Głóg – naturalny sprzymierzeniec zdrowia serca

Głóg (Crataegus) to roślina znana i ceniona od wieków za swoje wyjątkowe właściwości lecznicze. Jej korzystne działanie na układ sercowo-naczyniowy zostało potwierdzone licznymi badaniami klinicznymi. Zarówno kwiaty, jak i owoce głogu zawierają cenne substancje aktywne, które wspomagają pracę serca, regulują ciśnienie krwi i poprawiają krążenie. Głóg, nazywany niekiedy „roślinnym kardiologiem”, stanowi skuteczne naturalne wsparcie w profilaktyce i leczeniu wspomagającym wielu schorzeń układu krążenia, jednocześnie wykazując niezwykle łagodne działanie i niewiele skutków ubocznych.

Czym jest głóg?

Głóg to krzew lub niewielkie drzewo należące do rodziny różowatych (Rosaceae). W Polsce najpowszechniej występują dwa gatunki: głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna) oraz głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata), a także ich mieszaniec – głóg pośredni. Roślina dorasta od 3 do 10 metrów wysokości, zależnie od odmiany. Charakterystyczną cechą głogu są cierniste gałęzie, które w naturze stanowią doskonałą ochronę dla gniazdujących w nim ptaków.

Głóg ma piękne, białe lub delikatnie różowe kwiaty, zebrane w baldachogrona, które pojawiają się wiosną, najczęściej w maju. Jego liście są ciemnozielone, klapowane, z ząbkowanymi brzegami. Jesienią na krzewie dojrzewają niewielkie, czerwone owoce, przypominające miniaturowe jabłuszka, zawierające jedną (głóg jednoszyjkowy) lub dwie-trzy pestki (głóg dwuszyjkowy).

W celach leczniczych wykorzystywane są przede wszystkim kwiaty z liśćmi oraz owoce głogu. Kwiaty zbiera się w okresie kwitnienia, zwykle w maju i czerwcu, natomiast owoce pozyskuje się jesienią, gdy są w pełni dojrzałe, zazwyczaj we wrześniu i październiku.

Składniki aktywne głogu

Zarówno kwiaty, jak i owoce głogu zawierają szereg cennych związków aktywnych, które decydują o jego właściwościach leczniczych. W składzie chemicznym głogu znajdziemy:

• Flawonoidy (witeksyna, hiperozydy, kwercetyna, rutyna) – działają przeciwutleniająco, wzmacniają naczynia krwionośne i poprawiają krążenie
• Procyjanidyny (oligomeryczne) – wykazują działanie wazodylatacyjne (rozszerzające naczynia krwionośne)
• Aminy (fenyloetylaminę, tyraminy) – wpływają na regulację ciśnienia krwi
• Kwasy organiczne (kwas chlorogenowy, kawowy, ferulowy)
• Triterpeny
• Olejki eteryczne
• Sterole
• Pektyny
• Witaminy (C, B1, B2, PP, E, beta-karoten)
• Składniki mineralne (potas, wapń, magnez, żelazo, fosfor, sód, selen, chrom)

Kwiaty głogu zawierają więcej flawonoidów, natomiast owoce bogate są w procyjanidyny. Warto zaznaczyć, że proporcje poszczególnych składników mogą się różnić w zależności od gatunku, warunków wzrostu i czasu zbioru surowca.

Właściwości lecznicze głogu

Głóg wykazuje szereg korzystnych właściwości dla zdrowia, przy czym najlepiej udokumentowane jest jego działanie na układ sercowo-naczyniowy. Oto najważniejsze właściwości lecznicze tej rośliny:

Działanie na układ sercowo-naczyniowy

Głóg jest przede wszystkim ceniony za swój pozytywny wpływ na serce i naczynia krwionośne. Jego właściwości w tym zakresie obejmują:

• Wzmacnianie mięśnia sercowego – zwiększa siłę skurczu serca (działanie inotropowe dodatnie), jednocześnie zmniejszając częstotliwość skurczów (działanie chronotropowe ujemne), co sprawia, że serce pracuje wydajniej przy mniejszym wydatku energetycznym
• Poprawę ukrwienia mięśnia sercowego – rozszerza naczynia wieńcowe, zwiększając przepływ krwi do serca
• Regulację ciśnienia tętniczego – wykazuje łagodne działanie hipotensyjne (obniżające ciśnienie)
• Stabilizację rytmu serca – pomaga w łagodnych zaburzeniach rytmu serca
• Zmniejszenie oporu naczyniowego – rozszerza naczynia obwodowe, poprawiając krążenie
• Poprawę przepływu krwi przez naczynia mózgowe – wspomaga dotlenienie mózgu

Udowodniono, że flawonoidy zawarte w głogu poprawiają przepływ krwi w tętnicach wieńcowych, zwiększając dostarczanie tlenu do komórek mięśnia sercowego. Dzięki temu głóg jest szczególnie pomocny w początkowych stadiach niewydolności serca, chorobie niedokrwiennej serca, a także w rekonwalescencji po zawale.

Właściwości obniżające cholesterol

Badania kliniczne wykazały, że regularne stosowanie preparatów z głogu może przyczynić się do obniżenia poziomu „złego” cholesterolu LDL i trójglicerydów, przy jednoczesnym podwyższeniu poziomu „dobrego” cholesterolu HDL. Zawarte w głogu procyjanidyny wspomagają również zapobieganie powstawaniu złogów miażdżycowych i mogą przyczyniać się do zmniejszania już istniejących zmian miażdżycowych.

Działanie przeciwutleniające

Głóg jest bogatym źródłem antyoksydantów, które neutralizują wolne rodniki odpowiedzialne za starzenie się komórek i rozwój wielu chorób. Dzięki temu roślina ta wykazuje działanie ochronne wobec komórek, w tym komórek mięśnia sercowego, chroniąc je przed uszkodzeniami oksydacyjnymi.

Wpływ na układ nerwowy

Substancje zawarte w głogu wykazują także łagodne działanie uspokajające i relaksujące. Pomagają w stanach napięcia nerwowego, bezsenności i zaburzeniach snu, szczególnie tych związanych z problemami sercowo-naczyniowymi. Głóg jest często polecany osobom, które cierpią jednocześnie na dolegliwości sercowe i nerwice.

Działanie przeciwdrobnoustrojowe

Wyciągi z głogu wykazują również aktywność przeciwbakteryjną i przeciwgrzybiczą. Są skuteczne wobec takich patogenów jak gronkowce, paciorkowce czy niektóre gatunki grzybów. Ta właściwość może być pomocna we wspomaganiu odporności organizmu.

Inne właściwości

Dodatkowo głóg wykazuje działanie:

• Przeciwzapalne – łagodzi stany zapalne w organizmie
• Moczopędne – wspomaga pracę nerek i eliminację toksyn
• Wspierające trawienie – poprawia perystaltykę jelit i łagodzi niektóre dolegliwości trawienne, jak wzdęcia czy biegunki

Zastosowanie głogu w medycynie

Głóg znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu i profilaktyce wielu schorzeń, głównie związanych z układem krążenia. Jest zalecany w przypadku:

Schorzenia układu sercowo-naczyniowego

• Początkowe stadia niewydolności serca (I-II klasa wg NYHA) – preparaty z głogu poprawiają wydolność serca, zmniejszają uczucie zmęczenia i duszności
• Choroba niedokrwienna serca i dławica piersiowa – głóg poprawia ukrwienie mięśnia sercowego, łagodząc objawy
• Łagodne zaburzenia rytmu serca – działa stabilizująco na pracę serca
• Nadciśnienie tętnicze – łagodnie obniża ciśnienie krwi
• Rekonwalescencja po zawale serca – wspomaga regenerację mięśnia sercowego
• Zaburzenia krążenia obwodowego – poprawia przepływ krwi w naczyniach obwodowych

Zaburzenia nerwowe

• Nerwice serca – łagodzi objawy związane z zaburzeniami pracy serca na tle nerwowym
• Stany napięcia nerwowego – działa uspokajająco
• Bezsenność, szczególnie związana z dolegliwościami sercowymi
• Stany wyczerpania psychicznego i fizycznego

Zaburzenia metaboliczne

• Hipercholesterolemia – wspomaga obniżanie poziomu cholesterolu LDL i trójglicerydów
• Profilaktyka miażdżycy – przeciwdziała odkładaniu się złogów miażdżycowych w naczyniach krwionośnych

Wsparcie odporności

• Wzmacnianie układu immunologicznego dzięki działaniu przeciwutleniającemu i przeciwzapalnemu
• Wspomaganie organizmu w stanach osłabienia

Głóg jest oficjalnie uznawany za surowiec leczniczy przez Europejską Agencję Leków (EMA) oraz Światową Organizację Zdrowia (WHO). Jego skuteczność w leczeniu łagodnej niewydolności serca została potwierdzona licznymi badaniami klinicznymi. W Europie i Stanach Zjednoczonych ekstrakty z kwiatów i liści głogu są powszechnie stosowane w przypadku niewydolności serca klasy I i II według klasyfikacji NYHA (New York Heart Association).

Formy preparatów z głogu dostępne w aptekach

W aptekach można znaleźć różnorodne formy preparatów zawierających głóg. Wybór odpowiedniej formy zależy od indywidualnych preferencji, dolegliwości oraz zaleceń lekarza. Do najpopularniejszych postaci należą:

Tabletki i kapsułki

Zawierają standaryzowane ekstrakty z głogu, często wzbogacone o dodatkowe składniki wspierające zdrowie serca. Są wygodne w stosowaniu i zapewniają precyzyjne dawkowanie. Przykładowe preparaty to:

• Neo-Cardiol – lek zawierający standaryzowany ekstrakt z liści i kwiatów głogu, stosowany przy łagodnych dolegliwościach serca
• Tabletki tonizujące Labofarm – lek zawierający kwiatostan i owoc głogu, ziele serdecznika i nostrzyka, wspomagający pracę serca i układu krążenia
• Głóg Colfarm – suplement diety zawierający wyciąg z głogu

Toniki i płyny doustne

Płynne formy preparatów z głogiem są często wzbogacane o witaminy i minerały. Charakteryzują się szybszym wchłanianiem substancji aktywnych. Do tej grupy należą:

• Biovital Zdrowie Plus – płyn zawierający ekstrakt z owoców głogu, witaminy i minerały, opracowany z myślą o diabetykach
• ApiCard – płyn zawierający mleczko pszczele, miód oraz wyciąg z głogu
• Vigor+ Cardio – płyn z witaminami, żelazem i głogiem, odpowiedni dla wegan i wegetarian
• Doppelherz Vital Tonik – płyn bez cukru, glutenu, laktozy i alkoholu, zawierający wyciągi roślinne wspierające pracę serca
• Cardiobonisol – lek ziołowy w postaci kropli, zawierający wyciągi z głogu, krwawnika, życicy i innych ziół

Krople i nalewki

Tradycyjna forma preparatów z głogu, często zawierająca alkohol jako rozpuszczalnik. Nalewki charakteryzują się wysoką biodostępnością substancji aktywnych, ale ze względu na zawartość alkoholu nie są odpowiednie dla wszystkich pacjentów. Popularne produkty to:

• Cravisol – lek zawierający wyciągi z głogu, melisy i jemioły
• Neocardina – lek zawierający nalewkę z konwalii, głogu i kozłka
• Cardiol C – krople zawierające ekstrakty z głogu i innych ziół
• Intractum Crataegi – nalewka sporządzona wyłącznie z głogu

Zioła do zaparzania

Suszone kwiaty i owoce głogu można kupić w aptekach i sklepach zielarskich. Pozwalają na samodzielne przygotowanie naparu lub herbatki z głogu. Ta naturalna forma jest ceniona przez osoby preferujące tradycyjne metody ziołolecznictwa.

Jak stosować głóg?

Sposób stosowania głogu zależy od formy preparatu oraz indywidualnych potrzeb. Zawsze należy przestrzegać zaleceń producenta lub wskazówek lekarza. Poniżej znajdują się ogólne wskazówki dotyczące stosowania głogu:

Napar z kwiatów głogu

Jedną łyżeczkę suszonych kwiatów głogu (około 1-1,5 g) zalać szklanką (około 150 ml) wrzącej wody, przykryć i odstawić na 10-15 minut do zaparzenia. Następnie przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po jednej szklance naparu.

Napar z owoców głogu

Dwie łyżeczki rozdrobnionych owoców głogu (około 2 g) zalać szklanką wrzącej wody, przykryć i odstawić na 15-20 minut. Po przecedzeniu pić 2-3 razy dziennie po jednej szklance.

Tabletki i kapsułki

Zazwyczaj zaleca się przyjmowanie 1-2 tabletek lub kapsułek 2-3 razy dziennie, najlepiej podczas posiłków. Dokładne dawkowanie zależy od zawartości substancji aktywnych w preparacie i powinno być zgodne z zaleceniami producenta.

Nalewka z głogu

Standardowo stosuje się 15-20 kropli nalewki rozcieńczonych w niewielkiej ilości wody, 2-3 razy dziennie. W przypadku gotowych preparatów aptecznych należy stosować się do zaleceń zawartych w ulotce.

Czas stosowania

Głóg działa powoli i jego efekty terapeutyczne ujawniają się stopniowo. Aby uzyskać zauważalne efekty, zaleca się stosowanie preparatów z głogu przez okres co najmniej 4-6 tygodni. W przypadku chorób przewlekłych kuracja może trwać kilka miesięcy lub być stosowana na stałe, pod kontrolą lekarza.

Przepisy kulinarne z głogiem

Głóg, poza zastosowaniem leczniczym, może być wykorzystywany także w kuchni. Jego owoce są jadalne, choć rzadko spożywane na surowo ze względu na dość mączysty miąższ. Znacznie lepiej sprawdzają się w przetworach. Oto kilka przepisów na zdrowe i smaczne potrawy z głogiem:

Nalewka z głogu

Składniki:

• 1 kg świeżych owoców głogu
• 1 litr wódki (40%)
• 150 g miodu
• kilka goździków
• laska cynamonu

Przygotowanie:

1. Dojrzałe owoce głogu umyć, osuszyć i rozgnieść widelcem.
2. Przełożyć do słoja i zalać wódką.
3. Zamknąć szczelnie i odstawić na 10-14 dni w ciemne miejsce. Codziennie lub co drugi dzień wstrząsnąć słojem.
4. Po upływie tego czasu nalewkę przecedzić, dodać miód, goździki i cynamon.
5. Przełożyć do butelek i odstawić na minimum 3 miesiące, aby nalewka dojrzała. Im dłużej będzie leżakować, tym lepszy uzyska smak.

Dżem z owoców głogu

Składniki:

• 500 g owoców głogu
• 150-200 g cukru (w zależności od preferowanej słodkości)
• sok z jednej cytryny lub pomarańczy
• woda

Przygotowanie:

1. Owoce głogu umyć i oczyścić z szypułek. Usunąć pestki.
2. Przełożyć do garnka, zalać niewielką ilością wody i gotować na małym ogniu przez około 20 minut.
3. Dodać cukier i sok z cytryny lub pomarańczy.
4. Gotować jeszcze około 20 minut, aż dżem zgęstnieje.
5. Gorący dżem przełożyć do wyparzonych słoików, zakręcić i odwrócić do góry dnem do ostygnięcia.

Herbata z głogu

Składniki:

• 2 łyżeczki suszonych owoców głogu
• 1 łyżeczka suszonych kwiatów głogu (opcjonalnie)
• 1 łyżeczka miodu
• plasterek cytryny
• szklanka wrzącej wody

Przygotowanie:

1. Suszone owoce i kwiaty głogu zalać wrzącą wodą.
2. Przykryć i odstawić na 15-20 minut.
3. Przecedzić, dodać miód i plasterek cytryny.
4. Pić ciepłe jako herbatę wspomagającą serce i układu krążenia.

Sok z głogu

Składniki:

• 1 kg świeżych owoców głogu
• woda
• miód do smaku (opcjonalnie)

Przygotowanie:

1. Owoce głogu umyć i oczyścić z szypułek. Usunąć pestki.
2. Przepuścić przez sokowirówkę lub wyciskarkę do owoców.
3. Jeśli sok jest zbyt gęsty, można rozcieńczyć go niewielką ilością wody.
4. Dosłodzić miodem do smaku, jeśli jest taka potrzeba.
5. Przechowywać w lodówce i spożyć w ciągu kilku dni.

Przeciwwskazania i działania niepożądane

Głóg jest uważany za roślinę stosunkowo bezpieczną, jednak jak każdy środek leczniczy, może powodować pewne działania niepożądane i nie jest wskazany dla wszystkich. Oto najważniejsze przeciwwskazania i potencjalne skutki uboczne:

Przeciwwskazania do stosowania głogu:

• Ciąża i karmienie piersią – ze względu na brak wystarczających badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania głogu w tych okresach, zaleca się ostrożność i konsultację z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji
• Niedociśnienie tętnicze – głóg może dodatkowo obniżać ciśnienie krwi, co u osób z niedociśnieniem może prowadzić do zawrotów głowy, omdleń i osłabienia
• Zaawansowana niewydolność serca (III-IV klasa wg NYHA) – w tych przypadkach leczenie powinno być prowadzone przez lekarza, a preparaty z głogu mogą być stosowane jedynie jako uzupełnienie standardowej terapii, po konsultacji z kardiologiem
• Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu

Interakcje z lekami:

Głóg może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami, dlatego osoby przyjmujące regularnie leki powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku jednoczesnego stosowania:

• Leków stosowanych w chorobach serca, szczególnie glikozydów nasercowych (np. digoksyny) – głóg może nasilać ich działanie
• Leków obniżających ciśnienie tętnicze – głóg może potęgować ich efekt hipotensyjny
• Leków przeciwzakrzepowych – głóg może w niewielkim stopniu nasilać ich działanie
• Leków przeciwarytmicznych – głóg może wpływać na ich działanie

Możliwe działania niepożądane:

Preparaty z głogu są zwykle dobrze tolerowane, jednak u niektórych osób mogą wystąpić następujące dolegliwości:

• Łagodne zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, biegunka, dyskomfort w jamie brzusznej)
• Bóle i zawroty głowy
• Zmęczenie lub senność
• Kołatanie serca
• Reakcje alergiczne (rzadko)

Bibliografia

1. Tassell MC, Kingston R, Gilroy D, Lehane M, Furey A. Hawthorn (Crataegus spp.) in the treatment of cardiovascular disease. Pharmacognosy Reviews. 2010;4(7):32-41. DOI: 10.4103/0973-7847.65324 PMID: 22228939
2. Wang J, Xiong X, Feng B. Effect of Crataegus usage in cardiovascular disease prevention: an evidence-based approach. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2013;2013:149363. DOI: 10.1155/2013/149363 PMID: 24459528
3. Holubarsch CJ, Colucci WS, Meinertz T, Gaus W, Tendera M. The efficacy and safety of Crataegus extract WS 1442 in patients with heart failure: the SPICE trial. European Journal of Heart Failure. 2008;10(12):1255-1263. DOI: 10.1016/j.ejheart.2008.10.004 PMID: 19019730
4. Pittler MH, Guo R, Ernst E. Hawthorn extract for treating chronic heart failure. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2008;(1):CD005312. DOI: 10.1002/14651858.CD005312.pub2 PMID: 18254076