąpić o każdej porze roku, częściej jesienią i zimą |
Zaraźliwość |
Nie jest zaraźliwy |
Jest zakaźny, przenosi się drogą kropelkową |
Objawy kataru siennego
Charakterystyczne objawy alergicznego nieżytu nosa obejmują:
Objawy ze strony nosa:
- Wodnisty, przezroczysty wyciek z nosa
- Uczucie zatkania i niedrożności nosa
- Napadowe, seryjne kichanie (często po przebudzeniu)
- Świąd i pieczenie w obrębie nosa
- Upośledzenie lub całkowita utrata węchu
Objawy ze strony oczu:
- Łzawienie
- Zaczerwienienie i obrzęk spojówek
- Świąd oczu
- Światłowstręt
- Obrzęk powiek
Inne objawy towarzyszące:
- Świąd podniebienia, uszu i gardła
- Kaszel (zwłaszcza suchy, nasilający się w nocy)
- Chrapanie i zaburzenia snu
- Zmęczenie i senność w ciągu dnia
- Trudności z koncentracją
- Bóle głowy (często spowodowane zajęciem zatok przynosowych)
U pacjentów z alergicznym nieżytem nosa objawy mogą występować w różnym nasileniu – od łagodnych, praktycznie niezauważalnych, po bardzo ciężkie, znacząco upośledzające codzienne funkcjonowanie.
Leczenie kataru siennego – dostępne opcje
Leczenie alergicznego nieżytu nosa wymaga kompleksowego podejścia i obejmuje kilka strategii:
1. Unikanie kontaktu z alergenami
Jest to pierwszy i najważniejszy krok w postępowaniu z katarem siennym. W zależności od rodzaju uczulającego alergenu, zaleca się:
Dla osób uczulonych na pyłki roślin:
- Śledzenie kalendarza pylenia i prognoz stężenia pyłków
- Ograniczenie przebywania na zewnątrz w okresach intensywnego pylenia
- Wietrzenie mieszkania wczesnym rankiem lub późnym wieczorem
- Noszenie okularów przeciwsłonecznych podczas pobytu na zewnątrz
- Zamykanie okien w samochodzie podczas jazdy
- Mycie włosów i zmiana ubrania po powrocie do domu
- Suszenie prania w pomieszczeniach zamkniętych
- Stosowanie oczyszczaczy powietrza z filtrami HEPA
Dla osób uczulonych na roztocza kurzu domowego:
- Stosowanie specjalnych pokrowców przeciwroztoczowych na materace i poduszki
- Regularne pranie pościeli w temperaturze powyżej 60°C
- Usunięcie z sypialni przedmiotów gromadzących kurz (dywany, zasłony)
- Utrzymywanie wilgotności powietrza poniżej 50%
- Regularne odkurzanie odkurzaczem z filtrem HEPA
Dla osób uczulonych na alergeny zwierząt:
- Optymalnym rozwiązaniem jest unikanie kontaktu ze zwierzęciem
- Ograniczenie dostępu zwierzęcia do sypialni
- Regularne kąpanie zwierzęcia
- Częste odkurzanie i pranie tkanin w domu
- Stosowanie oczyszczaczy powietrza
2. Leczenie farmakologiczne
Leki przeciwhistaminowe
Blokują działanie histaminy – głównego mediatora reakcji alergicznej. Dzielimy je na:
Leki przeciwhistaminowe I generacji (np. hydroksyzyna, klemastyna, difenhydramina):
- Działają przeciwhistaminowo, ale również na receptory muskarynowe, adrenergiczne i serotoninergiczne
- Mają liczne działania niepożądane, zwłaszcza sedację i zaburzenia koncentracji
- Obecnie rzadko zalecane w leczeniu alergicznego nieżytu nosa
Leki przeciwhistaminowe II generacji (np. cetyryzyna, loratadyna, feksofenandyna, bilastyna, lewocetyryzyna, desloratadyna, rupatadyna):
- Selektywnie blokują receptor H1 dla histaminy
- W znikomym stopniu przenikają do ośrodkowego układu nerwowego
- Wywołują znacznie mniej działań niepożądanych
- Mogą być stosowane w formie doustnej lub miejscowej (donosowej, do oczu)
Glikokortykosteroidy donosowe
Są to najskuteczniejsze leki w leczeniu alergicznego nieżytu nosa. Należą do nich:
- Mometazon
- Flutykazon
- Budezonid
- Beklometazon
- Cyklezonid
Ich działanie polega na:
- Hamowaniu reakcji zapalnej
- Zmniejszaniu przepuszczalności naczyń
- Redukcji obrzęku błony śluzowej
- Zmniejszaniu wydzielania śluzu
Nowoczesne preparaty działają miejscowo i praktycznie nie wchłaniają się do krwiobiegu, co minimalizuje ryzyko działań ogólnoustrojowych.
Leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa
- Substancje takie jak ksylometazolina, oksymetazolina, nafazolina
- Szybko zmniejszają obrzęk błony śluzowej i ułatwiają oddychanie przez nos
- Mogą być stosowane wyłącznie doraźnie, przez maksymalnie 5-7 dni
- Długotrwałe stosowanie prowadzi do polekowego nieżytu nosa
Kromony
- Należą do nich kromoglikan sodowy i nedokromil sodowy
- Stabilizują błony komórek tucznych, zapobiegając uwalnianiu mediatorów zapalnych
- Są bardzo bezpieczne, ale mniej skuteczne od innych grup leków
- Mogą być stosowane u kobiet w ciąży i małych dzieci
Leki antyleukotrienowe
- Najczęściej stosowany jest montelukast
- Hamują działanie leukotrienów – substancji biorących udział w reakcji zapalnej
- Szczególnie skuteczne u pacjentów z współistniejącą astmą
- Mogą być stosowane jako terapia dodatkowa do leków przeciwhistaminowych
Leki przeciwcholinergiczne
- Głównym przedstawicielem jest bromek ipratropium
- Zmniejszają wodnisty wyciek z nosa
- Nie wpływają na inne objawy kataru alergicznego
- Stosowane jako leczenie uzupełniające
3. Immunoterapia swoista (odczulanie)
Jest to jedyna metoda leczenia przyczynowego alergii. Polega na podawaniu pacjentowi stopniowo zwiększanych dawek alergenu, aby wytworzyć tolerancję immunologiczną. Immunoterapia:
- Zmniejsza nasilenie objawów alergii
- Redukuje potrzebę stosowania leków
- Zapobiega rozwojowi nowych uczuleń
- Zmniejsza ryzyko wystąpienia astmy u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa
Dostępne są dwie główne metody immunoterapii:
- Podskórna (SCIT) – alergen podawany jest w formie zastrzyków podskórnych
- Podjęzykowa (SLIT) – alergen aplikowany jest w formie kropli lub tabletek pod język
Immunoterapia trwa zwykle 3-5 lat. Najlepsze efekty osiąga się w leczeniu alergii na pyłki roślin, roztocza kurzu domowego oraz jady owadów.
4. Naturalne metody wspomagające leczenie
Choć nie zastąpią standardowego leczenia, pewne metody naturalne mogą wspomóc terapię kataru siennego:
Płukanie nosa:
- Solą fizjologiczną lub wodą morską
- Pomaga mechanicznie usuwać alergeny z błony śluzowej nosa
- Nawilża śluzówkę i zmniejsza stan zapalny
- Można stosować jako uzupełnienie farmakoterapii
Suplementacja:
- Kwercetyna – naturalny związek o działaniu przeciwhistaminowym
- Witamina D – reguluje działanie układu odpornościowego
- Probiotyki – mogą mieć korzystny wpływ na mikrobiotę jelitową i funkcjonowanie układu immunologicznego
Dostępne preparaty w leczeniu kataru siennego
Leki donosowe
- Spraye z glikokortykosteroidami:
- Mometazon (np. Momester Nasal)
- Flutykazon (np. Flixonase)
- Budezonid (np. Tafen Nasal)
- Beklometazon (np. Beclonasal)
- Działanie: najskuteczniejsze leki w leczeniu alergicznego nieżytu nosa, redukują wszystkie objawy
- Spraye przeciwhistaminowe:
- Azelastyna (np. Allergodil)
- Lewokabastyna
- Działanie: skutecznie redukują wodnisty wyciek, kichanie i świąd nosa, początek działania po 15-30 minutach
- Kromony:
- Kromoglikan sodowy (np. Cromohexal)
- Działanie: zapobiegają reakcji alergicznej, mniej skuteczne od innych grup leków
- Leki obkurczające naczynia:
- Ksylometazolina (np. Otrivin)
- Oksymetazolina (np. Nasivin)
- Działanie: szybko udrażniają nos, ale mogą być stosowane tylko przez 5-7 dni
- Preparaty z ektoiną:
- Np. Ectoin
- Działanie: tworzą barierę ochronną na śluzówce, zapobiegając kontaktowi z alergenami
- Spraye z celulozą:
- Np. Nasaleze
- Działanie: tworzą mechaniczną barierę na śluzówce nosa
Leki doustne
- Leki przeciwhistaminowe II generacji:
- Cetyryzyna (np. Zyrtec, Allertec)
- Loratadyna (np. Claritine, Flonidan)
- Desloratadyna (np. Aerius, Hitaxa)
- Lewocetyryzyna (np. Xyzal, Contrahist Allergy)
- Bilastyna (np. Clatra)
- Feksofenadyna (np. Allegra)
- Rupatadyna (np. Rupafin)
- Działanie: łagodzą wszystkie objawy alergii, nie tylko ze strony nosa, ale też oczu i skóry
- Leki łączone (przeciwhistaminowe + obkurczające):
- Loratadyna + pseudoefedryna (np. Clarinase)
- Cetyryzyna + pseudoefedryna
- Działanie: dodatkowo zmniejszają niedrożność nosa
- Leki antyleukotrienowe:
- Montelukast (np. Montelukast Sandoz)
- Działanie: uzupełniające, szczególnie u pacjentów z astmą
Krople do oczu
- Krople przeciwhistaminowe:
- Olopatadyna (np. Opatanol)
- Azelastyna (np. Allergodil)
- Ketotifen (np. Zaditen)
- Działanie: łagodzą świąd, zaczerwienienie i łzawienie oczu
- Krople stabilizujące komórki tuczne:
- Kromoglikan sodowy (np. Allergo-COMOD)
- Lodoksamid (np. Alomide)
- Działanie: zapobiegają reakcji alergicznej
- Krople przeciwzapalne:
- Hydrokortyzol
- Działanie: redukują stan zapalny
Neutralizatory alergenów
Preparaty w formie sprayów do stosowania na powierzchnie, tkaniny i powietrze, zawierające substancje takie jak:
- Tanina
- Ekstrakt z nasion grejpfruta
- Olejki eteryczne
- Działanie: zmieniają strukturę chemiczną alergenów, unieszkodliwiając je
Jak prawidłowo stosować leki na katar sienny?
Spraye donosowe
- Przed aplikacją dokładnie oczyść nos.
- Wstrząśnij pojemnikiem przed użyciem (jeśli tak zaleca producent).
- Pochyl głowę lekko do przodu.
- Przytrzymując środkową przegrodę nosa kciukiem, wprowadź aplikator do nozdrza.
- Skieruj końcówkę w stronę zewnętrznej ściany nosa, oddalając ją od przegrody.
- Podczas rozpylania delikatnie wciągnij powietrze przez nos.
- Po użyciu wytrzyj końcówkę aplikatora i załóż nasadkę.
Leki doustne
- Przyjmuj leki regularnie, zgodnie z zaleceniami lekarza lub informacją w ulotce.
- Niektóre leki przeciwhistaminowe najlepiej przyjmować rano, inne – wieczorem.
- Leki przeciwhistaminowe II generacji możesz przyjmować niezależnie od posiłków.
- Jeśli zapomnisz przyjąć dawkę, nie stosuj dawki podwójnej.
Efektywna terapia skojarzona
W ciężkich przypadkach kataru siennego najlepsze efekty daje terapia skojarzona:
- Glikokortykosteroid donosowy + lek przeciwhistaminowy doustny
- W przypadku objawów ocznych dodatkowe stosowanie kropli do oczu
- W razie potrzeby krótkotrwałe użycie leków obkurczających naczynia
Czy katar sienny jest zaraźliwy?
Nie, katar sienny (alergiczny nieżyt nosa) nie jest chorobą zakaźną i nie może przenosić się z osoby na osobę. Jest to indywidualna reakcja organizmu na alergeny, uwarunkowana genetycznie i środowiskowo.
Jak długo trwa katar sienny?
Czas trwania kataru siennego zależy od rodzaju uczulającego alergenu i czasu ekspozycji na niego. W przypadku alergii na pyłki, objawy utrzymują się przez cały okres pylenia danej rośliny, co może oznaczać kilka tygodni do kilku miesięcy. Przy alergii całorocznej (np. na roztocza kurzu domowego) objawy mogą występować przez cały rok, z okresami zaostrzeń.
Czy katar sienny może przejść w astmę?
Tak, u osób z nieleczonym alergicznym nieżytem nosa istnieje zwiększone ryzyko rozwoju astmy. Zjawisko to określa się jako „marsz alergiczny”. Prawidłowe leczenie kataru siennego może pomóc zmniejszyć to ryzyko.
Czy dzieci mogą mieć katar sienny?
Tak, alergiczny nieżyt nosa może wystąpić w każdym wieku, również u dzieci. U najmłodszych pacjentów diagnoza może być trudniejsza, ponieważ objawy bywają mniej charakterystyczne, a dzieci mają trudności z opisaniem swoich dolegliwości.
Czy można stosować leki na katar sienny w ciąży?
Niektóre leki stosowane w leczeniu kataru siennego są bezpieczne w ciąży, jednak zawsze należy skonsultować się z lekarzem przed ich przyjmowaniem. Za najbezpieczniejsze uważa się niektóre leki przeciwhistaminowe II generacji (np. cetyryzyna, loratadyna) oraz nowoczesne glikokortykosteroidy donosowe. Bezpieczne są również kromony i preparaty do płukania nosa.
Jak przygotować się do sezonu pylenia, jeśli mam katar sienny?
Przygotowania do sezonu pylenia warto rozpocząć 2-4 tygodnie przed spodziewanym początkiem objawów:
- Skonsultuj się z lekarzem w celu ustalenia lub zmodyfikowania planu leczenia
- Zaopatrz się w przepisane leki
- Rozważ rozpoczęcie przyjmowania leków przeciwhistaminowych przed pojawieniem się pierwszych objawów
- Przygotuj dom (zainstaluj filtry przeciwpyłkowe, oczyszczacz powietrza)
- Śledź kalendarz pylenia i prognozy stężenia pyłków
Czy istnieje związek między katarem siennym a alergią pokarmową?
Tak, u niektórych osób występuje tzw. zespół alergii krzyżowej. Osoby uczulone na pewne pyłki roślin mogą reagować alergicznie na niektóre produkty spożywcze zawierające podobne do tych pyłków białka. Na przykład osoby uczulone na pyłki brzozy mogą reagować na jabłka, orzechy laskowe czy marchew.
Czy stres może nasilać objawy kataru siennego?
Tak, stres może nasilać objawy alergii, w tym kataru siennego. Dzieje się tak, ponieważ stres wpływa na funkcjonowanie układu odpornościowego i może zwiększać reaktywność organizmu na alergeny. Techniki relaksacyjne i zarządzania stresem mogą być pomocne jako uzupełnienie standardowego leczenia.
Czy można jednocześnie mieć katar sienny i przeziębienie?
Tak, możliwe jest jednoczesne występowanie alergicznego nieżytu nosa i infekcji górnych dróg oddechowych. W takiej sytuacji objawy mogą być bardziej nasilone, a wydzielina z nosa może zmienić charakter z wodnistej na bardziej gęstą, ropną. Leczenie powinno uwzględniać obie przyczyny dolegliwości.
Czy leki na katar sienny powodują senność?
Leki przeciwhistaminowe I generacji (np. hydroksyzyna, difenhydramina) mogą powodować senność i zaburzenia koncentracji ze względu na ich przenikanie przez barierę krew-mózg. Natomiast nowoczesne leki przeciwhistaminowe II generacji (np. cetyryzyna, loratadyna, desloratadyna) w znacznie mniejszym stopniu przenikają do ośrodkowego układu nerwowego, więc ryzyko senności jest niewielkie lub w ogóle nie występuje.