Ból pod pachami – przyczyny, objawy i metody leczenia

Ból pod pachą to dolegliwość, która może wynikać z wielu różnych przyczyn – od niegroźnych i przemijających stanów, takich jak nadwyrężenie mięśni czy reakcje alergiczne, po poważniejsze schorzenia wymagające szybkiej interwencji medycznej. Lokalizacja bólu pod pachą sprawia, że pacjenci często bagatelizują ten objaw, co w przypadku poważniejszych chorób może opóźnić diagnostykę i właściwe leczenie. Kluczowe jest zrozumienie możliwych przyczyn bólu pod pachą, towarzyszących mu objawów oraz określenie, kiedy należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem. Ból może dotyczyć samej pachy, węzłów chłonnych, tkanek miękkich lub promieniować z innych narządów, a jego charakter i intensywność mogą wskazywać na konkretne schorzenia. W tym artykule przedstawiamy kompleksowe informacje na temat bólu pod pachą, jego możliwych przyczyn oraz metod diagnostyki i leczenia.

Najczęstsze przyczyny bólu pod pachą

Ból zlokalizowany pod pachą może mieć różnorodne podłoże. Oto najczęstsze przyczyny tej dolegliwości:

Nadwyrężenie mięśni

Jedną z najpowszechniejszych i zazwyczaj niegroźnych przyczyn bólu pod pachą jest nadwyrężenie mięśni. Dolegliwość ta występuje często po intensywnym wysiłku fizycznym, zwłaszcza przy wykonywaniu ćwiczeń angażujących górne partie ciała. Dół pachowy ograniczony jest przez wiele mięśni, w tym:

• mięsień piersiowy większy i mniejszy
• mięsień najszerszy grzbietu
• mięsień obły większy
• mięsień podłopatkowy
• głowę krótką mięśnia dwugłowego ramienia
• mięsień kruczo-ramienny
• mięsień zębaty przedni

Podczas intensywnego treningu, zwłaszcza jeśli jest wykonywany nieprawidłowo lub z nadmiernym obciążeniem, w mięśniach gromadzi się kwas mlekowy, co prowadzi do charakterystycznego bólu znanego jako „zakwasy”. Ból ten:

• Pojawia się zazwyczaj 12-24 godziny po treningu
• Jest najbardziej intensywny w pierwszych 2-3 dniach
• Stopniowo ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni
• Może nasilać się podczas ruchu ramienia

W większości przypadków ból związany z nadwyrężeniem mięśni nie wymaga interwencji medycznej i ustępuje samoistnie. Można go złagodzić stosując delikatne rozciąganie, ciepłe okłady lub dostępne bez recepty środki przeciwbólowe.

Urazy mechaniczne

Ból pod pachą może być również skutkiem urazu mechanicznego, do którego najczęściej dochodzi podczas aktywności fizycznej, upadku lub uderzenia. W zależności od charakteru urazu, ból może mieć różne nasilenie i towarzyszyć mogą mu dodatkowe objawy.

Do najczęstszych urazów wywołujących ból pod pachą należą:

• Stłuczenia tkanek miękkich
• Naderwanie lub zerwanie mięśni i ścięgien
• Zwichnięcie stawu ramiennego
• Złamania kości ramiennej lub obojczyka

Urazy te charakteryzują się ostrym, intensywnym bólem, który pojawia się natychmiast po wypadku. Towarzyszyć mogą mu:

• Obrzęk i zaczerwienienie miejsca urazu
• Ograniczenie ruchomości ramienia
• Zasinienie (krwiak)
• Tkliwość i wzmożona bolesność przy dotyku
• W przypadku złamania – deformacja i niestabilność kości

Urazy wymagają odpowiedniej diagnostyki i leczenia. W przypadku podejrzenia złamania lub zwichnięcia należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, najlepiej ortopedy, który zleci odpowiednie badania obrazowe (RTG, USG) i wdroży właściwe leczenie, np. unieruchomienie, leczenie operacyjne lub rehabilitację.

Reakcje alergiczne

Ból pod pachą może być objawem reakcji alergicznej na substancje, które miały kontakt ze skórą tej okolicy. Najczęściej uczulają:

• Składniki dezodorantów i antyperspirantów
• Detergenty używane do prania (proszki, płyny)
• Płyny do płukania tkanin
• Tkaniny ubrań (zwłaszcza syntetyczne)
• Kosmetyki do depilacji

Oprócz bólu, reakcji alergicznej najczęściej towarzyszą:

• Zaczerwienienie skóry
• Swędzenie i pieczenie
• Wysypka (często w formie drobnych, czerwonych grudek)
• Suchość lub łuszczenie się skóry
• Obrzęk

Leczenie reakcji alergicznej polega przede wszystkim na wyeliminowaniu czynnika uczulającego. Po zidentyfikowaniu alergenu należy natychmiast zaprzestać jego stosowania. W łagodzeniu objawów pomocne mogą być:

• Preparaty przeciwhistaminowe (doustne lub miejscowe)
• Kremy z kortykosteroidami (na receptę)
• Chłodne okłady
• Łagodzące balsamy z aloesem lub pantenolem

W przypadku utrzymywania się objawów lub ich nasilenia, warto skonsultować się z dermatologiem lub alergologiem, który może zalecić wykonanie testów alergicznych w celu precyzyjnego ustalenia alergenu.

Zapalenie mieszków włosowych

Zapalenie mieszków włosowych (folliculitis) to stan zapalny obejmujący mieszki włosowe, najczęściej wywołany przez bakterie (zwykle gronkowce), rzadziej przez grzyby czy wirusy. Pod pachami problem ten występuje szczególnie często z powodu:

• Regularnej depilacji (zwłaszcza przy użyciu maszynki)
• Zwiększonej wilgotności
• Tarcia skóry o skórę lub o ubranie
• Stosowania nieprzewiewnej odzieży

Objawami zapalenia mieszków włosowych są:

• Liczne, drobne, czerwone krostki zlokalizowane wokół mieszków włosowych
• Wypełnienie krostek treścią ropną
• Bolesność i tkliwość przy dotyku
• Świąd i pieczenie
• W ciężkich przypadkach – tworzenie większych guzków zapalnych lub ropni

Zapalenie mieszków włosowych zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu 7-10 dni, jednak właściwa pielęgnacja może przyspieszyć proces gojenia. Zaleca się:

• Przemywanie okolicy ciepłą wodą z mydłem antybakteryjnym
• Stosowanie miejscowych środków przeciwbakteryjnych (np. z chlorheksydyną)
• Unikanie depilacji do czasu ustąpienia stanu zapalnego
• Noszenie luźnej, bawełnianej odzieży

W przypadku rozległego zapalenia, nawracających epizodów lub rozwoju ropnia, konieczna może być konsultacja dermatologiczna i leczenie antybiotykami (miejscowymi lub ogólnymi).

Powiększone węzły chłonne

Jedną z najczęstszych przyczyn bólu pod pachą są powiększone węzły chłonne. W dole pachowym znajduje się od 20 do 30 węzłów chłonnych, które są częścią układu limfatycznego i odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego.

Powiększone węzły chłonne mogą wskazywać na różne stany chorobowe:

Infekcje

Najczęstszą przyczyną powiększenia węzłów chłonnych są infekcje. Może to być reakcja na:

• Infekcje bakteryjne (np. zapalenie skóry, róża, choroba kociego pazura)
• Infekcje wirusowe (np. mononukleoza, cytomegalia, ospa, półpasiec)
• Infekcje grzybicze
• Infekcje pasożytnicze (np. toksoplazmoza)

Węzły chłonne powiększone z powodu infekcji charakteryzują się:

• Bolesnością i tkliwością przy dotyku
• Miękką, sprężystą konsystencją
• Przesuwalnością względem skóry
• Często występującym zaczerwienieniem i ociepleniem skóry nad węzłem
• Stopniowym zmniejszaniem rozmiarów po ustąpieniu infekcji

Choroby autoimmunologiczne

Powiększenie węzłów chłonnych może być również związane z chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak:

• Toczeń rumieniowaty układowy
• Reumatoidalne zapalenie stawów
• Łuszczycowe zapalenie stawów
• Zapalenie naczyń
• Zapalenie skórno-mięśniowe
• Choroba Hashimoto

W tych przypadkach powiększenie węzłów często ma charakter uogólniony (dotyczy wielu grup węzłów) i towarzyszy mu szereg innych objawów specyficznych dla danej choroby.

Choroby nowotworowe

Bardziej niepokojącą przyczyną powiększenia węzłów chłonnych pod pachą są choroby nowotworowe, w tym:

• Rak piersi (szczególnie istotny ze względu na bliskie sąsiedztwo anatomiczne)
• Chłoniaki (np. chłoniak Hodgkina, chłoniaki nieziarnicze)
• Białaczki
• Szpiczak mnogi
• Przerzuty innych nowotworów

Węzły chłonne powiększone z powodu procesu nowotworowego często:

• Nie są bolesne
• Mają twardą konsystencję
• Są słabo przesuwalne lub nieprzesuwalne względem skóry
• Tworzą zbite, nieruchome pakiety
• Nie zmniejszają się z czasem, a wręcz mogą się powiększać
• Nie towarzyszą im typowe objawy infekcji (gorączka, zaczerwienienie)

Powiększenie węzłów chłonnych pod pachą, szczególnie jednostronne, utrzymujące się ponad 2-3 tygodnie, o twardej konsystencji i bez towarzyszących objawów infekcji, wymaga pilnej konsultacji lekarskiej i szczegółowej diagnostyki.

Problemy z odcinkiem szyjnym kręgosłupa

Ból pod pachą może być także objawem problemów z kręgosłupem szyjnym, takich jak:

• Przepuklina dysku
• Zmiany zwyrodnieniowe
• Dyskopatia
• Ucisk na korzenie nerwowe

W takich przypadkach ból ma charakter neuralgiczny (nerwobólu) i często promieniuje od kręgosłupa w kierunku pachy i dalej wzdłuż kończyny górnej. Towarzyszyć mu mogą:

• Drętwienie i mrowienie ręki
• Osłabienie siły mięśniowej
• Zaburzenia czucia
• Ból nasilający się przy ruchach głową i szyją
• Ograniczenie ruchomości szyi

Problemy z kręgosłupem wymagają konsultacji neurologicznej lub ortopedycznej, a leczenie może obejmować farmakoterapię, fizjoterapię, a w niektórych przypadkach interwencję chirurgiczną.

Promieniowanie bólu z innych narządów

Ból pod pachą może być również wynikiem promieniowania dolegliwości z innych narządów. W tym przypadku pacha nie jest pierwotnym źródłem bólu, ale miejscem, do którego ból jest projektowany.

Choroby układu sercowo-naczyniowego

Ból pod lewą pachą może być objawem chorób serca, szczególnie:

• Zawału mięśnia sercowego
• Dławicy piersiowej (angina pectoris)
• Zapalenia osierdzia

W przypadku zawału, ból:

• Ma charakter gniotący, ściskający lub uciskający
• Początkowo lokalizuje się za mostkiem
• Promieniuje do lewego barku, pachy, ramienia, a czasem do żuchwy
• Trwa dłużej niż 20 minut
• Nie ustępuje w spoczynku
• Może towarzyszyć mu duszność, zimne poty, nudności

Jest to stan zagrażający życiu, wymagający natychmiastowej pomocy medycznej.

Choroby układu pokarmowego

Ból pod prawą pachą może być związany z chorobami układu pokarmowego, takimi jak:

• Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego
• Kamica żółciowa
• Choroby wątroby

Ból z pęcherzyka żółciowego typowo lokalizuje się w prawym podżebrzu, ale może promieniować do prawego barku i pachy. Jest zazwyczaj związany z posiłkami bogatymi w tłuszcze i może towarzyszyć mu nudności, wymioty i gorączka.

Diagnostyka bólu pod pachą

Prawidłowa diagnoza przyczyny bólu pod pachą jest kluczowa dla wdrożenia odpowiedniego leczenia. W zależności od charakteru dolegliwości i towarzyszących objawów, lekarz może zalecić różne metody diagnostyczne.

Badanie fizykalne

Podstawowym krokiem diagnostycznym jest szczegółowe badanie fizykalne, podczas którego lekarz:

• Zbiera dokładny wywiad dotyczący charakteru bólu, czasu jego trwania i czynników nasilających
• Przeprowadza badanie palpacyjne (dotykowe) okolicy pachy
• Ocenia wielkość, konsystencję i bolesność ewentualnych guzków czy węzłów chłonnych
• Sprawdza zakres ruchomości barku i obecność objawów neurologicznych
• Bada inne okolice ciała pod kątem dodatkowych objawów

Badania laboratoryjne

W zależności od podejrzewanej przyczyny bólu, lekarz może zlecić wykonanie badań krwi, takich jak:

• Morfologia z rozmazem – może wskazywać na infekcję lub proces nowotworowy
• OB (odczyn Biernackiego) i CRP (białko C-reaktywne) – markery stanu zapalnego
• Próby wątrobowe – przy podejrzeniu chorób wątroby i dróg żółciowych
• Markery sercowe (np. troponina) – przy podejrzeniu zawału serca
• Badania hormonalne – w wybranych przypadkach
• Specyficzne testy serologiczne – przy podejrzeniu określonych infekcji

Badania obrazowe

Badania obrazowe pozwalają na dokładną ocenę struktur anatomicznych i wykrycie ewentualnych zmian patologicznych:

• USG dołu pachowego – pozwala ocenić strukturę węzłów chłonnych i tkanek miękkich
• USG piersi – szczególnie istotne przy jednostronnym powiększeniu węzłów pachowych
• RTG klatki piersiowej lub kręgosłupa szyjnego – przy podejrzeniu zmian w obrębie układu kostnego lub płuc
• Tomografia komputerowa (TK) – daje bardziej szczegółowy obraz niż RTG
• Rezonans magnetyczny (MR) – szczególnie użyteczny przy ocenie tkanek miękkich i zmian w obrębie kręgosłupa
• Badania naczyniowe (np. angiografia) – przy podejrzeniu problemów z układem sercowo-naczyniowym

Biopsja

W przypadku podejrzenia procesu nowotworowego lub gdy inne badania nie dają jednoznacznej odpowiedzi, może być konieczne wykonanie biopsji:

• Biopsja cienkoigłowa – pobranie komórek do badania przy użyciu cienkiej igły
• Biopsja gruboigłowa – pobranie fragmentu tkanki
• Biopsja węzła chłonnego – usunięcie całego węzła do badania histopatologicznego

Wynik biopsji dostarcza najbardziej jednoznacznych informacji na temat charakteru zmiany i pozwala na postawienie precyzyjnej diagnozy.

Leczenie bólu pod pachą

Metody leczenia bólu pod pachą zależą od jego przyczyny. Poniżej przedstawiamy najczęstsze podejścia terapeutyczne dla różnych stanów.

Ból spowodowany nadwyrężeniem mięśni

Leczenie bólu wynikającego z nadwyrężenia mięśni obejmuje:

• Odpoczynek i ograniczenie aktywności fizycznej obciążającej bolesne mięśnie
• Stosowanie zimnych okładów w pierwszych 24-48 godzinach, następnie ciepłych kompresów
• Leki przeciwbólowe dostępne bez recepty (np. paracetamol, ibuprofen)
• Delikatne rozciąganie i masaż po ustąpieniu ostrego bólu
• Stopniowy powrót do aktywności fizycznej

W przypadku poważniejszych urazów mięśniowych może być konieczna fizjoterapia lub rehabilitacja.

Leczenie urazów

Postępowanie w przypadku urazów zależy od ich rodzaju i stopnia nasilenia:

• Stłuczenia – odpoczynek, zimne okłady, leki przeciwbólowe i przeciwzapalne
• Naderwania mięśni i ścięgien – odpoczynek, unieruchomienie, rehabilitacja, czasem leczenie operacyjne
• Złamania – najczęściej wymagają unieruchomienia (gips, szyna), a w niektórych przypadkach interwencji chirurgicznej
• Zwichnięcia – nastawienie, unieruchomienie, rehabilitacja

Reakcje alergiczne

Leczenie reakcji alergicznych obejmuje:

• Wyeliminowanie czynnika uczulającego
• Leki przeciwhistaminowe (np. loratadyna, cetyryzyna) doustne lub miejscowe
• Kremy z kortykosteroidami (na receptę) przy silniejszych reakcjach
• Preparat łagodzące zawierające aloes, pantenol, alantoina
• W ciężkich przypadkach – konsultacja alergologiczna i ewentualne testy alergiczne

Zapalenie mieszków włosowych

W przypadku zapalenia mieszków włosowych zaleca się:

• Codzienną higienę z użyciem łagodnych mydeł antybakteryjnych
• Miejscowe środki przeciwbakteryjne (np. z chlorheksydyną)
• Unikanie golenia i depilacji do czasu ustąpienia stanu zapalnego
• Noszenie przewiewnej, bawełnianej odzieży
• W cięższych przypadkach – antybiotyki miejscowe lub ogólne

Leczenie przy powiększonych węzłach chłonnych

Leczenie powiększonych węzłów chłonnych zależy od ich przyczyny:

Infekcje

• Bakteryjne – antybiotykoterapia dostosowana do rodzaju bakterii
• Wirusowe – zazwyczaj leczenie objawowe, w niektórych przypadkach leki przeciwwirusowe
• Grzybicze – leki przeciwgrzybicze
• Pasożytnicze – leki przeciwpasożytnicze

Choroby autoimmunologiczne

• Leczenie podstawowej choroby (np. leki immunosupresyjne, kortykosteroidy)
• Leczenie objawowe bólu

Nowotwory

• Leczenie onkologiczne dostosowane do rodzaju nowotworu (chemioterapia, radioterapia, leczenie chirurgiczne)
• W przypadku raka piersi – często konieczne jest usunięcie węzłów chłonnych pachowych
• Leczenie objawowe bólu

Leczenie problemów z kręgosłupem

Przy bólu pod pachą wynikającym z problemów z kręgosłupem stosuje się:

• Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne
• Leki rozluźniające mięśnie
• Fizykoterapię (np. elektroterapia, ultradźwięki)
• Masaż leczniczy
• Ćwiczenia rehabilitacyjne
• W przypadku przepukliny dysku czy silnego ucisku na nerwy – czasem konieczna jest interwencja chirurgiczna

Leczenie bólu promieniującego z innych narządów

W przypadku bólu promieniującego z innych narządów, leczenie skupia się na podstawowej przyczynie:

• Choroby serca – leki kardiologiczne, w przypadku zawału – natychmiastowa interwencja kardiologiczna
• Choroby pęcherzyka żółciowego – leki rozkurczowe, przeciwbólowe, czasem konieczne jest leczenie chirurgiczne (cholecystektomia)

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Ból pod pachą w większości przypadków nie jest stanem zagrażającym życiu, jednak w niektórych sytuacjach wymaga pilnej konsultacji medycznej. Do lekarza należy zgłosić się w przypadku:

• Silnego, nagłego bólu pod pachą niewiadomego pochodzenia
• Bólu utrzymującego się dłużej niż kilka dni, który nie ustępuje po zastosowaniu domowych metod leczenia
• Pojawienia się wyczuwalnych guzków lub zgrubień pod pachą
• Bólu pod lewą pachą, któremu towarzyszy duszność, ból w klatce piersiowej lub promieniowanie do ramienia i żuchwy (możliwy zawał serca)
• Gorączki, dreszczy i ogólnego złego samopoczucia wraz z bólem pod pachą
• Zaczerwienienia, obrzęku i ocieplenia skóry sugerujących infekcję
• Ograniczenia ruchomości ramienia
• Znacznej utraty masy ciała, nocnych potów i przewlekłego zmęczenia towarzyszących bólowi pod pachą

W przypadku jednostronnego, niebolesnego powiększenia węzłów chłonnych pod pachą, utrzymującego się ponad 2-3 tygodnie, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, gdyż może to być objaw procesu nowotworowego.

Profilaktyka bólu pod pachą

Choć nie wszystkim przyczynom bólu pod pachą można zapobiec, istnieje kilka sposobów na zmniejszenie ryzyka wystąpienia tej dolegliwości:

• Prawidłowa technika treningu i rozgrzewka przed wysiłkiem fizycznym
• Stopniowe zwiększanie intensywności ćwiczeń
• Unikanie przeciążania mięśni barku i klatki piersiowej
• Prawidłowa postawa i ergonomia w pracy i podczas aktywności codziennych
• Dobór odpowiednich kosmetyków do pielęgnacji skóry pod pachami, szczególnie u osób z wrażliwą skórą
• Prawidłowa higiena miejsc intymnych, w tym pod pachami
• Stosowanie właściwych technik depilacji i unikanie podrażnień
• Noszenie przewiewnej, najlepiej bawełnianej odzieży
• Regularne badania profilaktyczne, w tym samobadanie piersi u kobiet
• Unikanie długotrwałego stresu, który może osłabiać układ odpornościowy

Bibliografia

1. Gaddey HL, Riegel AM. Unexplained Lymphadenopathy: Evaluation and Differential Diagnosis. Am Fam Physician. 2016;94(11):896-903. PMID: 27929264
2. Teshome M. Role of Operative Management in Stage IV Breast Cancer. Surg Clin North Am. 2018;98(4):799-812. DOI: 10.1016/j.suc.2018.03.012
3. Viniol A, Keunecke C, Biroga T, et al. Studies of the symptom abdominal pain—a systematic review and meta-analysis. Fam Pract. 2014;31(5):517-529. DOI: 10.1093/fampra/cmu036