Chrapanie – przyczyny, skutki i metody leczenia

Chrapanie to dość powszechna dolegliwość, która dotyka około 45% polskiego społeczeństwa. Najbardziej narażeni są mężczyźni po 40. roku życia oraz kobiety po menopauzie. Choć samo chrapanie nie jest chorobą, może być objawem poważniejszych zaburzeń, takich jak obturacyjny bezdech senny. Nieleczone chrapanie nie tylko obniża jakość snu, ale może również prowadzić do rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy czy udaru mózgu. Na szczęście istnieje wiele metod leczenia – od prostych zmian stylu życia, przez terapie farmakologiczne, aż po zabiegi chirurgiczne, które skutecznie pomagają osobom dotkniętym tym problemem.

Czym jest chrapanie?

Chrapanie to dźwięk powstający podczas snu w wyniku wibracji tkanek miękkich w górnych drogach oddechowych. Gdy śpimy, mięśnie gardła, języka i podniebienia miękkiego rozluźniają się, co prowadzi do zwężenia dróg oddechowych. Przepływające przez zwężone drogi powietrze powoduje drgania tkanek, które słyszymy jako charakterystyczny dźwięk chrapania.

Chrapanie najczęściej występuje podczas wdechu, ale może również pojawić się w czasie wydechu. Natężenie dźwięku podczas chrapania może osiągać nawet 90 decybeli, co jest porównywalne z hałasem pracującego odkurzacza. Dla porównania, poziom dźwięku, który zaczynamy odczuwać jako nieprzyjemny, wynosi około 55 dB, a długotrwałe narażenie na hałas powyżej 75 dB może być szkodliwe dla zdrowia.

W Polsce z problemem chrapania zmaga się blisko 45% społeczeństwa, przy czym częściej dotyka on mężczyzn (około 44%) niż kobiet (około 28%) w wieku 30-60 lat. Częstotliwość występowania chrapania znacząco wzrasta z wiekiem i u osób z nadwagą lub otyłością.

Chrapanie a bezdech senny

Należy wyraźnie rozróżnić zwykłe chrapanie od chrapania towarzyszącego bezdechowi sennemu. Obturacyjny bezdech senny (OBS) to poważne zaburzenie, w którym dochodzi do wielokrotnych zatrzymań oddechu podczas snu, trwających co najmniej 10 sekund. Epizodom tym towarzyszą spadki stężenia tlenu we krwi i fragmentacja snu, co prowadzi do nadmiernej senności w ciągu dnia.

W Polsce bezdech senny dotyka około 1,2-1,5 miliona osób. Szacuje się, że dotyczy on około 24% mężczyzn i 9% kobiet. Objawy obturacyjnego bezdechu sennego można podzielić na:

Objawy nocne:

• Głośne, nieregularne chrapanie przerywane ciszą (bezdechy)
• Epizody zatrzymania oddechu obserwowane przez osoby śpiące z chorym
• Gwałtowne przebudzenia, często z uczuciem duszenia się lub braku tchu
• Niespokojny sen, częste zmiany pozycji
• Nocne poty
• Częste oddawanie moczu w nocy

Objawy dzienne:

• Nadmierna senność i zmęczenie w ciągu dnia
• Poranne bóle głowy
• Suchość w jamie ustnej po przebudzeniu
• Trudności z koncentracją i pamięcią
• Drażliwość i zmiany nastroju
• Zaburzenia libido i impotencja

Osoby z bezdechem sennym mają zwiększone ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego, chorób serca, cukrzycy typu 2, udaru mózgu oraz depresji. Ponadto, nadmierna senność dzienna znacząco zwiększa ryzyko wypadków, szczególnie podczas prowadzenia pojazdów – u osób z bezdechem sennym ryzyko spowodowania wypadku samochodowego jest nawet siedem razy wyższe niż u osób zdrowych.

Przyczyny chrapania

Przyczyny chrapania są różnorodne i często ze sobą powiązane. Do najważniejszych czynników wpływających na występowanie chrapania należą:

Czynniki anatomiczne:

• Skrzywiona przegroda nosowa (wrodzona lub nabyta w wyniku urazów)
• Przewlekła niedrożność nosa związana z polipami nosowymi
• Przerost migdałków podniebiennych lub migdałka gardłowego
• Wady budowy podniebienia miękkiego (nadmierna wiotkość)
• Obrzęk lub przerost małżowin nosowych
• Inne wrodzone wady anatomiczne górnych dróg oddechowych
• Cofnięta żuchwa lub nadmiernie duży język

Czynniki związane ze stylem życia:

• Nadwaga i otyłość – tkanka tłuszczowa odkładająca się wokół szyi i gardła zwęża drogi oddechowe
• Spożywanie alkoholu przed snem – powoduje rozluźnienie mięśni gardła
• Palenie tytoniu – prowadzi do stanów zapalnych i obrzęku dróg oddechowych
• Przyjmowanie leków uspokajających, nasennych lub rozluźniających mięśnie
• Spanie na plecach – sprzyja opadaniu języka i podniebienia miękkiego w kierunku tylnej ściany gardła
• Zmęczenie i nieregularny rytm snu

Czynniki chorobowe:

• Alergie i przewlekłe zapalenia błony śluzowej nosa
• Infekcje górnych dróg oddechowych (przeziębienia, zapalenie zatok)
• Niedoczynność tarczycy
• Akromegalia (nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu)
• Refleks żołądkowo-przełykowy

Czynniki ryzyka obturacyjnego bezdechu sennego:

• Płeć męska
• Wiek powyżej 40 lat
• Obwód szyi większy niż 43 cm u mężczyzn i 40 cm u kobiet
• Nadciśnienie tętnicze
• Cukrzyca typu 2

Chrapanie może również pojawiać się okazjonalnie w sytuacjach takich jak intensywny wysiłek fizyczny w ciągu dnia, duże zmęczenie czy spożycie większej ilości alkoholu przed snem.

Diagnostyka chrapania

Właściwa diagnostyka jest kluczem do skutecznego leczenia chrapania. Proces diagnostyczny obejmuje kilka etapów:

Wywiad lekarski

Lekarz zbiera szczegółowe informacje na temat:

• Charakteru, częstotliwości i nasilenia chrapania
• Występowania przerw w oddychaniu podczas snu
• Senności w ciągu dnia i innych objawów dziennych
• Chorób współistniejących
• Przyjmowanych leków
• Nawyków związanych ze snem (pozycja, pora kładzenia się, warunki w sypialni)
• Stylu życia (aktywność fizyczna, używki, dieta)

Cenne informacje mogą być dostarczone przez partnera śpiącego z osobą chrapiącą, który może opisać charakter chrapania i zaobserwować ewentualne epizody bezdechu.

Badanie przedmiotowe

Podczas badania przedmiotowego lekarz ocenia:

• Drożność nosa i budowę przegrody nosowej
• Stan migdałków podniebiennych i gardłowego
• Strukturę podniebienia miękkiego i języczka
• Wielkość i położenie języka
• Ogólny stan dróg oddechowych
• Wskaźnik masy ciała (BMI) i obwód szyi

Badania specjalistyczne

W zależności od potrzeb, lekarz może zlecić:

• Polisomnografię – złoty standard w diagnostyce zaburzeń oddychania podczas snu, obejmujący całonocne monitorowanie wielu parametrów, w tym przepływu powietrza, ruchów klatki piersiowej i brzucha, poziomu tlenu we krwi, pracy serca, aktywności mózgu i ruchów ciała
• Badanie z użyciem przenośnych urządzeń do monitorowania zaburzeń oddychania podczas snu w warunkach domowych
• Fiberoendoskopię – badanie pozwalające ocenić górne drogi oddechowe podczas snu farmakologicznego
• Rynomanometrię – badanie oceniające drożność nosa i opór przepływu powietrza
• Badania obrazowe (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) – pozwalające ocenić struktury anatomiczne górnych dróg oddechowych
• Badania laboratoryjne (np. hormony tarczycy)

Diagnostyka różnicowa obejmuje wykluczenie innych przyczyn zaburzeń snu, takich jak zespół niespokojnych nóg, narkolepsja czy parasomnie.

Leczenie chrapania

Leczenie chrapania powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta i zależeć od przyczyny dolegliwości. Najczęściej stosowane metody leczenia obejmują:

Zmiany stylu życia

• Redukcja masy ciała – nawet niewielka utrata wagi (5-10%) może znacząco zmniejszyć nasilenie chrapania
• Unikanie alkoholu przez co najmniej 4-6 godzin przed snem
• Zaprzestanie palenia tytoniu
• Unikanie leków nasennych i uspokajających, które mogą rozluźniać mięśnie gardła
• Zmiana pozycji snu – unikanie spania na plecach poprzez stosowanie specjalnych poduszek lub prostych metod, takich jak przyszycie piłki tenisowej do tyłu piżamy
• Regularne ćwiczenia fizyczne, ale nie bezpośrednio przed snem
• Przestrzeganie higieny snu – regularne pory snu, odpowiednia temperatura i wilgotność w sypialni

Leczenie farmakologiczne

W przypadku chrapania związanego z przejściową niedrożnością nosa stosuje się:

• Donosowe leki zmniejszające przekrwienie błony śluzowej (przez krótki okres, maksymalnie 3-5 dni)
• Donosowe glikokortykosteroidy w przypadku alergicznego nieżytu nosa
• Leki przeciwhistaminowe przy alergii
• Płukanie nosa roztworem soli fizjologicznej lub wody morskiej

Dostępne są również preparaty dostępne bez recepty, takie jak:

• Spraye do gardła zawierające substancje nawilżające i natłuszczające śluzówkę
• Spraye do nosa poprawiające drożność
• Tabletki do ssania i listki rozpuszczalne w jamie ustnej
• Plastry nosowe rozszerzające nozdrza

Urządzenia wspomagające

• Aparaty wewnątrzustne – wysuwają żuchwę i język do przodu, zwiększając przestrzeń za językiem
• Urządzenia CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) – dostarczają powietrze pod stałym dodatnim ciśnieniem przez maskę na nos lub nos i usta, utrzymując drożność dróg oddechowych; są złotym standardem w leczeniu obturacyjnego bezdechu sennego
• Zewnętrzne i wewnętrzne rozszerzacze nosa – poprawiają przepływ powietrza przez nos

Leczenie zabiegowe

Gdy chrapanie jest spowodowane wadami anatomicznymi lub innymi schorzeniami, pomocne mogą być:

• Septoplastyka – korekcja skrzywionej przegrody nosowej
• Redukcja małżowin nosowych – zmniejszenie przerośniętych małżowin nosowych metodami chirurgicznymi lub z użyciem lasera
• Usunięcie polipów nosa
• Tonsillektomia – usunięcie migdałków podniebiennych
• Adenotomia – usunięcie migdałka gardłowego (trzeciego migdałka)
• Uvulopalatoplastyka – częściowe usunięcie podniebienia miękkiego i języczka
• Radiotermoablacja podniebienia miękkiego – kontrolowane uszkodzenie tkanek za pomocą energii o częstotliwości fal radiowych
• Somnoplastyka – podobna technika wykorzystująca energię o niskiej częstotliwości
• Implantacja podniebienia (metoda Pillar) – wszczepienie sztywnych implantów do podniebienia miękkiego w celu jego usztywnienia

Inne metody

• Terapia pozycyjna – urządzenia wymuszające spanie na boku
• Ćwiczenia mięśni jamy ustnej i gardła (terapia miofunkcjonalna) – wzmacnianie mięśni uczestniczących w oddychaniu i połykaniu
• Techniki relaksacyjne i metody redukcji stresu
• Terapia neurostymulacyjna – stymulacja elektryczna mięśni górnych dróg oddechowych

Chrapanie u dzieci

Chrapanie u dzieci może występować z różnych przyczyn i nie powinno być lekceważone. Najczęstszymi przyczynami chrapania u dzieci są:

• Przerost migdałków podniebiennych lub migdałka gardłowego – jest to najczęstsza przyczyna chrapania u dzieci poniżej 2. roku życia
• Alergie i infekcje dróg oddechowych
• Wady anatomiczne, takie jak krzywa przegroda nosowa
• Wiotkość krtani u noworodków i niemowląt
• Otyłość dziecięca
• Zbyt suche powietrze w sypialni

U dzieci chrapanie może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak:

• Zaburzenia wzrostu i rozwoju
• Problemy z zachowaniem i koncentracją
• Gorsze wyniki w nauce
• Moczenie nocne
• Poranne bóle głowy
• Nadmierna senność w ciągu dnia

W przypadku regularnego chrapania u dziecka, szczególnie gdy towarzyszy mu niespokojny sen, oddychanie przez usta, nocne poty lub problemy z zachowaniem, konieczna jest konsultacja pediatryczna. Leczenie może obejmować usunięcie przerośniętych migdałków, leczenie alergii lub innych schorzeń podstawowych.

Skutki nieleczonego chrapania

Nieleczone chrapanie, szczególnie gdy towarzyszy mu bezdech senny, może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych:

Konsekwencje sercowo-naczyniowe:

• Nadciśnienie tętnicze
• Choroba wieńcowa
• Zaburzenia rytmu serca
• Udar mózgu
• Zawał serca

Konsekwencje metaboliczne:

• Oporność na insulinę
• Cukrzyca typu 2
• Zespół metaboliczny
• Zaburzenia gospodarki lipidowej

Konsekwencje neurologiczne i psychiatryczne:

• Zaburzenia funkcji poznawczych
• Depresja
• Zaburzenia lękowe
• Zwiększone ryzyko demencji

Konsekwencje społeczne:

• Zwiększone ryzyko wypadków (drogowych, w pracy)
• Problemy w relacjach partnerskich
• Izolacja społeczna
• Obniżona jakość życia
• Problemy w pracy wynikające z przewlekłego zmęczenia

Inne konsekwencje:

• Zaburzenia seksualne, w tym impotencja
• Przewlekłe zmęczenie
• Osłabienie układu odpornościowego
• Refleks żołądkowo-przełykowy

Profilaktyka chrapania

Aby zapobiegać chrapaniu lub zmniejszyć jego nasilenie, warto stosować się do następujących zaleceń:

1. Utrzymywanie prawidłowej masy ciała – regularna aktywność fizyczna i zbilansowana dieta
2. Unikanie używek – ograniczenie spożycia alkoholu i całkowite zaprzestanie palenia tytoniu
3. Dbanie o higienę snu:
   • Regularny rytm snu i czuwania
   • Odpowiednia temperatura w sypialni (18-21°C)
   • Właściwa wilgotność powietrza (40-60%)
   • Wygodne, ale nie zbyt miękkie łóżko
   • Poduszka dobrze podpierająca głowę i szyję
4. Spanie w pozycji na boku – można to ułatwić, używając specjalnych poduszek bocznych lub zwykłej poduszki umieszczonej za plecami
5. Leczenie alergii i innych schorzeń – regularne kontrole laryngologiczne i odpowiednie leczenie alergii, zapalenia zatok czy refluksu żołądkowo-przełykowego
6. Unikanie leków nasennych – jeśli to możliwe, unikanie leków, które mogą rozluźniać mięśnie gardła
7. Regularne ćwiczenia mięśni jamy ustnej – niektóre badania sugerują, że ćwiczenia wzmacniające mięśnie języka, podniebienia i gardła mogą zmniejszać nasilenie chrapania

Bibliografia

1. Peppard PE, Young T, Barnet JH, Palta M, Hagen EW, Hla KM. Increased prevalence of sleep-disordered breathing in adults. Am J Epidemiol. 2013;177(9):1006-1014. DOI: 10.1093/aje/kws342
2. Heinzer R, Vat S, Marques-Vidal P, Marti-Soler H, Andries D, Tobback N, Mooser V, Preisig M, Malhotra A, Waeber G, Vollenweider P, Tafti M, Haba-Rubio J. Prevalence of sleep-disordered breathing in the general population: the HypnoLaus study. Lancet Respir Med. 2015;3(4):310-318. DOI: 10.1016/S2213-2600(15)00043-0
3. Epstein LJ, Kristo D, Strollo PJ Jr, Friedman N, Malhotra A, Patil SP, Ramar K, Rogers R, Schwab RJ, Weaver EM, Weinstein MD; Adult Obstructive Sleep Apnea Task Force of the American Academy of Sleep Medicine. Clinical guideline for the evaluation, management and long-term care of obstructive sleep apnea in adults. J Clin Sleep Med. 2009;5(3):263-276. DOI: 10.5664/jcsm.27497
4. Young T, Palta M, Dempsey J, Skatrud J, Weber S, Badr S. The occurrence of sleep-disordered breathing among middle-aged adults. N Engl J Med. 1993;328(17):1230-1235. DOI: 10.1056/NEJM199304293281704
5. Jordan AS, McSharry DG, Malhotra A. Adult obstructive sleep apnoea. Lancet. 2014;383(9918):736-747. DOI: 10.1016/S0140-6736(13)60734-5
6. Dempsey JA, Veasey SC, Morgan BJ, O’Donnell CP. Pathophysiology of sleep apnea. Physiol Rev. 2010;90(1):47-112. DOI: 10.1152/physrev.00043.2008
7. Camacho M, Certal V, Abdullatif J, Zaghi S, Ruoff CM, Capasso R, Kushida CA. Myofunctional therapy to treat obstructive sleep apnea: a systematic review and meta-analysis. Sleep. 2015;38(5):669-675. DOI: 10.5665/sleep.4652
8. Rotenberg BW, Vicini C, Pang EB, Pang KP. Reconsidering first-line treatment for obstructive sleep apnea: a systematic review of the literature. J Otolaryngol Head Neck Surg. 2016;45:23. DOI: 10.1186/s40463-016-0136-4
9. Lévy P, Kohler M, McNicholas WT, Barbé F, McEvoy RD, Somers VK, Lavie L, Pépin JL. Obstructive sleep apnoea syndrome. Nat Rev Dis Primers. 2015;1:15015. DOI: 10.1038/nrdp.2015.15
10. Berry RB, Budhiraja R, Gottlieb DJ, Gozal D, Iber C, Kapur VK, Marcus CL, Mehra R, Parthasarathy S, Quan SF, Redline S, Strohl KP, Davidson Ward SL, Tangredi MM; American Academy of Sleep Medicine. Rules for scoring respiratory events in sleep: update of the 2007 AASM Manual for the Scoring of Sleep and Associated Events. J Clin Sleep Med. 2012;8(5):597-619. DOI: 10.5664/jcsm.2172
11. Pływaczewski R, Brzecka A, Bielicki P, Czajkowska-Malinowska M, Cofta S, Jonczak L, Radliński J, Tażbirek M, Wasilewska J, Zgierska A, Zieliński J. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc dotyczące rozpoznawania i leczenia zaburzeń oddychania w czasie snu (ZOCS) u dorosłych. Pneumonol Alergol Pol. 2013;81(3):221-258. DOI: 10.5603/PiAP.2013.0032
12. Caples SM, Rowley JA, Prinsell JR, Pallanch JF, Elamin MB, Katz SG, Harwick JD. Surgical modifications of the upper airway for obstructive sleep apnea in adults: a systematic review and meta-analysis. Sleep. 2010;33(10):1396-1407. DOI: 10.1093/sleep/33.10.1396