Epidemiologia – czym jest i dlaczego powinniśmy słuchać epidemiologów

Uznaje się, że historia epidemiologii miała swój początek 2000 lat temu. To wtedy Hipokrates oraz mu współcześni upowszechnili pogląd, że na występowanie choroby, jej zasięg i intensywność mają wpływ czynniki środowiskowe. Jednak aż do XIX w. nie znalazł się nikt, kto zbadałby ten wątek. Wiek XIX to okres, kiedy wielu badaczy powróciło do tezy Hipokratesa, poszukując argumentów na jej rozwinięcie. I właśnie te badania traktujemy jako początek epidemiologii, a jednocześnie czas, gdy powstawały najbardziej spektakularne osiągnięcia, choćby praca Johna Snowa udowadniająca, że podwyższone ryzyko dla pojawienia się cholery w Londynie związane jest bezpośrednio z działalnością konkretnej firmy dostarczającej do miasta wodę pitną. Snow uwzględnił w swoich badaniach czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne, socjologiczne i polityczne. 

Początek epidemiologii według Johna Snow’a

John Snow prześledził adres zamieszkania każdej ofiary cholery w Londynie, która opanowała to miasto w latach 1848-1849 oraz 1853-1854. Odkrył wyraźny związek pomiędzy dostępem tych osób do źródła wody pitnej a ich zgonami, posługując się nie tylko liczbą samych zgonów, ale współczynnikiem zgonów. Badania Snowa udowadniają, że działania zdrowotne, choćby w obszarze dostarczania wody pitnej oraz poprawa warunków sanitarnych mają bezpośredni wpływ na zdrowie ogółu społeczeństwa. 

Od tego czasu coraz częściej zaczęto wykorzystywać czynnik współczynnika chorób występujących w populacji, szczególnie do badań nad rozprzestrzenianiem się chorób zakaźnych. Stał się on niezwykle istotnym narzędziem do wykazywania wpływu warunków oraz czynników środowiskowych, nie tylko stricte biologicznych, ale też powstawaniem określonych chorób.  

Współczesna epidemiologia 

Dzisiaj termin epidemiologia oznacza naukę o rozpowszechnianiu i o czynnikach wpływających na występowanie stanów i zdarzeń związanych ze zdrowiem w określonych populacjach. Jednocześnie epidemiologia stała się dyscypliną naukową przeznaczoną do kontroli problemów zdrowotnych społeczeństwa. Oznacza to, że epidemiolog nie zajmuje się li tylko zgonami i chorobami, ale też zdrowiem i metodami jego systematycznej poprawy w skali populacji. 

Podmiotem badań epidemiologii jest ludzka populacja definiowana najczęściej geograficznie, chociaż nie tylko. Najczęściej epidemiologia skupia się na populacji zamieszkującej dany teren lub kraj w określonym czasie. Dana populacja stanowi bazę, z której z czasem zaczyna się wyróżniać zdefiniowane podgrupy. Dzięki temu można porównywać czynniki epidemiologiczne dla struktur populacyjnych, zależnych od regionu geograficznego i zmieniających się w czasie. 

Dokonania epidemiologii

Gdy dzisiaj ruch antyszczepionkowców kwestionuje tak naprawdę ostatnie sto lat rozwoju nauki o rozprzestrzenianiu się chorób, warto przytoczyć najważniejsze dokonania epidemiologii, która przyczyniła się do uratowania milionów istnień. Pierwszym z brzegu przykładem musi być eliminacja ospy na świecie. Historia walki z ospą to ciąg porażek i osiągnięć. Musiało upłynąć 200 lat zanim wdrożono masowo system szczepień ochronnych, mimo że szczepionka zapewniała stuprocentową ochronę już od roku 1800. Program szczepień ochronnych wzbudzał  bowiem mnóstwo wątpliwości, a dodatkowo masowej profilaktyce sprzeciwiał się Kościół. Eliminacja ospy na świecie w dużym stopniu jest zasługą Światowej Organizacji Zdrowia WHO powstałej tuż po II wojnie światowej. Nie byłoby to możliwe bez epidemiologii i epidemiologów, który dostarczali informacji na temat rozprzestrzenienia się choroby, jej mechanizmach oraz warunkach przemieszczania się zarazka ospy. Gdy WHO ogłosiła swój 10.letni program zwalczania choroby, na świecie rocznie chorowało ok. 15 mln osób, z czego umierało 2 mln rocznie. Ostatni naturalny przypadek ospy zanotowano w 1977r. 

Epidemiologia pomogła również zrozumieć naturę choroby reumatycznej oraz reumatycznej choroby serca. Praca epidemiologów pomogła stworzyć model prewencji w reumatycznej chorobie serca. Badania przez nich prowadzone pokazały wagę czynników socjalnych oraz ekonomicznych dla występowania endemicznych ognisk gorączki reumatycznej oraz rozprzestrzeniania się infekcji paciorkowcowych gardła. Dzisiaj w krajach rozwiniętych choroba ta prawie zniknęła, pozostając jedynie tam, gdzie funkcjonują ekonomicznie zacofane grupy, natomiast w krajach rozwijających się choroba ta nadal pozostaje najczęstszą formą choroby serca. 

Epidemiologia przyczyniła się również do rozpoznania oraz rozwiązania kwestii niedoboru jodu. To dzięki tym badaniom możliwe stały się działania zapobiegawcze, polegające choćby na monitorowaniu programów leczenia jodem. W tej kwestii jest jednak jeszcze mnóstwo do zrobienia, szczególnie w krajach rozwijających się. 

Sukcesy epidemiologii na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci są nie do przecenienia. Prace przedstawicieli tej nauki doprowadziły do zapanowania na chorobą AIDS, rozpoznaniem schematu chorób związanych ze zjawiskiem wysokiego ciśnienia krwi, uzmysłowiły szeroko społecznie niebezpieczeństwa palenia tytoniu, obecności azbestu i ich wpływie na rozwój raka płuc. 

Epidemiologia to nauka, która dzisiaj nabrała ponownego społecznie znaczenia. Możemy tylko mieć nadzieję, że w dobie Covid-19 jej dokonania będą równie spektakularne.