Choroby weneryczne – informator o infekcjach przenoszonych drogą płciową
Choroby weneryczne, znane również jako infekcje przenoszone drogą płciową (STI) lub choroby przenoszone drogą płciową (STD), stanowią istotny problem zdrowia publicznego dotykający ludzi niezależnie od wieku, płci czy statusu społecznego. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia, codziennie na całym świecie dochodzi do ponad miliona nowych zakażeń przenoszonych drogą płciową, co daje rocznie około 374 miliony przypadków. Pomimo dostępności skutecznych metod profilaktyki i leczenia, choroby weneryczne nadal stanowią znaczące zagrożenie dla zdrowia reprodukcyjnego, mogąc prowadzić do przewlekłych dolegliwości, bezpłodności, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci. Niestety, wiele z tych infekcji początkowo przebiega bezobjawowo, co utrudnia ich wczesne wykrycie i sprzyja nieświadomemu przenoszeniu na partnerów seksualnych. Zrozumienie mechanizmów transmisji, rozpoznawanie wczesnych objawów oraz wiedza na temat dostępnych metod diagnostyki i leczenia są kluczowe zarówno dla skutecznej profilaktyki, jak i efektywnego postępowania terapeutycznego w przypadku zakażenia.

Czym są choroby weneryczne?
Choroby weneryczne to grupa infekcji, które przenoszą się głównie podczas kontaktów seksualnych z osobą zakażoną. Patogeny wywołujące te choroby mogą być przenoszone podczas stosunku waginalnego, analnego lub oralnego. W przypadku niektórych chorób do zakażenia może dojść również poprzez inne drogi, takie jak:
- Bezpośredni kontakt z zakażoną krwią (np. przez używanie wspólnych igieł, niesterylne zabiegi medyczne czy kosmetyczne)
- Przekazanie patogenu z matki na dziecko podczas ciąży, porodu lub karmienia piersią
- Bliski kontakt skóry z zakażonymi zmianami skórnymi lub błonami śluzowymi
- W rzadkich przypadkach, poprzez kontakt z zanieczyszczonymi przedmiotami (ręczniki, bielizna, przybory toaletowe)
Choroby weneryczne są wywoływane przez różne patogeny, w tym bakterie, wirusy, grzyby oraz pierwotniaki. Niezależnie od czynnika przyczynowego, wszystkie choroby przenoszone drogą płciową mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, jeśli nie zostaną wcześnie wykryte i odpowiednio leczone.
Epidemiologia chorób wenerycznych
Problem chorób wenerycznych ma wymiar globalny i dotyka wszystkich regionów świata, choć jego skala różni się w zależności od wielu czynników, w tym dostępu do opieki zdrowotnej, poziomu edukacji seksualnej oraz uwarunkowań kulturowych i społecznych.
W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, odnotowuje się niepokojący wzrost liczby zakażeń przenoszonych drogą płciową. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH), w ostatnich latach obserwuje się znaczący wzrost zachorowań na kiłę, rzeżączkę oraz chlamydiozę.
W I połowie 2023 roku odnotowano w Polsce 1571 przypadków kiły, 757 przypadków rzeżączki i 270 przypadków chlamydii. Rośnie również liczba nowych zakażeń wirusem HIV – w 2023 roku zdiagnozowano ponad 2590 nowych przypadków, co stanowi wzrost o ponad 200 w porównaniu do całego roku 2022.
Należy jednak pamiętać, że oficjalne statystyki mogą nie odzwierciedlać rzeczywistej skali problemu. Wiele osób nie zgłasza się do lekarza z powodu wstydu, braku świadomości zakażenia (w przypadku infekcji bezobjawowych) lub korzysta z prywatnej opieki zdrowotnej, która nie zawsze raportuje przypadki chorób wenerycznych do rejestrów epidemiologicznych.
Czynniki ryzyka chorób wenerycznych
Ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową zwiększają następujące czynniki:
Zachowania seksualne wysokiego ryzyka
- Częste zmiany partnerów seksualnych
- Przygodne kontakty seksualne, szczególnie bez zabezpieczenia
- Stosunki seksualne pod wpływem alkoholu lub narkotyków, które mogą prowadzić do nieodpowiedzialnych decyzji
- Seks komercyjny (zarówno świadczenie usług seksualnych, jak i korzystanie z nich)
Czynniki demograficzne i społeczne
- Młody wiek – osoby między 15 a 25 rokiem życia są szczególnie narażone
- Osoby w wieku 45+, które po długich związkach monogamicznych wchodzą w nowe relacje i często zapominają o zabezpieczeniach
- Mieszkańcy terenów z ograniczonym dostępem do opieki zdrowotnej
- Osoby pozbawione właściwej edukacji seksualnej
Czynniki medyczne
- Wcześniejsze zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową
- Osłabiony układ odpornościowy (z powodu chorób przewlekłych, leków immunosupresyjnych lub zakażenia HIV)
- Mikrourazy okolic intymnych, które mogą ułatwiać wnikanie patogenów
Inne czynniki
- Bagatelizowanie wczesnych objawów i opóźnianie wizyty u lekarza
- Próby samoleczenia bez konsultacji medycznej
- Brak regularnych badań kontrolnych
- Stygmatyzacja i wstyd związany z chorobami wenerycznymi, która powstrzymuje przed szukaniem pomocy
Najczęstsze choroby weneryczne i ich charakterystyka
Choroby weneryczne o podłożu bakteryjnym
Kiła (syfilis)
Kiła jest wywoływana przez krętka bladego (Treponema pallidum) – bakterię o spiralnym kształcie, która może infekować niemal każdą tkankę organizmu. Choroba charakteryzuje się wieloletnim przebiegiem z okresami objawowymi i bezobjawowymi.
Przebieg choroby:
Kiła rozwija się w kilku stadiach:
- Kiła pierwotna (3-4 tygodnie po zakażeniu) – pojawia się niebolesne owrzodzenie (objaw pierwotny) w miejscu wniknięcia bakterii, najczęściej na narządach płciowych, w jamie ustnej lub okolicy odbytu. Zmianom towarzyszy powiększenie okolicznych węzłów chłonnych. Owrzodzenie goi się samoistnie po 2-6 tygodniach, co może dawać fałszywe poczucie wyleczenia.
- Kiła wtórna (9 tygodni do roku po zakażeniu) – charakteryzuje się symetryczną, plamistą wysypką na tułowiu, kończynach, dłoniach i stopach. Mogą również pojawić się zmiany na błonach śluzowych, powiększenie węzłów chłonnych, gorączka, bóle głowy, utrata wagi oraz ogólne osłabienie.
- Kiła utajona – okres bezobjawowy, który może trwać latami. Mimo braku objawów, bakterie nadal są obecne w organizmie i mogą powodować uszkodzenia narządów wewnętrznych.
- Kiła późna (5-30 lat po zakażeniu) – prowadzi do poważnych powikłań zdrowotnych, takich jak uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego (tętniaki aorty), układu nerwowego (porażenie postępujące, kiła mózgu) oraz powstawania guzowatych zmian (kilaków) w różnych narządach.
Diagnostyka:
- Badanie mikroskopowe w ciemnym polu widzenia (pozwala na bezpośrednie wykrycie krętków)
- Testy serologiczne (VDRL, USR, FTA-ABS, TPHA)
- PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) – wykrywa DNA bakterii
Leczenie:
Podstawą leczenia kiły jest antybiotykoterapia. Lekiem z wyboru jest penicylina, która pozostaje najbardziej skuteczną substancją przeciwko krętkowi blademu. W zależności od stadium choroby stosuje się:
- Penicylinę benzatynową (Debecylina) – jednorazowa dawka 2,4 mln j.m. domięśniowo w kile wczesnej
- Penicylinę benzatynową 2,4 mln j.m. domięśniowo co tydzień przez 3 tygodnie w kile późnej
- W przypadku alergii na penicylinę: doksycyklina (100 mg doustnie 2 razy dziennie przez 14-28 dni), azytromycyna (2g jednorazowo) lub erytromycyna (500 mg doustnie 4 razy dziennie przez 14-28 dni)
Zgodnie z przepisami polskiego prawa, leczenie kiły jest bezpłatne, niezależnie od posiadania ubezpieczenia zdrowotnego. Leczeniu powinni być poddani również partnerzy seksualni osoby zakażonej, nawet jeśli nie wykazują objawów.
Rzeżączka
Rzeżączka jest wywoływana przez bakterię Neisseria gonorrhoeae (dwoinka rzeżączki). Infekcja może dotyczyć błon śluzowych narządów płciowych, odbytnicy, gardła lub spojówek.
Przebieg zakażenia:
Rzeżączka często przebiega odmiennie u kobiet i mężczyzn:
- U mężczyzn objawy pojawiają się zwykle po 2-5 dniach od zakażenia i obejmują ropny wyciek z cewki moczowej, ból lub pieczenie podczas oddawania moczu oraz obrzęk i zaczerwienienie ujścia cewki moczowej. W cięższych przypadkach może dojść do zapalenia najądrzy, gruczołu krokowego lub zapalenia odbytnicy.
- U kobiet infekcja może przebiegać bezobjawowo nawet u 50% zakażonych. Jeśli objawy występują (po 7-14 dniach od zakażenia), mogą obejmować nieprawidłową wydzielinę z pochwy, krwawienia międzymiesiączkowe, ból w podbrzuszu oraz ból podczas stosunków seksualnych lub oddawania moczu.
Diagnostyka:
- Posiew mikrobiologiczny z wymazu z cewki moczowej, szyjki macicy, gardła lub odbytu
- Badania molekularne (PCR) – bardziej czułe niż posiew
- Badanie mikroskopowe wymazu (pozwala na szybką diagnostykę u mężczyzn z objawami)
Leczenie:
Ze względu na rosnącą antybiotykooporność, schematy leczenia rzeżączki uległy w ostatnich latach zmianie. Obecnie zalecane są:
- Ceftriakson 500 mg domięśniowo, jednorazowo (lek pierwszego wyboru)
- Azytromycyna 2g doustnie, jednorazowo (często dodawana do ceftriaksonu, aby zwiększyć skuteczność oraz leczyć potencjalne współistniejące zakażenie chlamydiami)
- W przypadku oporności: spektinomycyna 2g domięśniowo, jednorazowo lub cefiksym 400 mg doustnie, jednorazowo
Ważne jest, aby leczyć także partnerów seksualnych, nawet jeśli nie mają objawów, oraz przeprowadzić kontrolne badania po zakończeniu leczenia, aby potwierdzić jego skuteczność.
Chlamydioza
Chlamydioza jest wywoływana przez bakterię Chlamydia trachomatis. Jest to jedna z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową, która często przebiega bezobjawowo, co ułatwia jej rozprzestrzenianie.
Przebieg zakażenia:
- U kobiet infekcja może dotyczyć szyjki macicy, cewki moczowej lub odbytnicy. Około 70-80% zakażeń przebiega bezobjawowo. Jeśli objawy wystąpią, mogą obejmować nieprawidłowe upławy, krwawienia międzymiesiączkowe, dyskomfort podczas oddawania moczu oraz ból w podbrzuszu. Nieleczona chlamydioza może prowadzić do zapalenia narządów miednicy mniejszej (PID), ciąży pozamacicznej i niepłodności.
- U mężczyzn zakażenie może powodować zapalenie cewki moczowej, objawiające się białawą wydzieliną z cewki, dyskomfortem podczas oddawania moczu oraz świądem lub pieczeniem w okolicy ujścia cewki moczowej. W niektórych przypadkach może dojść do zapalenia najądrzy, co objawia się bólem i obrzękiem moszny. Nieleczona infekcja może prowadzić do zmniejszenia płodności.
Diagnostyka:
- Badania molekularne (PCR) z wymazu z szyjki macicy, cewki moczowej, gardła, odbytu lub z próbki moczu
- Oznaczanie przeciwciał anty-Chlamydia w surowicy krwi (mniej czułe niż PCR)
Leczenie:
Chlamydioza jest w pełni uleczalna przy zastosowaniu odpowiedniej antybiotykoterapii. Zalecane schematy leczenia to:
- Doksycyklina 100 mg doustnie 2 razy dziennie przez 7 dni
- Azytromycyna 1g doustnie, jednorazowo
- W przypadku ciąży: erytromycyna 500 mg doustnie 4 razy dziennie przez 7 dni lub amoksycylina 500 mg doustnie 3 razy dziennie przez 7 dni
Podobnie jak w przypadku innych chorób wenerycznych, ważne jest leczenie partnerów seksualnych oraz powstrzymanie się od kontaktów seksualnych do czasu zakończenia terapii i ustąpienia objawów.
Choroby weneryczne o podłożu wirusowym
Opryszczka narządów płciowych
Opryszczka narządów płciowych jest wywoływana głównie przez wirusa opryszczki pospolitej typu 2 (HSV-2), choć coraz częściej diagnozuje się również zakażenia wywołane przez HSV-1 (tradycyjnie kojarzony z opryszczką wargową).
Przebieg zakażenia:
Pierwsze zakażenie HSV (zakażenie pierwotne) może przebiegać bezobjawowo lub powodować nasilone objawy ogólne i miejscowe:
- Pojawienie się pęcherzyków na narządach płciowych, które po pęknięciu przekształcają się w bolesne owrzodzenia
- Obrzęk i zaczerwienienie okolic intymnych
- Świąd i pieczenie w miejscu zmian
- Powiększenie okolicznych węzłów chłonnych
- Objawy grypopodobne: gorączka, bóle mięśni, zmęczenie
- Dysuria (ból podczas oddawania moczu)
Po ustąpieniu objawów wirus pozostaje w zwojach nerwowych w stanie latentnym (uśpienia) i może ulegać reaktywacji, powodując nawrotowe epizody opryszczki. Nawroty są zwykle łagodniejsze niż pierwotne zakażenie i mogą być wyzwalane przez stres, menstruację, obniżenie odporności, gorączkę czy ekspozycję na promieniowanie UV.
Diagnostyka:
- Badanie PCR (najczulszy test wykrywający DNA wirusa w materiale ze zmian)
- Hodowla wirusowa
- Testy serologiczne wykrywające przeciwciała przeciw HSV w surowicy krwi
- Rozpoznanie kliniczne na podstawie charakterystycznych zmian
Leczenie:
Nie ma obecnie metody pozwalającej na całkowite wyeliminowanie wirusa HSV z organizmu. Leczenie ma na celu złagodzenie objawów, skrócenie czasu trwania epizodu i zmniejszenie częstości nawrotów. Stosowane leki przeciwwirusowe to:
- Acyklowir – 400 mg doustnie 3 razy dziennie przez 5-10 dni (pierwszy epizod) lub 400 mg 3 razy dziennie przez 5 dni (nawroty)
- Walacyklowir – 1000 mg doustnie 2 razy dziennie przez 10 dni (pierwszy epizod) lub 500 mg 2 razy dziennie przez 3-5 dni (nawroty)
- Famcyklowir – 250 mg doustnie 3 razy dziennie przez 5-10 dni (pierwszy epizod) lub 125 mg 2 razy dziennie przez 5 dni (nawroty)
W przypadku częstych nawrotów (ponad 6 rocznie) stosuje się leczenie supresyjne, polegające na codziennym przyjmowaniu niższych dawek leków przeciwwirusowych przez dłuższy okres (np. acyklowir 400 mg 2 razy dziennie lub walacyklowir 500 mg raz dziennie).
Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV)
Wirus brodawczaka ludzkiego (Human Papillomavirus, HPV) obejmuje ponad 200 typów, z których około 40 może zakażać okolice narządów płciowych. Niektóre typy HPV (np. 6, 11) powodują łagodne zmiany, takie jak kłykciny kończyste, podczas gdy inne (np. 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58) są uznawane za wysokoonkogenne i mogą prowadzić do rozwoju nowotworów.
Przebieg zakażenia:
Większość zakażeń HPV przebiega bezobjawowo i ustępuje samoistnie w ciągu 1-2 lat dzięki odpowiedzi immunologicznej organizmu. W niektórych przypadkach zakażenie może jednak prowadzić do:
- Rozwoju kłykcin kończystych (condylomata acuminata) – brodawkowatych narośli w okolicach narządów płciowych, odbytu, a czasem jamy ustnej
- Zmian przedrakowych i rakowych (przy zakażeniu typami wysokoonkogennymi): rak szyjki macicy, sromu, pochwy, prącia, odbytu lub nowotwory okolicy głowy i szyi
Diagnostyka:
- Badanie cytologiczne (test Pap) – wykrywa zmiany komórkowe spowodowane przez HPV
- Testy molekularne wykrywające DNA wirusa HPV
- Kolposkopia – badanie umożliwiające dokładne obejrzenie szyjki macicy
- Badanie histopatologiczne materiału pobranego podczas biopsji
Leczenie:
Nie istnieje swoiste leczenie przeciwwirusowe eradykujące wirusa HPV. Postępowanie obejmuje:
- Leczenie zmian wywołanych przez HPV (kłykciny kończyste):
- Krioterapia (wymrażanie ciekłym azotem)
- Elektrokoagulacja lub laseroterapia
- Chirurgiczne usunięcie zmian
- Leki miejscowe: podofilotoksyna (Wartec, Condyline) – 0,5% roztwór lub 0,15% krem stosowany 2 razy dziennie przez 3 dni, potem 4 dni przerwy, powtarzane do 4 cykli; imikwimod (Aldara) – 5% krem stosowany 3 razy w tygodniu przez maksymalnie 16 tygodni
- Leczenie zmian przedrakowych (w zależności od stopnia zaawansowania):
- Konizacja (wycięcie stożka szyjki macicy)
- LEEP (elektrokonizacja pętlowa)
- Krioterapia
- Laserowaporyzacja
Profilaktyka:
Dostępne są skuteczne szczepionki przeciw HPV, które chronią przed zakażeniem najczęstszymi wysokoonkogennymi typami wirusa. W Polsce dostępne są:
- Cervarix – chroni przed HPV 16 i 18
- Gardasil – chroni przed HPV 6, 11, 16 i 18
- Gardasil 9 – chroni przed HPV 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58
Szczepienie przeciw HPV jest najskuteczniejsze, gdy zostanie przeprowadzone przed rozpoczęciem aktywności seksualnej, jednak może być korzystne również dla osób aktywnych seksualnie.
Zakażenie HIV
HIV (Human Immunodeficiency Virus) to wirus atakujący komórki układu odpornościowego, głównie limfocyty T CD4+. Nieleczone zakażenie HIV prowadzi do rozwoju AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome) – zespołu nabytego niedoboru odporności.
Przebieg zakażenia:
Zakażenie HIV przebiega w kilku fazach:
- Ostra choroba retrowirusowa – pojawia się 2-4 tygodnie po zakażeniu i objawia się grypopodobnie: gorączką, bólami mięśni i stawów, powiększeniem węzłów chłonnych, wysypką i bólami gardła. Trwa zwykle 1-2 tygodnie.
- Faza bezobjawowa (latencja kliniczna) – może trwać od kilku do kilkunastu lat. W tym czasie wirus namnaża się, powoli niszcząc układ odpornościowy.
- Faza objawowa – charakteryzuje się występowaniem różnych objawów wynikających z postępującego uszkodzenia układu immunologicznego: przewlekłe zmęczenie, utrata masy ciała, nawracające infekcje, półpasiec, kandydoza jamy ustnej, przewlekła biegunka.
- AIDS – końcowe stadium zakażenia HIV, w którym dochodzi do rozwoju chorób wskaźnikowych, takich jak zakażenia oportunistyczne (pneumocystoza, toksoplazmoza mózgu, gruźlica), specyficzne nowotwory (mięsak Kaposiego, chłoniaki nieziarnicze) i inne poważne powikłania.
Diagnostyka:
- Testy przesiewowe wykrywające przeciwciała anty-HIV i/lub antygen p24 (testy III i IV generacji)
- Testy potwierdzenia: Western blot, badania molekularne (PCR, NAT)
- Oznaczanie liczby limfocytów CD4+ oraz wiremii HIV RNA (dla monitorowania przebiegu zakażenia i skuteczności leczenia)
Leczenie:
Podstawą leczenia zakażenia HIV jest skojarzona terapia antyretrowirusowa (cART – combination antiretroviral therapy), składająca się z co najmniej trzech leków z różnych grup. Najczęściej stosowane grupy leków to:
- Nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NRTI): tenofowir, emtrycytabina, abakawir, lamiwudyna
- Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NNRTI): efawirenz, rylpiwiryna, dorawiryna
- Inhibitory proteazy (PI): darunawir, atazanawir (zawsze wzmacniane rytonawirem lub kobicystatem)
- Inhibitory integrazy (INSTI): dolutegrawir, raltegrawir, biktegrawir
- Inhibitory wejścia: marawirok (antagonista CCR5), enfuwirtyd (inhibitor fuzji)
Nowoczesne schematy leczenia często opierają się na preparatach złożonych, zawierających kilka substancji w jednej tabletce (np. Biktarvy, Triumeq, Genvoya), co ułatwia przestrzeganie zaleceń terapeutycznych.
W Polsce, zgodnie z aktualnymi standardami, leczenie antyretrowirusowe rozpoczyna się u wszystkich osób z rozpoznanym zakażeniem HIV, niezależnie od liczby limfocytów CD4+. Leczenie jest bezpłatne i dostępne w wyspecjalizowanych ośrodkach referencyjnych.
Profilaktyka poekspozycyjna (PEP):
W przypadku ekspozycji na HIV (np. poprzez niezabezpieczony kontakt seksualny z osobą zakażoną), możliwe jest zastosowanie profilaktyki poekspozycyjnej. Polega ona na przyjmowaniu leków antyretrowirusowych przez 28 dni, co znacząco zmniejsza ryzyko zakażenia. PEP należy rozpocząć jak najszybciej, najlepiej w ciągu 24 godzin, a maksymalnie do 72 godzin od ekspozycji.
Choroby weneryczne wywoływane przez pierwotniaki i grzyby
Rzęsistkowica
Rzęsistkowica jest wywoływana przez pierwotniaka Trichomonas vaginalis (rzęsistek pochwowy). Jest to jedna z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową na świecie.
Przebieg zakażenia:
- U kobiet zakażenie może przebiegać bezobjawowo lub powodować charakterystyczne objawy, takie jak obfite, żółto-zielone, pieniste upławy o nieprzyjemnym zapachu, świąd i pieczenie sromu oraz pochwy, bolesność podczas stosunków płciowych oraz dyskomfort podczas oddawania moczu.
- U mężczyzn infekcja najczęściej przebiega bezobjawowo, ale może powodować zapalenie cewki moczowej, zapalenie gruczołu krokowego czy najądrzy, co objawia się dysfunkcją układu moczowego, nieprawidłową wydzieliną z cewki moczowej oraz dyskomfortem w okolicy krocza.
Diagnostyka:
- Badanie mikroskopowe świeżego wymazu z pochwy lub cewki moczowej
- Posiew na specjalnych podłożach
- Badania immunologiczne
- Badania molekularne (PCR)
Leczenie:
Podstawową metodą leczenia rzęsistkowicy jest zastosowanie preparatów z grupy 5-nitroimidazoli:
- Metronidazol – 2g doustnie jednorazowo lub 500 mg doustnie 2 razy dziennie przez 7 dni
- Tynidazol – 2g doustnie jednorazowo
Ważne jest jednoczesne leczenie partnerów seksualnych, nawet jeśli nie mają objawów. Podczas terapii metronidazolem i tynidazolem należy całkowicie powstrzymać się od spożywania alkoholu, gdyż może to prowadzić do reakcji disulfiramowej (nudności, wymioty, bóle głowy, zaczerwienienie twarzy).
Grzybica narządów płciowych
Grzybica narządów płciowych najczęściej jest wywoływana przez drożdżaki z rodzaju Candida, głównie Candida albicans. Choć nie jest to klasyczna choroba przenoszona drogą płciową (drożdżaki mogą być elementem normalnej flory), to może być przenoszona podczas kontaktów seksualnych.
Przebieg zakażenia:
- U kobiet objawia się białą, serowatą wydzieliną z pochwy, intensywnym świądem i pieczeniem sromu, zaczerwienieniem i obrzękiem warg sromowych oraz dyspareuną (bólem podczas stosunków płciowych).
- U mężczyzn może powodować zapalenie żołędzi i napletka, objawiające się zaczerwienieniem, świądem, drobnymi pęcherzykami lub nadżerkami na żołędzi i wewnętrznej powierzchni napletka, a także ropną wydzieliną spod napletka.
Diagnostyka:
- Badanie mikroskopowe bezpośrednie (preparat z dodatkiem KOH)
- Posiew mikologiczny
- Badania molekularne
Leczenie:
W leczeniu grzybicy narządów płciowych stosuje się zarówno preparaty miejscowe, jak i ogólne:
- Leki miejscowe:
- Pochodne imidazolowe: klotrimazol (krem, globulki), mikonazol, ekonazol, izokonazol
- Pochodne hydroksypirydonu: cyklopiroks
- Pochodne nystatyny: nystatyna (tabletki dopochwowe, kremy)
- Leki ogólne:
- Flukonazol – 150 mg doustnie, jednorazowo
- Itrakonazol – 200 mg doustnie 2 razy dziennie przez 1 dzień
- Ketokonazol – 200-400 mg doustnie raz dziennie przez 5-10 dni
W przypadku nawrotów grzybicy stosuje się dłuższe schematy leczenia oraz profilaktykę nawrotów. Leczenie partnerów seksualnych jest zalecane tylko w przypadku, gdy oni również mają objawy zakażenia.
Objawy chorób wenerycznych
Objawy chorób wenerycznych mogą być bardzo zróżnicowane, a część infekcji, zwłaszcza we wczesnym stadium, może przebiegać bezobjawowo. Utrudnia to diagnostykę i sprzyja nieświadomemu przenoszeniu zakażeń na partnerów seksualnych. Należy pamiętać, że brak objawów nie oznacza braku infekcji – osoba bezobjawowa również może zarażać innych.
Najczęstsze objawy chorób wenerycznych u kobiet i mężczyzn
Zmiany w okolicach narządów płciowych
- Nietypowa wydzielina z pochwy lub cewki moczowej (śluzowa, ropna, o nieprzyjemnym zapachu)
- Owrzodzenia, nadżerki, guzki lub brodawki na narządach płciowych
- Zaczerwienienie, obrzęk lub wysypka w okolicach intymnych
- Świąd i pieczenie okolic intymnych
Objawy ze strony układu moczowego
- Ból lub pieczenie podczas oddawania moczu
- Częstomocz
- Krwiomocz
Objawy ze strony układu rozrodczego
- Ból podczas stosunków płciowych
- Krwawienia międzymiesiączkowe lub po stosunku (u kobiet)
- Ból i obrzęk jąder (u mężczyzn)
- Ból w podbrzuszu (szczególnie u kobiet)
Objawy ogólnoustrojowe
- Powiększenie węzłów chłonnych, szczególnie w okolicach pachwin
- Gorączka, złe samopoczucie
- Bóle mięśni i stawów
- Zmęczenie, osłabienie
Czas pojawienia się objawów
Czas inkubacji (od momentu zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów) różni się w zależności od rodzaju infekcji:
- Rzeżączka – 2-5 dni u mężczyzn, 7-14 dni u kobiet
- Chlamydioza – 1-3 tygodnie
- Kiła – pierwsze owrzodzenie pojawia się po 3-4 tygodniach od zakażenia
- Opryszczka narządów płciowych – 2-14 dni
- Kłykciny kończyste (HPV) – od 3 tygodni do kilku miesięcy, a nawet lat
- HIV – ostra choroba retrowirusowa po 2-4 tygodniach, następnie wieloletni okres bezobjawowy
- Rzęsistkowica – 3-28 dni
Należy pamiętać, że objawy mogą być nietypowe, łagodne lub całkowicie nieobecne, co nie zmienia faktu, że zakażenie istnieje i może być przenoszone na innych.
Diagnostyka chorób przenoszonych drogą płciową
Wczesne wykrycie chorób wenerycznych ma kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia i zapobiegania dalszemu rozprzestrzenianiu się zakażeń. Diagnostyka obejmuje kilka etapów:
Wywiad lekarski
Lekarz zbiera szczegółowe informacje na temat:
- Charakteru i czasu trwania objawów
- Historii kontaktów seksualnych i ewentualnych ekspozycji na zakażenie
- Stosowanych metod antykoncepcji
- Wcześniejszych chorób przenoszonych drogą płciową
- Chorób współistniejących i przyjmowanych leków
Badanie fizykalne
Obejmuje ocenę:
- Stanu narządów płciowych zewnętrznych
- Obecności zmian skórnych lub wydzieliny
- Stanu węzłów chłonnych
- W przypadku kobiet – badanie ginekologiczne (z użyciem wziernika i pobieraniem wymazów)
Badania laboratoryjne
W zależności od podejrzewanej infekcji, mogą obejmować:
Badania mikrobiologiczne
- Posiewy mikrobiologiczne (np. na Neisseria gonorrhoeae)
- Badania mikroskopowe (bezpośrednie preparaty, barwienie metodą Grama)
- Badania immunoenzymatyczne (ELISA)
Badania serologiczne
- Testy na przeciwciała przeciwko różnym patogenom (HIV, kiła, HSV)
- Oznaczanie antygenów (np. HBsAg w wirusowym zapaleniu wątroby typu B)
Badania molekularne
- Techniki amplifikacji kwasów nukleinowych (PCR, NAT) – pozwalają na wykrycie materiału genetycznego patogenów
- Bardzo czułe i swoiste, szczególnie przydatne w diagnostyce HIV, chlamydii, rzeżączki, HPV
Badania obrazowe
W niektórych przypadkach, szczególnie przy podejrzeniu powikłań, mogą być przydatne:
- USG narządów miednicy mniejszej
- Tomografia komputerowa
- Rezonans magnetyczny
Kiedy i jak często wykonywać badania?
Regularne badania przesiewowe są zalecane dla osób aktywnych seksualnie, szczególnie tych z grup zwiększonego ryzyka:
- Osoby często zmieniające partnerów seksualnych – badania co 3-6 miesięcy
- Mężczyźni mający kontakty seksualne z mężczyznami – badania co 3-6 miesięcy
- Osoby świadczące usługi seksualne – badania co 1-3 miesiące
- Osoby po ryzykownym kontakcie seksualnym – badania po upływie odpowiedniego okresu okna serologicznego (zwykle 4-12 tygodni od ekspozycji)
- Kobiety w ciąży – badania w kierunku kiły, HIV, WZW B, chlamydii jako część standardowej opieki prenatalnej
Warto pamiętać, że wiele chorób wenerycznych może przebiegać bezobjawowo, dlatego regularne badania są ważne nawet przy braku niepokojących objawów.
Leczenie chorób wenerycznych
Podejście do leczenia chorób przenoszonych drogą płciową zależy od czynnika etiologicznego, stadium choroby oraz obecności ewentualnych powikłań. Ogólne zasady leczenia obejmują:
Zasady ogólne
- Wczesne rozpoczęcie leczenia – im wcześniej zostanie wdrożona terapia, tym mniejsze ryzyko powikłań i transmisji zakażenia
- Leczenie partnerów seksualnych – nawet jeśli nie mają objawów
- Abstynencja seksualna – zalecane powstrzymanie się od kontaktów seksualnych do czasu całkowitego wyleczenia
- Regularne kontrole – w celu monitorowania skuteczności leczenia
- Edukacja pacjenta – dotycząca choroby, leczenia i profilaktyki
Leczenie specyficzne w zależności od typu zakażenia
Zakażenia bakteryjne
- Leczenie antybiotykami w odpowiednich dawkach i przez zalecany okres
- Kontrola po zakończeniu leczenia w celu potwierdzenia eradykacji patogenu
Zakażenia wirusowe
- W przypadku HSV i HIV – leczenie przeciwwirusowe (nie prowadzi do całkowitej eliminacji wirusa, ale kontroluje objawy i zmniejsza ryzyko transmisji)
- W przypadku HPV – leczenie objawowe (usuwanie zmian)
Zakażenia pierwotniakowe i grzybicze
- Stosowanie odpowiednich leków przeciwpierwotniakowych lub przeciwgrzybiczych
- W przypadku nawrotów – profilaktyka nawrotów
Podejście kompleksowe
Leczenie chorób wenerycznych powinno obejmować nie tylko terapię farmakologiczną, ale także:
- Poradnictwo psychologiczne
- Edukację na temat bezpiecznych zachowań seksualnych
- Weryfikację i leczenie innych chorób przenoszonych drogą płciową
Powikłania nieleczonych chorób wenerycznych
Choroby przenoszone drogą płciową, jeśli nie są odpowiednio leczone, mogą prowadzić do poważnych, długotrwałych powikłań zdrowotnych:
Powikłania zdrowotne u kobiet
- Przewlekłe bóle miednicy – mogą być następstwem nieleczonej chlamydiozy lub rzeżączki
- Zapalenie narządów miednicy mniejszej (PID) – może prowadzić do tworzenia się zrostów, zablokowania jajowodów i niepłodności
- Niepłodność – wynikająca z uszkodzenia jajowodów lub zaburzeń hormonalnych
- Ciąża pozamaciczna – zwiększone ryzyko przy uszkodzeniu jajowodów
- Rak szyjki macicy – powiązany z przewlekłym zakażeniem HPV
Powikłania zdrowotne u mężczyzn
- Zapalenie najądrzy i jąder – może prowadzić do niepłodności
- Zapalenie gruczołu krokowego – powoduje przewlekłe bóle i zaburzenia funkcji seksualnych
- Zwężenie cewki moczowej – następstwo nieleczonej rzeżączki
- Rak prącia – związany z zakażeniem HPV
Powikłania ogólnoustrojowe
- Uszkodzenie narządów wewnętrznych – w przypadku kiły późnej (tętniaki aorty, uszkodzenie wątroby)
- Powikłania neurologiczne – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, porażenie postępujące w kile
- Nowotwory – niektóre typy HPV zwiększają ryzyko nowotworów narządów płciowych, odbytu, jamy ustnej i gardła
- AIDS – końcowe stadium nieleczonego zakażenia HIV, charakteryzujące się ciężkimi infekcjami oportunistycznymi i nowotworami
Zakażenia wrodzone
Niektóre choroby weneryczne mogą być przenoszone z matki na dziecko podczas ciąży lub porodu, prowadząc do:
- Kiły wrodzonej – powodującej wady rozwojowe, zaburzenia neurologiczne, głuchotę
- Zapalenia płuc wywołanego przez Chlamydia trachomatis
- Zapalenia spojówek u noworodków – spowodowanego rzeżączką
- Opryszczki noworodków – potencjalnie śmiertelnej infekcji
- Zakażenia HIV – prowadzącego do rozwoju AIDS u dzieci
- Zapalenia wątroby – w przypadku WZW B i C
Profilaktyka chorób wenerycznych
Zapobieganie chorobom przenoszonym drogą płciową jest kluczowym elementem zdrowia seksualnego. Skuteczna profilaktyka obejmuje zarówno działania indywidualne, jak i inicjatywy zdrowia publicznego.
Bezpieczniejsze praktyki seksualne
Stosowanie mechanicznych metod barierowych
- Prezerwatywy męskie – prawidłowo stosowane redukują ryzyko większości chorób wenerycznych
- Prezerwatywy żeńskie – alternatywa, szczególnie gdy partner nie chce stosować prezerwatywy męskiej
- Dental dams (lateksowe chusteczki stomatologiczne) – podczas seksu oralnego z kobietą
- Lateksowe rękawiczki – podczas stymulacji manualnej przy obecności ran na dłoniach
Ograniczenie ryzyka
- Zmniejszenie liczby partnerów seksualnych
- Unikanie seksu z osobami, które mają widoczne zmiany na narządach płciowych
- Abstynencja seksualna – jedyna w 100% skuteczna metoda zapobiegania STI
- Monogamiczny związek z osobą niezakażoną
Szczepienia ochronne
Dostępne są skuteczne szczepionki przeciwko niektórym chorobom przenoszonym drogą płciową:
- Szczepionka przeciwko HPV – chroni przed typami wirusa odpowiedzialnymi za kłykciny kończyste i nowotwory (szyjki macicy, sromu, pochwy, prącia, odbytu, jamy ustnej)
- Szczepionka przeciwko WZW typu B – chroni przed wirusowym zapaleniem wątroby typu B
Regularne badania przesiewowe
- Testy w kierunku chorób wenerycznych – regularne badania pozwalają na wczesne wykrycie i leczenie infekcji, nawet bezobjawowych
- Badania cytologiczne – regularne badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy pozwalają na wczesne wykrycie zmian przedrakowych
Profilaktyka po kontakcie (PEP)
W przypadku ekspozycji na zakażenie HIV (np. poprzez niezabezpieczony stosunek z osobą o nieznanym statusie serologicznym) można zastosować profilaktykę poekspozycyjną:
- Musi być rozpoczęta jak najszybciej, najlepiej w ciągu 24 godzin, a maksymalnie do 72 godzin od ekspozycji
- Polega na przyjmowaniu leków antyretrowirusowych przez 28 dni
- Jest dostępna w wyspecjalizowanych ośrodkach, szpitalnych oddziałach chorób zakaźnych oraz niektórych poradniach specjalistycznych
Edukacja
Edukacja seksualna i promowanie świadomych decyzji dotyczących życia seksualnego są kluczowe dla skutecznej profilaktyki chorób wenerycznych. Obejmuje to wiedzę na temat:
- Dróg przenoszenia chorób wenerycznych
- Metod redukcji ryzyka
- Rozpoznawania wczesnych objawów
- Dostępu do badań i leczenia
Czy choroby weneryczne mogą przebiegać bezobjawowo?
Tak, wiele chorób wenerycznych, szczególnie we wczesnym stadium, może przebiegać bezobjawowo. Dotyczy to zwłaszcza chlamydiozy, rzeżączki, zakażenia HPV i HIV. Bezobjawowy przebieg nie oznacza braku ryzyka powikłań ani możliwości zarażania innych osób. Dlatego tak ważne są regularne badania przesiewowe dla osób aktywnych seksualnie.
Jak szybko po kontakcie seksualnym można wykonać badania na choroby weneryczne?
Czas, po którym badania będą wiarygodne, zależy od rodzaju infekcji i metody diagnostycznej:
- Rzeżączka i chlamydioza – testy PCR są wiarygodne już po 1-2 tygodniach od ekspozycji
- Kiła – testy serologiczne stają się dodatnie po około 3-4 tygodniach od zakażenia
- HIV – najnowsze testy IV generacji mogą wykryć zakażenie po 2-3 tygodniach, ale dla całkowitej pewności zaleca się badanie po 3 miesiącach
- HSV – testy serologiczne stają się dodatnie po 2-6 tygodniach od pierwotnego zakażenia
- HPV – testy DNA są wiarygodne po kilku tygodniach, ale zmiany cytologiczne mogą pojawić się po miesiącach lub latach
Czy można zarazić się chorobą weneryczną bez odbycia stosunku seksualnego?
Tak, choć ryzyko jest znacznie mniejsze niż podczas pełnego stosunku. Niektóre choroby weneryczne mogą być przenoszone przez:
- Kontakt skóry z zakażoną skórą (np. opryszczka, kłykciny kończyste)
- Seks oralny bez zabezpieczenia
- Głębokie pocałunki (w przypadku opryszczki wargowej)
- Wspólne używanie zabawek seksualnych bez odpowiedniego czyszczenia między użyciami
- Kontakt z zakażoną krwią (np. HIV, WZW B i C)
Czy stosowanie prezerwatywy całkowicie chroni przed chorobami wenerycznymi?
Prezerwatywy znacząco zmniejszają ryzyko zakażenia większością chorób wenerycznych, ale nie zapewniają 100% ochrony. Ich skuteczność zależy od:
- Prawidłowego stosowania (założenie przed jakimkolwiek kontaktem genitalnym, używanie przez cały czas trwania stosunku, odpowiednie zdejmowanie)
- Jakości prezerwatywy (certyfikowana, nieprzeterminowana, odpowiednio przechowywana)
- Rodzaju patogenu (prezerwatywy są mniej skuteczne w przypadku chorób przenoszonych przez kontakt skóry z skórą, np. HPV, HSV)
Dla zwiększenia bezpieczeństwa warto stosować prezerwatywy łącznie z innymi metodami redukcji ryzyka, takimi jak regularne badania i szczepienia ochronne.
Czy choroby weneryczne są w pełni uleczalne?
To zależy od rodzaju infekcji:
- Choroby bakteryjne (kiła, rzeżączka, chlamydioza) – przy odpowiednim leczeniu antybiotykami są zazwyczaj całkowicie wyleczalne
- Choroby wirusowe (HIV, HSV, HPV) – większość nie jest w pełni uleczalna; terapia ma na celu kontrolowanie objawów, zmniejszanie ryzyka transmisji oraz zapobieganie powikłaniom
- Zakażenia pierwotniakowe i grzybicze (rzęsistkowica, grzybica narządów płciowych) – można je skutecznie leczyć, ale mogą nawracać
Czy można zarazić się kilkoma chorobami wenerycznymi jednocześnie?
Tak, zakażenie jedną chorobą weneryczną nie wyklucza zakażenia innymi. Co więcej, obecność jednej infekcji może zwiększać podatność na inne zakażenia przez:
- Uszkodzenie błon śluzowych lub skóry (np. owrzodzenia kiły ułatwiają transmisję HIV)
- Osłabienie miejscowej odpowiedzi immunologicznej
- Zwiększenie miejscowego stanu zapalnego, co sprzyja namnażaniu patogenów
Dlatego osoby z rozpoznaną chorobą weneryczną powinny być badane w kierunku innych infekcji przenoszonych drogą płciową.
Jak rozmawiać z partnerem o chorobach wenerycznych?
Rozmowa o chorobach wenerycznych z partnerem może być trudna, ale jest niezbędna dla zdrowia obu stron. Wskazówki, które mogą pomóc:
- Wybierz odpowiedni moment – spokojny, prywatny, gdy oboje macie czas
- Bądź szczery i bezpośredni – unikaj zawstydzania i oskarżania
- Skup się na faktach medycznych – podkreśl, że chodzi o zdrowie, nie o ocenę moralną
- Zaproponuj wspólne badania – to dobry sposób na budowanie zaufania i ochronę zdrowia
- Jeśli zostałeś zdiagnozowany z chorobą weneryczną, poinformuj o tym wszystkich niedawnych partnerów seksualnych, aby również mogli się przebadać
Jakie badania warto wykonać po przygodnym stosunku bez zabezpieczenia?
Po ryzykownym kontakcie seksualnym warto wykonać kompleksowe badania w kierunku chorób wenerycznych:
- Test na HIV (po odpowiednim czasie okna serologicznego)
- Badania w kierunku kiły
- Badania w kierunku rzeżączki i chlamydii
- Test na wirusowe zapalenie wątroby typu B i C
- U kobiet dodatkowo cytologia i test na HPV
- W przypadku objawów sugerujących inne zakażenia – odpowiednie badania dodatkowe
Badania najlepiej wykonać w poradni chorób zakaźnych, poradni dermatologiczno-wenerologicznej lub specjalistycznej poradni zdrowia seksualnego.
Czy choroby weneryczne mogą wpływać na płodność?
Tak, nieleczone choroby weneryczne, szczególnie bakteryjne jak chlamydioza i rzeżączka, mogą prowadzić do niepłodności zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn:
- U kobiet – zakażenia mogą prowadzić do zapalenia narządów miednicy mniejszej, co może skutkować zablokowaniem jajowodów i niepłodnością
- U mężczyzn – zakażenia mogą powodować zapalenie najądrzy i jąder, które może prowadzić do zmniejszenia liczby i jakości plemników
Wczesne wykrycie i leczenie chorób wenerycznych znacząco zmniejsza ryzyko powikłań związanych z płodnością.
Czy szczepienia przeciwko HPV są skuteczne u osób już aktywnych seksualnie?
Szczepienia przeciwko HPV są najbardziej skuteczne, gdy zostaną podane przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. Jednak badania wskazują, że mogą być korzystne również dla osób już aktywnych seksualnie, ponieważ:
- Mogą chronić przed typami HPV, z którymi dana osoba jeszcze się nie zetknęła
- Mogą zmniejszać ryzyko nawrotów u osób, które już były zakażone HPV
- Mogą zapobiegać tzw. superinfekcji (zakażeniu innymi typami HPV)
Decyzja o szczepieniu powinna być podjęta po konsultacji z lekarzem, który uwzględni indywidualną sytuację pacjenta.
Czy choroby weneryczne stanowią szczególne zagrożenie w czasie ciąży?
Tak, choroby weneryczne w czasie ciąży mogą stanowić poważne zagrożenie zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Mogą prowadzić do:
- Poronienia lub przedwczesnego porodu
- Zakażenia wewnątrzmacicznego
- Zakażenia w trakcie porodu
- Wad wrodzonych
- Martwego urodzenia
Dlatego badania przesiewowe w kierunku chorób wenerycznych są standardową częścią opieki prenatalnej, a wykryte zakażenia powinny być leczone pod ścisłą kontrolą lekarską.