Jakie są najczęstsze powikłania po COVID-19?

Pandemia COVID-19 znacząco wpłynęła na zdrowie publiczne na całym świecie, a jej konsekwencje wykraczają daleko poza ostrą fazę infekcji. Choć śmiertelność wirusa SARS-CoV-2 wynosi około 3% wśród zarażonych w Polsce, a wiele osób przechodzi chorobę bezobjawowo, problemy zdrowotne często nie kończą się wraz z ustąpieniem ostrej infekcji. Nawet osoby, które przeszły COVID-19 łagodnie, mogą doświadczać długotrwałych powikłań wpływających na różne układy organizmu. Zjawisko to, nazywane zespołem post-COVID lub „long COVID”, dotyka pacjentów niezależnie od wieku i wyjściowego stanu zdrowia, znacząco wpływając na jakość życia i codzienne funkcjonowanie ozdrowieńców.

Zespół chronicznego zmęczenia (CFS) po COVID-19

Jednym z najczęściej zgłaszanych powikłań po przebyciu COVID-19 jest zespół chronicznego zmęczenia. Dotyka on zarówno pacjentów, którzy ciężko przechodzili infekcję, jak i tych, którzy chorowali bezobjawowo lub łagodnie. Badania prowadzone przez naukowców z Trinity College w Irlandii potwierdzają, że zmęczenie to jest prawdopodobnie spowodowane zaburzeniami układu odpornościowego po zakażeniu i utrzymującym się stanem zapalnym.

Charakterystyczne objawy tego zespołu obejmują:

• Przewlekłe, obezwładniające zmęczenie, które nie ustępuje po odpoczynku
• Zmniejszoną tolerancję wysiłku fizycznego
• Osłabienie siły mięśniowej
• Upośledzenie funkcji poznawczych
• Zaburzenia snu
• Nasilenie zmęczenia po wysiłku fizycznym lub umysłowym

Specyficzną cechą tego stanu jest jego uporczywość – nie ustępuje po standardowym odpoczynku, a może wręcz nasilać się w ciągu dnia. U niektórych pacjentów zespół chronicznego zmęczenia może utrzymywać się przez wiele miesięcy, znacząco upośledzając codzienne funkcjonowanie i zdolność do pracy.

„Mgła mózgowa” – zaburzenia poznawcze po COVID-19

Kolejnym częstym powikłaniem jest tzw. „mgła mózgowa” – niemedyczne określenie zespołu objawów poznawczych dotykających pacjentów po przebytej infekcji. Choć termin ten nie jest oficjalnym terminem medycznym, trafnie opisuje doświadczenia pacjentów zmagających się z tym powikłaniem.

„Mgła mózgowa” objawia się poprzez:

• Problemy z koncentracją i utrzymaniem uwagi
• Trudności z pamięcią, szczególnie krótkotrwałą
• Zaburzenia orientacji i dezorientację
• Problemy z podejmowaniem decyzji
• Spowolnienie procesów myślowych
• Trudności z wysławianiem się i dobieraniem słów
• Poczucie ogólnego „zamglenia” umysłu

Badania sugerują, że zaburzenia te mogą być związane z bezpośrednim działaniem wirusa na układ nerwowy, długotrwałym stanem zapalnym lub reakcją autoimmunologiczną. Nawet osoby, które przeszły COVID-19 łagodnie, mogą doświadczać tych objawów przez wiele tygodni lub miesięcy po wyzdrowieniu.

Powikłania sercowo-naczyniowe

System sercowo-naczyniowy jest szczególnie narażony na długotrwałe konsekwencje COVID-19. Wirus SARS-CoV-2 wykazuje powinowactwo do komórek mięśnia sercowego, co może prowadzić do różnorodnych powikłań.

Do najczęstszych powikłań sercowo-naczyniowych należą:

• Zaburzenia rytmu serca (arytmia)
• Przewlekłe bóle w klatce piersiowej
• Duszności wysiłkowe
• Zapalenie mięśnia sercowego
• Zaburzenia automatyzmu i przewodzenia
• Powstanie lub nasilenie niewydolności serca
• Zmiany zapalne w naczyniach

Co niepokojące, powikłania te mogą wystąpić nawet u pacjentów, którzy przeszli COVID-19 bezobjawowo lub łagodnie, w tym u osób młodych bez wcześniejszych chorób układu krążenia. Badania pokazują, że takie objawy jak przyspieszone bicie serca i bóle w klatce piersiowej mogą utrzymywać się nawet do 60 dni po wyzdrowieniu.

Powikłania zakrzepowo-zatorowe

Zakażenie SARS-CoV-2 zwiększa ryzyko powstawania zakrzepów w naczyniach krwionośnych, co może prowadzić do poważnych konsekwencji.

Powikłania zakrzepowo-zatorowe mogą obejmować:

• Zatorowość płucną (zator tętnicy płucnej)
• Zakrzepicę żył głębokich
• Udar niedokrwienny mózgu
• Zawał serca
• Zakrzepicę tętnic obwodowych

Te stany są szczególnie niebezpieczne, ponieważ mogą wystąpić nagle, nawet u pacjentów, którzy wydawali się w pełni wyleczyć z COVID-19. Mechanizm ich powstawania związany jest z uszkodzeniem śródbłonka naczyń krwionośnych przez wirusa oraz indukowaniem stanu nadkrzepliwości krwi.

Powikłania oddechowe

Układ oddechowy, będący pierwszą linią kontaktu z wirusem, często pozostaje dotknięty długotrwałymi następstwami infekcji.

Typowe powikłania płucne po COVID-19 obejmują:

• Przewlekły kaszel, często suchy i męczący
• Utrzymujące się duszności spoczynkowe i wysiłkowe
• Zmniejszoną pojemność płuc
• Zmiany śródmiąższowe w płucach
• Zwłóknienia płuc
• Bezdech senny
• Dyskomfort i ból w klatce piersiowej

W badaniach obrazowych (TK klatki piersiowej) u ozdrowieńców często obserwuje się utrzymujące się zmiany zapalne, zwłóknienia i inne nieprawidłowości strukturalne płuc. Te zmiany mogą wpływać na zdolność dyfuzyjną płuc, zmniejszając efektywność wymiany gazowej i prowadząc do przewlekłych problemów z oddychaniem.

Zaburzenia węchu i smaku

Utrata lub zaburzenia węchu (anosmia) i smaku (ageuzja) były jednymi z najbardziej charakterystycznych objawów COVID-19, szczególnie w początkowej fazie pandemii. U niektórych pacjentów te zaburzenia mogą utrzymywać się długo po ustąpieniu innych objawów.

Długotrwałe zaburzenia węchu i smaku mogą obejmować:

• Całkowitą utratę węchu lub smaku
• Zniekształcone odczuwanie zapachów (parosmia) – przyjemne wcześniej zapachy mogą być odbierane jako nieprzyjemne
• Halucynacje węchowe – odczuwanie zapachów, które nie istnieją (fantosmia), np. dym papierosowy, stęchlizna, spalenizna
• Zmniejszoną intensywność odczuwania zapachów i smaków (hiposmia, hipogeuzja)

Chociaż większość pacjentów odzyskuje te zmysły w ciągu kilku tygodni, u około 5-10% osób zaburzenia mogą utrzymywać się miesiącami. Długotrwała utrata węchu i smaku może prowadzić do pogorszenia jakości życia, utraty apetytu, a nawet stanów depresyjnych.

Powikłania neurologiczne

Poza „mgłą mózgową”, COVID-19 może prowadzić do poważniejszych i bardziej specyficznych powikłań neurologicznych.

Do neurologicznych następstw COVID-19 należą:

• Zespół Guillaina-Barrégo – postępujące osłabienie siły mięśniowej spowodowane uszkodzeniem nerwów obwodowych
• Parestezje – nietypowe odczucia skórne w postaci mrowienia, kłucia, pieczenia, drętwienia
• Przewlekłe bóle głowy, często o charakterze migrenowym
• Zawroty głowy i zaburzenia równowagi
• Problemy ze snem – bezsenność lub nadmierna senność
• Neuropatie obwodowe
• W rzadkich przypadkach – zapalenie mózgu lub rdzenia kręgowego

Szczególnie niebezpieczny jest zespół Guillaina-Barrégo, który może prowadzić do osłabienia mięśni odpowiedzialnych za oddychanie. U pacjentów, którzy podczas infekcji doświadczyli problemów z układem oddechowym, takie powikłanie może mieć poważne, a nawet śmiertelne konsekwencje.

Powikłania psychiczne

COVID-19 wpływa nie tylko na zdrowie fizyczne, ale także na dobrostan psychiczny. Zarówno sama choroba, jak i jej długofalowe skutki mogą prowadzić do różnorodnych zaburzeń psychicznych.

Najczęstsze psychiczne następstwa COVID-19 to:

• Stany lękowe
• Depresja
• Zaburzenia snu
• Zespół stresu pourazowego (PTSD)
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne
• Przewlekłe zmęczenie psychiczne
• Spadek motywacji i apatia

Te zaburzenia mogą wynikać zarówno z bezpośredniego wpływu wirusa na mózg, jak i z psychologicznych konsekwencji przebycia ciężkiej choroby, izolacji społecznej czy traumy związanej z hospitalizacją. Dodatkowo, niektóre powikłania fizyczne, jak chroniczne zmęczenie czy problemy z oddychaniem, mogą nasilać problemy psychiczne.

Powikłania skórne i wypadanie włosów

Wiele osób po przebyciu COVID-19 zgłasza problemy dermatologiczne oraz nasilone wypadanie włosów.

Typowe powikłania skórne obejmują:

• Wysypki skórne różnego typu
• Pokrzywkę
• Przebarwienia
• Łuszczenie się skóry
• Swędzenie

Wypadanie włosów po COVID-19 zazwyczaj pojawia się około 2-3 miesiące po przebyciu infekcji i ma postać łysienia telogenowego. Jest to spowodowane wysoką gorączką, stresem i spadkiem odporności podczas choroby, co prowadzi do skrócenia cyklu życiowego włosów. Choć jest to problem, który może utrzymywać się przez kilka miesięcy, w większości przypadków włosy odrastają samoistnie po ustabilizowaniu się stanu zdrowia.

Powikłania u dzieci – zespół PIMS-TS

Choć dzieci zazwyczaj łagodniej przechodzą COVID-19 niż dorośli, mogą u nich wystąpić specyficzne i poważne powikłania. Najpoważniejszym z nich jest wieloukładowy zespół zapalny powiązany czasowo z SARS-CoV-2 (PIMS-TS – Paediatric Inflammatory Multisystem Syndrome Temporally associated with SARS-CoV-2).

PIMS-TS charakteryzuje się:

• Wysoką gorączką utrzymującą się co najmniej 3 dni
• Objawami żołądkowo-jelitowymi (biegunka, wymioty, ból brzucha)
• Wysypką, najintensywniejszą na kończynach
• Zapaleniem spojówek
• Obrzękiem dłoni i stóp
• Zaczerwienieniem języka i warg („truskawkowy język”)
• Objawami neurologicznymi (apatia, drażliwość, bóle głowy, a nawet drgawki czy śpiączka)
• Zapaleniem mięśnia sercowego

Zespół PIMS-TS rozwija się zazwyczaj 2-4 tygodnie po zakażeniu SARS-CoV-2, nawet u dzieci, które przeszły infekcję bezobjawowo. Jest to stan zagrażający życiu, wymagający natychmiastowej hospitalizacji. Odpowiednio szybkie rozpoznanie i leczenie immunomodulujące prowadzi jednak zazwyczaj do pełnego wyzdrowienia.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Po przebyciu COVID-19 należy zachować czujność i skonsultować się z lekarzem, jeśli wystąpią:

• Utrzymujące się zmęczenie i osłabienie powyżej 3 miesięcy
• Nasilająca się duszność
• Saturacja poniżej 96%
• Ból w klatce piersiowej niewiadomego pochodzenia
• Przewlekłe bóle głowy
• Bóle stawów
• Dezorientacja i zaburzenia pamięci
• Długotrwałe problemy z koncentracją
• Gorączka lub stan podgorączkowy utrzymujący się po wyzdrowieniu

Ozdrowieńcy, którzy przeszli ciężkie zapalenie płuc wywołane przez COVID-19, powinni wykonać kontrolne badanie obrazowe klatki piersiowej po 12 tygodniach. Osoby z potwierdzonymi uszkodzeniami płuc i utrzymującą się dusznością powinny zostać skierowane na rehabilitację oddechową.

Jak wspomóc powrót do zdrowia po COVID-19?

Rekonwalescencja po COVID-19 wymaga cierpliwości i holistycznego podejścia:

1. Stopniowe zwiększanie aktywności fizycznej – zacznij od prostych ćwiczeń i powoli buduj kondycję, słuchając sygnałów własnego ciała.
2. Regularne odpoczynki – planuj więcej czasu na odpoczynek i regenerację, szczególnie po wysiłku.
3. Zbilansowana dieta – jedz regularnie małe posiłki bogate w antyoksydanty, białko i niezbędne składniki odżywcze.
4. Odpowiednie nawodnienie – pij wystarczającą ilość wody, co wspomaga oczyszczanie organizmu.
5. Rehabilitacja oddechowa – ćwiczenia oddechowe mogą pomóc w poprawie wydolności płuc.
6. Dbałość o zdrowie psychiczne – rozważ wsparcie psychologiczne, jeśli doświadczasz długotrwałego stresu, lęku lub depresji.
7. Monitorowanie stanu zdrowia – regularnie kontroluj podstawowe parametry, takie jak ciśnienie krwi, tętno czy saturacja.
8. Suplementacja – w porozumieniu z lekarzem rozważ suplementację witamin D, C, cynku czy kwasów omega-3.

Bibliografia

1. Nalbandian A, Sehgal K, Gupta A, et al. Post-acute COVID-19 syndrome. Nature Medicine. 2021;27(4):601-615. DOI: 10.1038/s41591-021-01283-z PMID: 33753937
2. Townsend L, Dyer AH, Jones K, et al. Persistent fatigue following SARS-CoV-2 infection is common and independent of severity of initial infection. PLOS ONE. 2020;15(11). DOI: 10.1371/journal.pone.0240784 PMID: 33166287
3. Davis HE, Assaf GS, McCorkell L, et al. Characterizing long COVID in an international cohort: 7 months of symptoms and their impact. EClinicalMedicine. DOI: 10.1016/j.eclinm.2021.101019 PMID: 34308300
4. Feldstein LR, Rose EB, Horwitz SM, et al. Multisystem Inflammatory Syndrome in U.S. Children and Adolescents. New England Journal of Medicine. DOI: 10.1056/NEJMoa2021680 PMID: 32598831