Fentanyl, znany również jako fentanylum, jest lekiem z grupy opioidów, który został wprowadzony do użytku medycznego w 1960 roku. Jego głównym zastosowaniem jest działanie przeciwbólowe, szczególnie w przypadkach silnego bólu, takich jak ból nowotworowy czy ból pooperacyjny. Jest on około 100 razy silniejszy niż morfina i jest stosowany w formie zastrzyków, plastrów transdermalnych, aerozoli do nosa oraz tabletek podjęzykowych lub podpoliczkowych. Narasta jednak zjawisko globalnego uzależnienia od tej substancji. Artykuł ten ma na celu zwrócenie uwagi na złożoność problemu uzależnienia od fentanylu oraz konieczność podejmowania działań prewencyjnych i terapeutycznych.
Zastosowanie fentanylu w medycynie
W medycynie fentanyl znajduje zastosowanie głównie w anestezjologii, zarówno do znieczulenia ogólnego, jak i miejscowego, a także w leczeniu ostrego i przewlekłego bólu. Jest to substancja o szybkim i silnym działaniu przeciwbólowym, która może być stosowana w różnych formach, w zależności od potrzeb klinicznych i stanu pacjenta.
Jednakże, fentanyl stał się znany również jako jeden z najgroźniejszych narkotyków na świecie, głównie z powodu jego wysokiego potencjału uzależniającego i ryzyka przedawkowania. W Stanach Zjednoczonych, fentanyl przyczynił się do śmierci dziesiątek tysięcy osób w samym tylko 2023 roku, a w Polsce również zanotowano pierwsze ofiary przedawkowania tego leku.
Jak uzależnia fentanyl?
Uzależnienie od fentanylu może rozwinąć się bardzo szybko, a objawy zespołu abstynencyjnego są szczególnie intensywne. Fentanyl działa na białka zwane receptorami opioidowymi, które są przytwierdzone do komórek nerwowych. Substancja ta aktywuje układ nagrody w mózgu, co prowadzi do uczucia euforii i silnego pragnienia kontynuacji przyjmowania leku. W wyniku regularnego stosowania, organizm adaptuje się do obecności fentanylu, co prowadzi do konieczności zwiększania dawek w celu uzyskania tego samego efektu przeciwbólowego, co z kolei zwiększa ryzyko przedawkowania i śmierci.
W związku z powyższym, fentanyl jest dostępny wyłącznie na receptę i powinien być stosowany ściśle według zaleceń lekarza. Niewłaściwe używanie fentanylu, zwłaszcza bez nadzoru medycznego, stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia.
Problem uzależnienia od fentanylu na świecie
Ten potężny opioid, stał się jednym z najbardziej niepokojących problemów zdrowia publicznego na świecie. Jego zdolność do szybkiego uzależniania, nawet w ciągu kilku dni, sprawia, że jest to substancja wyjątkowo niebezpieczna. W Stanach Zjednoczonych, fentanyl przyczynia się do większości zgonów z powodu przedawkowania narkotyków, często będąc dodawanym do innych substancji odurzających. Problem ten nie ogranicza się tylko do USA; w Europie również obserwuje się wzrost liczby zgonów związanych z fentanylem, szczególnie w krajach bałtyckich. W Polsce, leczenie substytucyjne uzależnienia od opioidów jest możliwe tylko w wybranych placówkach, co stanowi barierę w dostępie do skutecznej pomocy.
Specjaliści podkreślają, że fentanyl powinien być stosowany bardzo krótko i doraźnie, nie przekraczając miesiąca terapii, jednak rzeczywistość często wygląda inaczej. Pacjenci, którzy zaczynają przyjmować fentanyl z powodu silnego bólu, np. nowotworowego, mogą szybko rozwinąć tolerancję na lek, co prowadzi do potrzeby zwiększania dawek i w konsekwencji do uzależnienia. To uzależnienie jest szczególnie trudne do przezwyciężenia ze względu na silne objawy abstynencyjne, które pojawiają się, gdy substancja zostaje odstawiona.
W kontekście globalnym, problem fentanylu jest również powiązany z kwestiami politycznymi i ekonomicznymi. Na przykład, rząd chiński został oskarżony przez Komisję Kongresu USA o próbę zalewania amerykańskiego rynku fentanylem poprzez dotowanie substancji niezbędnych do jego produkcji. Chiny zaprzeczają tym oskarżeniom, twierdząc, że problem fentanylowy w USA nie jest spowodowany przez stronę chińską.
Zarówno media, jak i specjaliści w dziedzinie toksykologii, podkreślają potrzebę ścisłej kontroli nad dystrybucją i stosowaniem fentanylu. Jest to najsilniejszy lek przeciwbólowy dostępny obecnie na rynku, a jego właściwości analgetyczne plasują go na szczycie tzw. drabiny analgetycznej WHO. Jednakże, z uwagi na jego silne działanie narkotyczne i potencjał uzależniający, fentanyl powinien być stosowany wyłącznie w ściśle określonych przypadkach medycznych i pod rygorystyczną kontrolą.
Zobacz dokument dotyczący problemu uzależnienia od fentanylu w Ameryce Północnej (na Youtube wersja angielskojęzyczna, film w polskiej wersji językowej dostępy na platformie Netflix):
Opioid Tragedy: Inside the Fentanyl Crisis | Ten Dollar Death Trip | Dokument śledczy z 2020 roku – „Nowy syntetyczny narkotyk zabija więcej niż przestępstwa z użyciem broni, zabójstwa i wypadki samochodowe razem wzięte. 100 razy silniejszy niż heroina, śmiercionośny opioid fentanyl jest tani, silny i wystarczająco mały, aby wysłać go pocztą. Te siły rynkowe sprawiły, że zastąpiła ona podaż heroiny, szerząc bezprecedensową śmierć, zniszczenie i nędzę.”
Dlaczego fentanyl nazywany jest „narkotykiem zombie”?
Ten bardzo silny opioid, jest często określany mianem „narkotyku zombie” ze względu na jego ekstremalnie silne działanie przeciwbólowe. Jego nazwa pochodzi od obserwowanych efektów u osób, które go zażyły; często wpadają one w stan podobny do transu, tracąc kontrolę nad swoim ciałem i otoczeniem. W Polsce, jak i na całym świecie, fentanyl stał się przyczyną wielu tragicznych zgonów, często z powodu przedawkowania, które może nastąpić nawet po zażyciu mikroskopijnych ilości substancji.
W ostatnich tygodniach / miesiącach media na całym świecie obiegają porażające filmy z ulic amerykańskich metropolii, takich jak Filadelfia, Los Angeles czy San Francisco. Na tych nagraniach widzimy ludzi leżących w dziwacznych, bezwładnych pozycjach, często niezdolnych do komunikacji. Przyczyną tego stanu jest stosowanie mieszanki fentanylu z ksylazyną, która prowadzi do charakterystycznych trudności w poruszaniu się, wynikających z osłabienia mięśni szkieletowych.
Fentanyl w Polsce
W Polsce eksperci podkreślają, że choć problem nadużywania fentanylu nie jest tak rozpowszechniony jak w niektórych krajach zachodnich, to jednak istnieje potrzeba monitorowania sytuacji i edukacji zarówno pacjentów, jak i personelu medycznego w zakresie bezpiecznego stosowania opioidów.
Fentanyl w Polsce pojawia się głównie poprzez nielegalny obrót. Według ekspertów z Centralnego Biura Śledczego Policji, fentanyl na polskim czarnym rynku pochodzi z przemytu, fałszowania recept oraz kradzieży medykamentów zawierających tę substancję. Nie stwierdzono dotąd przypadków wytwarzania fentanylu w Polsce, ani nie skonfiskowano prekursorów do jego produkcji. W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby pełnopłatnych recept na leki opioidowe, co może wskazywać na nadużycia w ich przepisywaniu. Z raportów wynika, że fentanyl jest przepisywany na podstawie sfałszowanych recept, często przez pojedynczych lekarzy, co wskazuje na istnienie zorganizowanych grup przestępczych specjalizujących się w tego typu działalności.
W ostatnim czasie, wielkopolska policja ujawniła przypadek lekarki z Poznania, która została zatrzymana w związku z nielegalnym handlem receptami na opioidy, w tym fentanyl. Według raportów, lekarka ta wystawiła blisko 800 recept, które następnie sprzedała, a wartość refundowanych leków oszacowano na około 450 tysięcy złotych. Co więcej, niektóre z recept zostały wystawione na osoby już nieżyjące. Sprawa wyszła na jaw po wewnętrznej kontroli przeprowadzonej przez szpital w Poznaniu latem 2023 roku. Zarówno lekarce, jak i mężczyźnie, który odbierał od niej recepty, grozi do 8 lat więzienia.
Ta sytuacja wywołuje szereg pytań dotyczących systemu zdrowia i jego odporności na nadużycia. Jest to również przypomnienie o poważnych konsekwencjach, jakie niesie za sobą nielegalny handel substancjami kontrolowanymi, które mają silny wpływ na zdrowie publiczne. Warto zastanowić się, jakie kroki można podjąć, aby zapobiegać podobnym przypadkom w przyszłości i jakie zmiany systemowe mogą okazać się niezbędne.
W odpowiedzi na rosnący problem, Centrum e-zdrowia monitoruje przepisywanie leków psychotropowych i narkotycznych, w tym fentanylu, aby wykryć i zapobiec nadużyciom.
Zobacz materiał TVN24 na temat wprowadzenia monitoringu recept na fentanyl:
Zwiększajmy naszą świadomość na temat zagrożenia
Podsumowując, niestety fentanyl również zbiera śmiertelne żniwo w Polsce, co potwierdza m.in. przypadek zgonu dwóch nastolatek z Poznania z listopada 2023. Niebezpieczeństwo dla życia stanowi fakt, iż dawkę śmiertelną stanowi zaledwie kilkanaście ziarenek tej substancji. Warto podkreślić, że tylko lekarz może ustalić bezpieczną dawkę fentanylu, dostosowując ją indywidualnie do każdego pacjenta. Niestety, fentanyl trafia także na czarny rynek i jest dostępny dla dzieci i młodzieży, co stanowi poważne zagrożenie. Młodzi ludzie są bardziej otwarci na eksperymentowanie i próbowanie nowych rzeczy, co rodzi ogromne ryzyko w przypadku tej substancji. Dlatego warto zwiększać świadomość na ten temat, aby zapobiegać tragediom.