Leki na grzybicę skóry – informacje na temat leczenia farmakologicznego
Grzybica skóry gładkiej to jedna z najczęstszych infekcji grzybiczych, stanowiąca nawet 50% wszystkich zakażeń grzybiczych. Choroba ta charakteryzuje się uporczywym i przewlekłym przebiegiem z tendencją do nawracania. Mimo że jest schorzeniem w pełni uleczalnym, stanowi poważny problem zdrowotny ze względu na łatwość rozprzestrzeniania się oraz możliwość ponownego zakażenia. Zakażenie grzybicze może dotknąć osoby w każdym wieku, jednak szczególnie narażone są osoby z osłabioną odpornością, chorujące na cukrzycę, stosujące długotrwałą antybiotykoterapię lub glikokortykosteroidy. Właściwa diagnoza i odpowiednio dobrane leczenie pozwalają skutecznie zwalczyć tę uciążliwą dolegliwość i zapobiec jej nawrotom.

Przyczyny grzybicy skóry gładkiej
Grzybica skóry gładkiej jest chorobą wywoływaną przez różne gatunki grzybów chorobotwórczych. Najczęstszymi czynnikami etiologicznymi są:
- Grzyby antropofilne, zwłaszcza Trichophyton rubrum – przystosowane do życia na ludzkim organizmie, przenoszone głównie przez bezpośredni kontakt między ludźmi lub pośrednio przez przedmioty codziennego użytku
- Grzyby zoofilne, przede wszystkim Microsporum canis – pochodzące od zwierząt domowych, szczególnie kotów i psów
- W rzadszych przypadkach grzyby geofilne, występujące w glebie
Zakażenie następuje poprzez bezpośredni kontakt ze źródłem infekcji lub pośrednio przez wspólne użytkowanie ręczników, ubrań, obuwia czy przyborów toaletowych. Grzyby te rozwijają się szczególnie dobrze w środowisku ciepłym i wilgotnym, dlatego miejsca takie jak baseny, sauny, szatnie czy łazienki publiczne sprzyjają ich rozprzestrzenianiu.
Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania na grzybicę skóry gładkiej są:
- Obniżona odporność organizmu
- Schorzenia metaboliczne, jak cukrzyca
- Nadmierna potliwość
- Przyjmowanie niektórych leków (antybiotyki, glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne)
- Nadwaga i otyłość
- Nieprzestrzeganie zasad higieny osobistej
- Ciasne, nieprzewiewne ubrania
- Korzystanie z publicznych basenów i saun bez odpowiednich zabezpieczeń
Objawy grzybicy skóry gładkiej
Grzybica skóry gładkiej objawia się charakterystycznymi zmianami skórnymi, które pozwalają ją odróżnić od innych chorób dermatologicznych. Typowe objawy to:
Na skórze tułowia i kończyn pojawiają się okrągłe lub owalne ogniska rumieniowo-złuszczające. Mają one wyraźnie zaznaczone, uniesione brzegi, które są szczególnie dotknięte stanem zapalnym. W tych miejscach często występują krosty, pęcherzyki lub intensywne łuszczenie się naskórka. Charakterystyczne jest to, że środkowa część zmiany może sprawiać wrażenie zdrowienia, co tworzy obraz przypominający pierścień lub medalion.
Zmiany skórne początkowo są niewielkie, ale z czasem powiększają się i mogą się zlewać, tworząc większe obszary dotknięte chorobą. O stopniu zaawansowania choroby świadczy ilość wykwitów oraz ich wielkość.
Pacjenci często skarżą się na świąd i pieczenie w miejscach występowania zmian, szczególnie podczas pocenia się. W zależności od rodzaju grzybicy i lokalizacji zmian, objawy mogą się różnić, jednak zawsze charakterystyczne są wyraźnie odgraniczone zmiany z bardziej aktywnym brzegiem.
U osób z obniżoną odpornością zmiany mogą mieć nietypowy wygląd, być bardziej rozległe i trudniejsze do wyleczenia. Nieleczona grzybica skóry gładkiej może prowadzić do wtórnych infekcji bakteryjnych, co dodatkowo komplikuje obraz kliniczny i utrudnia leczenie.
Rodzaje grzybicy skóry gładkiej
Specjaliści wyróżniają kilka podstawowych rodzajów grzybicy skóry gładkiej, które różnią się lokalizacją, przebiegiem i czynnikiem wywołującym:
Grzybica strzygąca skóry gładkiej (tinea trichophytica cutis glabrae)
Jest wywoływana głównie przez grzyby z rodzaju Trichophyton. Charakteryzuje się występowaniem dobrze odgraniczonych, owalnych lub okrągłych ognisk rumieniowych z wyraźnym, łuszczącym się brzegiem. Zmiany mogą występować na całym ciele, najczęściej jednak lokalizują się na odsłoniętych częściach ciała – twarzy, rękach i przedramionach.
Grzybica drobnozarodnikowa skóry gładkiej (tinea microsporica cutis glabrae)
Wywoływana przez grzyby z rodzaju Microsporum, najczęściej Microsporum canis przenoszony od zwierząt domowych. Charakteryzuje się występowaniem owalnych ognisk z wyraźnym, często pęcherzykowym brzegiem. Zmiany są zazwyczaj większe niż w przypadku grzybicy strzygącej.
Przewlekła grzybica skóry gładkiej (tinea chronica cutis glabrae)
Jest formą długotrwałej, trudnej do wyleczenia infekcji, często spowodowanej nieodpowiednim lub nieukończonym leczeniem. Zmiany są mniej wyraźne, charakteryzują się przewlekłym łuszczeniem się skóry i niewielkim stanem zapalnym.
Grzybica goleni (tinea cruris)
Dotyczy skóry ud, najczęściej w okolicy pachwin i krocza. Występuje częściej u mężczyzn, szczególnie z nadwagą lub uprawiających intensywnie sport. Charakteryzuje się rumieniowymi, łuszczącymi się zmianami z wyraźnym brzegiem, które rozszerzają się na wewnętrzną stronę ud.
Grzybica pachwin (tinea inguinalis)
Jest podobna do grzybicy goleni, ale ściśle ograniczona do okolicy pachwinowej. Charakteryzuje się zaczerwienieniem, łuszczeniem i silnym świądem. Wilgotne, ciepłe środowisko pachwin sprzyja rozwojowi grzybów.
Oprócz wymienionych typów, grzybica skóry gładkiej może występować również w innych formach, takich jak łupież pstry (wywoływany przez Malassezia furfur) czy drożdżyca skóry (najczęściej spowodowana przez Candida albicans).
Diagnostyka grzybicy skóry gładkiej
Właściwa diagnostyka jest kluczowa dla skutecznego leczenia grzybicy skóry gładkiej. Obejmuje ona:
Badanie kliniczne
Lekarz dermatolog przeprowadza dokładne badanie zmian skórnych, oceniając ich wygląd, lokalizację, rozległość oraz towarzyszące dolegliwości. Charakterystyczny wygląd zmian często pozwala na wstępne rozpoznanie.
Badanie mykologiczne bezpośrednie
Polega na pobraniu zeskrobin ze zmienionych chorobowo miejsc i ocenie ich pod mikroskopem po dodaniu odpowiednich odczynników (najczęściej 10-20% wodorotlenku potasu). Badanie to umożliwia szybkie wykrycie obecności grzybów, ale nie określa ich gatunku.
Badanie mykologiczne z hodowlą
Jest to złoty standard diagnostyki zakażeń grzybiczych. Materiał pobrany ze zmian skórnych jest hodowany na specjalnych podłożach, co pozwala na identyfikację konkretnego gatunku grzyba i określenie jego wrażliwości na leki przeciwgrzybicze. Wadą tej metody jest długi czas oczekiwania na wynik (od kilku dni do kilku tygodni).
Badanie w świetle Wooda (lampa Wooda)
Niektóre rodzaje grzybów wykazują charakterystyczną fluorescencję pod wpływem światła ultrafioletowego. Badanie to jest szczególnie przydatne w diagnostyce zakażeń wywołanych przez niektóre gatunki Microsporum, które dają jasnozieloną fluorescencję.
Badania dodatkowe
W przypadkach przewlekłych, nawracających lub nietypowych grzybic czasem konieczne jest wykonanie dodatkowych badań, takich jak biopsja skóry czy badania immunologiczne, mające na celu wykluczenie innych chorób skóry lub zidentyfikowanie czynników predysponujących do zakażeń grzybiczych.
Leczenie grzybicy skóry gładkiej
Skuteczne leczenie grzybicy skóry gładkiej obejmuje zarówno terapię farmakologiczną, jak i odpowiednie postępowanie niefarmakologiczne. Strategia leczenia zależy od rozległości zmian, rodzaju grzyba wywołującego infekcję oraz stanu ogólnego pacjenta.
Leczenie farmakologiczne
Leki przeciwgrzybicze stosowane miejscowo
Są pierwszą linią leczenia w większości przypadków grzybicy skóry gładkiej. Do najczęściej stosowanych należą:
- Azole: Klotrimazol, mikonazol, ekonazol, ketokonazol, bifonazol – hamują biosyntezę ergosterolu, składnika błony komórkowej grzybów. Dostępne w formie kremów, maści, płynów, aerozoli. Stosuje się je zazwyczaj 1-2 razy dziennie przez 2-4 tygodnie.
- Alliloaminy: Terbinafina, naftifina – również zakłócają biosyntezę ergosterolu, ale w innym miejscu szlaku metabolicznego. Charakteryzują się silnym działaniem grzybobójczym i długotrwałym efektem po zaprzestaniu stosowania. Aplikuje się je zwykle raz dziennie przez 1-2 tygodnie.
- Pochodne hydroksypirydonu: Cyklopiroks – działają poprzez chelatowanie jonów metali niezbędnych dla enzymów grzybów. Stosowane głównie w przypadkach opornych na inne leki.
- Preparaty złożone: Zawierające oprócz substancji przeciwgrzybiczej również glikokortykosteroid, który zmniejsza stan zapalny i świąd. Powinny być stosowane krótkotrwale i pod ścisłą kontrolą lekarza.
Leki przeciwgrzybicze doustne
Są stosowane w przypadku rozległych zmian, grzybicy nawracającej lub opornej na leczenie miejscowe. Najczęściej stosowane to:
- Azole systemowe: Flukonazol, itrakonazol, worikonazol – stosowane w schematach pulsacyjnych lub ciągłych przez kilka tygodni.
- Alliloaminy systemowe: Terbinafina – szczególnie skuteczna w leczeniu dermatofitoz, podawana zwykle przez 2-4 tygodnie.
- Griseofulwina: Najstarszy lek przeciwgrzybiczy stosowany doustnie, obecnie rzadziej używany ze względu na konieczność długotrwałego stosowania i potencjalne działania niepożądane.
Metody wspomagające leczenie
Domowe sposoby
Choć nie zastępują właściwego leczenia farmakologicznego, niektóre naturalne metody mogą wspomagać terapię:
- Olejek z drzewa herbacianego: Posiada właściwości przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne. Można stosować go w formie kąpieli (10-15 kropli na wannę ciepłej wody) lub nakładać bezpośrednio na zmienione miejsca po rozcieńczeniu z olejem bazowym.
- Czosnek: Zawiera allicynę o właściwościach przeciwgrzybiczych. Można stosować go w formie okładów lub maceratu.
- Ocet jabłkowy: Zmienia pH skóry, tworząc środowisko niesprzyjające rozwojowi grzybów. Stosowany w formie rozcieńczonych okładów.
- Probiotyki: Zarówno stosowane miejscowo, jak i doustnie, mogą wspierać naturalną mikrobiotę skóry, utrudniając kolonizację przez grzyby patogenne.
Zalecenia ogólne
- Utrzymywanie skóry w czystości i suchości
- Noszenie przewiewnej, bawełnianej odzieży
- Unikanie współdzielenia ręczników, ubrań i przyborów toaletowych
- Regularna zmiana bielizny i skarpetek
- Dezynfekcja obuwia i przedmiotów osobistego użytku
Preparaty dostępne w aptekach
Na rynku dostępnych jest wiele preparatów przeciwgrzybiczych, które można stosować w leczeniu grzybicy skóry gładkiej:
- POLFUNGICID: Płyn zawierający chlormidazol i kwas salicylowy. Chlormidazol jest skuteczny wobec wielu gatunków dermatofitów i drożdżaków, a kwas salicylowy wykazuje działanie bakteriostatyczne, grzybobójcze i keratolityczne, nasilając działanie chlormidazolu.
- APISILVER FEET: Krem zawierający ekstrakt propolisu i kompleksy srebra. Propolis stanowi naturalną barierę ochronną przed drobnoustrojami, a kompleksy srebra inaktywują enzymy patogenów. Jest szczególnie przydatny do łagodzenia podrażnień skóry stóp.
- CLOTRIMAZOLUM: Preparat zawierający klotrimazol, który hamuje biosyntezę ergosterolu w błonie komórkowej grzyba. Jest stosowany w leczeniu grzybic różnych okolic ciała, w tym okolic intymnych, rąk, stóp, tułowia oraz w leczeniu łupieżu pstrego.
Oprócz wymienionych, dostępne są również inne preparaty zawierające substancje takie jak terbinafina, mikonazol, ekonazol czy cyklopiroks, które mogą być równie skuteczne w leczeniu grzybicy skóry gładkiej.
Profilaktyka grzybicy skóry gładkiej
Zapobieganie grzybicy skóry gładkiej jest równie ważne jak jej leczenie, szczególnie u osób, które już wcześniej doświadczyły tej infekcji. Skuteczna profilaktyka obejmuje:
- Dokładne osuszanie skóry po kąpieli, zwłaszcza w miejscach narażonych na macerację (fałdy skórne, przestrzenie międzypalcowe)
- Unikanie wspólnego użytkowania ręczników, ubrań, obuwia i przyborów toaletowych
- Noszenie luźnej, przewiewnej odzieży z naturalnych materiałów
- Używanie osobistych kapci lub klapek w miejscach publicznych, takich jak baseny, sauny czy szatnie
- Regularne zmienianie skarpetek i bielizny, zwłaszcza po intensywnym wysiłku fizycznym
- Dezynfekcja obuwia preparatami przeciwgrzybiczymi, szczególnie po przebytej grzybicy stóp
- Unikanie długotrwałego przebywania w wilgotnej, ciasnej odzieży (np. mokry strój kąpielowy)
- Stosowanie środków przeciwgrzybiczych profilaktycznie u osób z grupy ryzyka (sportowcy, osoby z nadmierną potliwością)
- Leczenie innych chorób predysponujących do grzybic, takich jak cukrzyca czy zaburzenia odporności
- Właściwa pielęgnacja zwierząt domowych i regularne badania weterynaryjne
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czy grzybica skóry gładkiej jest zaraźliwa?
Tak, grzybica skóry gładkiej jest chorobą zakaźną. Może przenosić się przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną lub pośrednio przez przedmioty, które miały kontakt ze zmienioną chorobowo skórą (ręczniki, ubrania, pościel). Ryzyko zakażenia zwiększa się podczas korzystania z publicznych basenów, saun czy siłowni.
Jak długo trwa leczenie grzybicy skóry gładkiej?
Czas leczenia zależy od rozległości zmian, rodzaju grzyba oraz zastosowanej metody leczenia. Przy stosowaniu preparatów miejscowych leczenie trwa zwykle 2-4 tygodnie. W przypadku terapii doustnej może to być od 1 do 6 tygodni. Ważne jest, aby kontynuować leczenie przez zalecany czas, nawet jeśli objawy ustąpią wcześniej, ponieważ przedwczesne przerwanie terapii może prowadzić do nawrotu infekcji.
Czy grzybica skóry gładkiej może ustąpić samoistnie?
W niektórych przypadkach, szczególnie u osób z silnym układem odpornościowym, grzybica skóry gładkiej może ustąpić samoistnie. Jednak proces ten jest zwykle długotrwały i istnieje ryzyko rozprzestrzenienia się infekcji na inne obszary ciała lub zarażenia innych osób. Dlatego zaleca się odpowiednie leczenie przeciwgrzybicze.
Czy można korzystać z basenu mając grzybicę skóry gładkiej?
Nie zaleca się korzystania z publicznych basenów, saun czy jacuzzi podczas aktywnej infekcji grzybiczej. Po pierwsze, chlorowana woda może podrażniać zmienioną chorobowo skórę. Po drugie, istnieje ryzyko zarażenia innych osób. Najlepiej wstrzymać się z wizytami w takich miejscach do czasu całkowitego wyleczenia.
Czym różni się grzybica skóry gładkiej od innych chorób skóry?
Grzybica skóry gładkiej charakteryzuje się specyficznym wyglądem zmian – są one zwykle okrągłe lub owalne, z wyraźnie zaznaczonym, aktywnym brzegiem i tendencją do centralnego gojenia (co daje obraz przypominający pierścień). W przeciwieństwie do łuszczycy czy egzemy, zmiany grzybicze mają zwykle ostrzejsze granice i bardziej jednorodny wygląd. Jednak dokładne rozpoznanie wymaga badania lekarskiego, gdyż wiele chorób skóry może naśladować grzybicę.
Czy domowe sposoby są skuteczne w leczeniu grzybicy skóry gładkiej?
Domowe sposoby, takie jak stosowanie olejku z drzewa herbacianego, czosnku czy octu jabłkowego, mogą wykazywać pewne działanie przeciwgrzybicze, jednak ich skuteczność jest ograniczona i niepotwierdzona w rygorystycznych badaniach klinicznych. Mogą one stanowić uzupełnienie właściwego leczenia farmakologicznego, ale nie powinny go zastępować, szczególnie w przypadku rozległych czy nawracających infekcji.
Czy mogę zarazić się grzybicą od zwierzęcia domowego?
Tak, niektóre rodzaje grzybic, zwłaszcza wywoływane przez grzyby zoofilne jak Microsporum canis, mogą być przenoszone ze zwierząt na ludzi. Najczęściej źródłem zakażenia są koty i psy, szczególnie młode osobniki. Regularne badania weterynaryjne, odpowiednia pielęgnacja zwierząt i higiena osobista mogą zmniejszyć ryzyko takiego zakażenia.
Czy w czasie leczenia grzybicy skóry gładkiej mogę się opalać?
Nie zaleca się opalania ani korzystania z solarium podczas leczenia grzybicy. Promieniowanie UV może nasilać podrażnienie skóry, a także zmniejszać skuteczność niektórych leków przeciwgrzybiczych. Ponadto, nadmierne pocenie się podczas ekspozycji na słońce może sprzyjać rozwojowi infekcji.
Bibliografia
- Havlickova B, Czaika VA, Friedrich M. Epidemiological trends in skin mycoses worldwide. Mycoses. 2008;51(Suppl 4):2-15. doi:10.1111/j.1439-0507.2008.01606.x PMID: 18783559
- Nenoff P, Krüger C, Ginter-Hanselmayer G, Tietz HJ. Mycology – an update. Part 1: Dermatomycoses: causative agents, epidemiology and pathogenesis. J Dtsch Dermatol Ges. 2014;12(3):188-209. doi:10.1111/ddg.12245 PMID: 24533779
- Ely JW, Rosenfeld S, Seabury Stone M. Diagnosis and management of tinea infections. Am Fam Physician. 2014;90(10):702-710. PMID: 25403034
- Ameen M. Epidemiology of superficial fungal infections. Clin Dermatol. 2010;28(2):197-201. doi:10.1016/j.clindermatol.2009.12.005 PMID: 20347663
- Hsu S, Hsu JE, Hollmig ST. Urgent care dermatology: Tinea corporis. J Am Acad Dermatol. 2017;77(1):e11-e12. doi:10.1016/j.jaad.2017.03.041 PMID: 28619565
- Sahoo AK, Mahajan R. Management of tinea corporis, tinea cruris, and tinea pedis: A comprehensive review. Indian Dermatol Online J. 2016;7(2):77-86. doi:10.4103/2229-5178.178099 PMID: 27057012
- Newland JG, Abdel-Rahman SM. Update on terbinafine with a focus on dermatophytoses. Clin Cosmet Investig Dermatol. 2009;2:49-63. doi:10.2147/ccid.s3690 PMID: 21436974
- Arendrup MC, Boekhout T, Akova M, et al. ESCMID and ECMM joint clinical guidelines for the diagnosis and management of rare invasive yeast infections. Clin Microbiol Infect. 2014;20(Suppl 3):76-98. doi:10.1111/1469-0691.12360 PMID: 24102785
- Crawford F, Hollis S. Topical treatments for fungal infections of the skin and nails of the foot. Cochrane Database Syst Rev. 2007;(3):CD001434. doi:10.1002/14651858.CD001434.pub2 PMID: 17636672
- Fuller LC, Barton RC, Mohd Mustapa MF, Proudfoot LE, Punjabi SP, Higgins EM. British Association of Dermatologists’ guidelines for the management of tinea capitis 2014. Br J Dermatol. 2014;171(3):454-463. doi:10.1111/bjd.13196 PMID: 25234086
- El-Gohary M, van Zuuren EJ, Fedorowicz Z, et al. Topical antifungal treatments for tinea cruris and tinea corporis. Cochrane Database Syst Rev. 2014;(8):CD009992. doi:10.1002/14651858.CD009992.pub2 PMID: 25090020
- Gupta AK, Cooper EA. Update in antifungal therapy of dermatophytosis. Mycopathologia. 2008;166(5-6):353-367. doi:10.1007/s11046-008-9109-0 PMID: 18478357