Pięta Haglunda – czym jest choroba Haglunda-Severa?

Pięta Haglunda, znana również jako choroba Haglunda-Severa lub jałowa martwica kości piętowej, to schorzenie zwyrodnieniowe dotyczące tylnej części pięty. Występuje w formie uwypuklenia kostnego w okolicy przyczepu ścięgna Achillesa do guza piętowego. Według danych epidemiologicznych dotyka ona głównie dwie grupy pacjentów: młodzież w wieku 8-15 lat w okresie intensywnego wzrostu oraz osoby dorosłe prowadzące aktywny tryb życia. Niedostateczny przepływ krwi w obszarze kości piętowej prowadzi do martwicy tkanki kostnej i wytworzenia narośli, która nie tylko zmienia anatomię stopy, ale również powoduje dolegliwości bólowe, ograniczające codzienne funkcjonowanie. Dobrą wiadomością jest to, że odpowiednio wcześnie wdrożone leczenie, zarówno zachowawcze jak i operacyjne w cięższych przypadkach, w połączeniu z fizjoterapią, pozwala na skuteczne złagodzenie objawów i zapobieganie dalszemu rozwojowi choroby.

Czym jest pięta Haglunda?

Pięta Haglunda została po raz pierwszy opisana w 1928 roku przez szwedzkiego chirurga Patrika Haglunda, od którego nazwiska pochodzi nazwa schorzenia. Jest to jałowa martwica tkanki kostnej w obrębie guza piętowego, będąca efektem niedokrwienia tego obszaru. W wyniku tego procesu dochodzi do wytworzenia narośli kostnej, która zmienia prawidłową anatomię stopy i zaburza jej funkcjonowanie.

Warto wiedzieć, że określenie „pięta Haglunda” bywa czasem mylnie używane zamiennie z „chorobą Haglunda-Severa”, mimo że są to dwa różne schorzenia. W przypadku choroby Haglunda-Severa proces martwiczy obejmuje jedynie fragment kości piętowej (jądro kostnienia guza kości piętowej), podczas gdy w klasycznej pięcie Haglunda mamy do czynienia z kostną deformacją tylno-górnej powierzchni kości piętowej, co powoduje konflikt z okolicznymi tkankami miękkimi.

Istotą problemu jest powstawanie zmian martwiczych w kości bez udziału drobnoustrojów chorobotwórczych, co definiuje to jako martwicę jałową. Mechanizm jej powstawania związany jest z długotrwałym uciskiem i przewlekłymi, dużymi naprężeniami mięśni kulszowo-goleniowych, które z czasem prowadzą do zaburzeń ukrwienia danego obszaru. Konsekwencją tych procesów jest wytworzenie narośli kostnej powodującej ucisk na okoliczne struktury, w tym na przyczep ścięgna Achillesa.

Objawy pięty Haglunda

Objawy pięty Haglunda mogą narastać stopniowo i początkowo mogą być niespecyficzne, co często prowadzi do opóźnienia w diagnostyce. Z czasem jednak stają się bardziej charakterystyczne, pozwalając na trafniejsze rozpoznanie.

Wczesne objawy pięty Haglunda:

• Łagodny ból guza piętowego, zwłaszcza podczas lub po aktywności fizycznej
• Dyskomfort przy noszeniu obuwia, szczególnie z twardym zapiętkiem
• Lekki ucisk w tylnej części pięty przy próbie założenia sztywnego obuwia
• Subtelny dyskomfort podczas chodzenia, początkowo ignorowany przez pacjentów

Zaawansowane objawy pięty Haglunda:

• Silny ból w okolicy guza piętowego, nasilający się przy zginaniu stopy
• Widoczne zniekształcenie tylnej części pięty w postaci kostnego uwypuklenia
• Obrzęk i zaczerwienienie skóry nad guzem piętowym
• Pogrubienie i zrogowacenie skóry nad miejscem narośli
• Zaostrzenie bólu po założeniu obuwia, zwłaszcza ze sztywnym zapiętkiem
• Utykanie podczas chodzenia w celu odciążenia bolesnej pięty
• Tkliwość palpacyjna kości piętowej
• Stan zapalny przyczepu ścięgna Achillesa
• Zapalenie kaletki maziowej znajdującej się pomiędzy ścięgnem a kością

Warto zauważyć, że u ponad 60% pacjentów schorzenie występuje obustronnie, dotykając obu pięt. Jest to istotna wskazówka diagnostyczna, pozwalająca odróżnić piętę Haglunda od innych przyczyn bólu pięt. Objawy zazwyczaj nasilają się podczas aktywności fizycznej i ustępują częściowo w spoczynku. Z biegiem czasu, przy braku odpowiedniego leczenia, dolegliwości mogą stać się przewlekłe i występować nawet w spoczynku, znacząco obniżając jakość życia pacjenta.

Przyczyny występowania pięty Haglunda

Etiologia pięty Haglunda nie jest w pełni poznana, jednak badacze wyróżniają szereg czynników, które mogą przyczyniać się do rozwoju tego schorzenia:

Czynniki anatomiczne:

• Wystająca kość piętowa o budowie sprzyjającej konfliktowi z okolicznymi tkankami
• Wysoko wysklepiona stopa (stopa wydrążona)
• Koślawe ustawienie pięt
• Supinacja stóp (chodzenie po zewnętrznej stronie stopy)
• Napięte ścięgno Achillesa, wywierające dodatkowy nacisk na kość piętową
• Wysokie podbicie, prowadzące do cofania pięty podczas chodzenia

Czynniki związane ze stylem życia:

• Przewlekłe przeciążenia stopy związane z aktywnością fizyczną (szczególnie narażeni są biegacze i tancerze)
• Noszenie nieodpowiedniego obuwia, zwłaszcza ze sztywnym zapiętkiem czy wysokim obcasem
• Częste używanie obuwia sportowego ze sztywną piętą (łyżwy, rolki, buty trekkingowe)
• Urazy w okolicy pięty, które nie zostały prawidłowo wyleczone
• Nadwaga i otyłość, zwiększające obciążenie stóp

Czynniki predysponujące:

• Płeć – częściej występuje u kobiet w wieku 15-35 lat, co może być związane z częstszym noszeniem obuwia na wysokim obcasie
• Wiek – szczególnie okres dojrzewania oraz wiek średni (5. i 6. dekada życia)
• Predyspozycje genetyczne do nieprawidłowej budowy stopy
• Zaburzenia hormonalne
• Przewlekłe przyjmowanie leków sterydowych (u dzieci)
• Płaskostopie i inne wady stóp

Warto zaznaczyć, że choć oryginalnie wiązano rozwój pięty Haglunda z noszeniem obuwia ze sztywnym zapiętkiem, dzisiejsze badania wskazują na bardziej złożony mechanizm powstawania schorzenia. Często jest to kombinacja wielu czynników, które prowadzą do zaburzeń ukrwienia kości piętowej i rozwoju martwicy kostnej.

Jak diagnozuje się piętę Haglunda?

Diagnoza pięty Haglunda opiera się na kilku elementach, które pozwalają na dokładne określenie charakteru zmian i wykluczenie innych schorzeń o podobnych objawach:

Wywiad lekarski

Pierwszym krokiem jest zebranie szczegółowego wywiadu, podczas którego lekarz pyta o:

• Charakter i lokalizację bólu
• Okoliczności pojawienia się objawów
• Czynniki łagodzące i nasilające dolegliwości
• Rodzaj noszonego obuwia
• Aktywność fizyczną pacjenta
• Choroby współistniejące
• Przebyte urazy stopy

Badanie fizykalne

Podczas badania lekarz koncentruje się na:

• Ocenie wizualnej tylnej części pięty (poszukiwanie widocznego uwypuklenia)
• Badaniu palpacyjnym (wyczuwalne zgrubienie i ocena bolesności uciskowej)
• Wykonaniu testu ścisku dwoma palcami (ucisk guza piętowego w okolicy jądra kostnienia)
• Ocenie zakresu ruchomości w stawie skokowym
• Analizie chodu pacjenta (poszukiwanie kompensacji, utykania)
• Ocenie ustawienia stóp (supinacja, pronacja, płaskostopie)

Badania obrazowe

Kluczową rolę w rozpoznaniu pięty Haglunda odgrywają badania obrazowe:

• Zdjęcie RTG – podstawowe badanie pozwalające uwidocznić narośl kostną. Charakterystyczne jest zwiększenie kąta między podeszwą stopy a podstawą kości piętowej u osób z piętą Haglunda. Na projekcji bocznej widoczna jest zwiększona wypukłość kości piętowej.
• USG – badanie szczególnie przydatne do oceny stanu ścięgna Achillesa i okolicznych tkanek miękkich. Pozwala uwidocznić pogrubienie ścięgna, stan kaletki maziowej oraz obrzęk tkanek.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – najdokładniejsza metoda obrazowania, umożliwiająca szczegółową ocenę tkanek miękkich, w tym ścięgien, kaletki maziowej oraz ocenę stopnia zaawansowania stanu zapalnego. Jest szczególnie pomocny przy planowaniu leczenia operacyjnego.

Diagnostyka różnicowa

W procesie diagnostycznym ważne jest wykluczenie innych schorzeń, które mogą dawać podobne objawy:

• Ostroga piętowa
• Zapalenie ścięgna Achillesa bez narośli kostnej
• Zerwanie lub uszkodzenie ścięgna Achillesa
• Złamania kości piętowej
• Zapalenie kaletki piętowej
• Choroba Haglunda-Severa (jałowa martwica guza kości piętowej u dzieci)
• Seronegatywne spondyloartropatie

Precyzyjna diagnoza ma kluczowe znaczenie dla określenia odpowiedniego planu leczenia, dlatego w przypadku przedłużających się dolegliwości bólowych pięty warto skonsultować się ze specjalistą – ortopedą lub podologiem.

Leczenie pięty Haglunda

Leczenie pięty Haglunda powinno być dobrane indywidualnie do pacjenta, uwzględniając stopień zaawansowania zmian, nasilenie objawów oraz ogólny stan zdrowia. Wyróżniamy dwa główne podejścia terapeutyczne: leczenie zachowawcze oraz chirurgiczne.

Leczenie zachowawcze

W początkowej fazie choroby oraz w przypadkach o umiarkowanym nasileniu dolegliwości, zaleca się wdrożenie leczenia zachowawczego: