Krótkowzroczność – przewodnik diagnostyki i leczenia

Krótkowzroczność (miopia) to jedna z najczęściej występujących wad wzroku na świecie, dotykająca obecnie około 30% populacji globalnej. Według prognoz specjalistów, do 2050 roku liczba osób z tą przypadłością może wzrosnąć nawet do 50% światowej populacji. Jest to wada refrakcji, w której równoległe promienie świetlne wpadające do oka skupiają się nie na siatkówce, a przed nią, powodując nieostre widzenie przedmiotów oddalonych. Osoby z krótkowzrocznością doskonale widzą obiekty znajdujące się blisko, natomiast te położone w oddali są dla nich zamazane. Im wyższa wartość miopii, tym mniejsza odległość, z której człowiek widzi wyraźnie. Krótkowzroczność nie tylko wpływa na codzienne funkcjonowanie, powodując dyskomfort i ograniczenia w wielu sferach życia, ale w przypadku wysokich wartości może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych, włącznie z odwarstwieniem siatkówki czy zwyrodnieniem plamki żółtej. Współczesna medycyna oferuje jednak szereg skutecznych metod diagnostyki, korekcji i leczenia tej wady, które pozwalają pacjentom prowadzić pełnowartościowe życie i chronić wzrok przed dalszym pogarszaniem.

Rodzaje krótkowzroczności – szczegółowa klasyfikacja

Krótkowzroczność można klasyfikować na różne sposoby, biorąc pod uwagę jej przyczyny, nasilenie czy charakter. Rozumienie różnych typów miopii jest kluczowe dla właściwego podejścia do leczenia i kontroli jej progresji.

Podział ze względu na przyczynę

Krótkowzroczność często wynika z nieprawidłowej budowy anatomicznej oka lub zaburzenia funkcjonowania układu optycznego. Wyróżniamy następujące rodzaje:

Krótkowzroczność osiowa – najczęściej występująca forma, spowodowana zbyt długą gałką oczną w stosunku do jej mocy optycznej. W miarowym oku długość gałki ocznej wynosi około 24 mm, natomiast w krótkowzroczności osiowej wartość ta jest większa. Każdy milimetr wydłużenia gałki ocznej odpowiada około 3 dioptriom krótkowzroczności. Ten typ miopii często rozwija się w okresie intensywnego wzrostu organizmu, szczególnie w wieku szkolnym i podczas dojrzewania.

Krótkowzroczność soczewkowa (krzywiznowa) – wynika ze zbyt dużej mocy łamiącej soczewki oka. Może być spowodowana zmianą jej kształtu (zwiększoną wypukłością) lub innymi zmianami w strukturze soczewki, które zwiększają jej zdolność załamywania światła. Przyczyną może być także pęcznienie soczewki, które występuje przy niektórych schorzeniach, jak na przykład niekontrolowana cukrzyca czy początkowe stadium zaćmy.

Krótkowzroczność rogówkowa – powstaje w wyniku zbyt dużej krzywizny rogówki, co zwiększa jej moc łamiącą. Rogówka odpowiada za około 2/3 mocy optycznej oka, dlatego nawet niewielkie zmiany w jej krzywiźnie mogą znacząco wpłynąć na refrakcję.

Krótkowzroczność refrakcyjna – związana jest z nieprawidłowym współczynnikiem załamania światła w ośrodkach optycznych oka. W przeciwieństwie do krótkowzroczności osiowej, nie jest bezpośrednio związana z anatomią oka, ale z właściwościami optycznymi jego elementów.

Podział ze względu na stopień zaawansowania

W praktyce klinicznej krótkowzroczność dzieli się na kategorie w zależności od jej nasilenia, wyrażonego w dioptriach:

Krótkowzroczność mała (niska) – do -3,0 dioptrii, często nazywana też „szkolną”, gdyż zazwyczaj rozwija się w wieku szkolnym (10-12 lat). Stanowi najlżejszą formę wady, w której osoba może funkcjonować bez korekcji w wielu codziennych sytuacjach, choć odczytywanie dalszych napisów, prowadzenie pojazdu czy rozpoznawanie twarzy z odległości może być utrudnione.

Krótkowzroczność średnia – od -3,0 do -6,0 dioptrii (według niektórych źródeł od -3,0 do -8,0 dioptrii). W tym przypadku korekcja jest niezbędna do komfortowego funkcjonowania w codziennym życiu. Bez okularów lub soczewek kontaktowych osoba z taką wadą ma trudności z rozpoznawaniem szczegółów już z odległości kilku metrów.

Krótkowzroczność duża (wysoka) – powyżej -6,0 dioptrii (lub -8,0 dioptrii). Ta zaawansowana forma miopii wymaga stałej korekcji i wiąże się z ryzykiem zmian zwyrodnieniowych w oku. Osoby z wysoką krótkowzrocznością mogą wyraźnie widzieć przedmioty oddalone zaledwie o kilkanaście centymetrów od oczu. Przy wartościach powyżej -10,0 dioptrii mówimy o skrajnie wysokiej krótkowzroczności.

Inne rodzaje krótkowzroczności

Krótkowzroczność patologiczna (degeneracyjna) – występuje przy wartościach powyżej -6,0 dioptrii i długości gałki ocznej przekraczającej 26,5 mm. Charakteryzuje się zmianami strukturalnymi w tylnym biegunie oka, takimi jak ścieńczenie twardówki, naczyniówki i siatkówki. Może prowadzić do poważnych powikłań, w tym odwarstwienia siatkówki, zmian zwyrodnieniowych plamki żółtej czy jaskry. Jest to stan zagrażający trwałym uszkodzeniem wzroku, wymagający regularnej kontroli okulistycznej.

Krótkowzroczność nocna (zmierzchowa) – pojawia się w warunkach słabego oświetlenia, gdy źrenica jest rozszerzona. Przy słabym świetle aberracje optyczne oka stają się bardziej zauważalne, a promienie świetlne przechodzące przez obwód rogówki i soczewki załamują się silniej niż te, które przechodzą przez środek.

Krótkowzroczność indukowana (nabyta) – może być wywołana przez czynniki zewnętrzne, takie jak leki, choroby (np. cukrzyca) lub zmiany fizjologiczne (jak ciąża). Ten typ miopii często jest przejściowy i ustępuje po wyeliminowaniu czynnika wywołującego.

Pseudokrótkowzroczność – to stan, w którym objawy przypominają krótkowzroczność, ale ich przyczyną jest nadmierne napięcie mięśnia rzęskowego (spazm akomodacji) wywołane intensywną pracą wzrokową z bliska. Po odpoczynku lub zastosowaniu kropli porażających akomodację objawy mogą ustąpić.

Przyczyny krótkowzroczności – czynniki wpływające na rozwój wady wzroku

Dokładne przyczyny powstawania krótkowzroczności nie zostały jeszcze w pełni poznane, jednak badania wskazują na złożoną interakcję między czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Zrozumienie tych mechanizmów jest kluczowe dla opracowania skutecznych strategii zapobiegania i kontroli miopii.

Czynniki genetyczne

Genetyczne uwarunkowania krótkowzroczności są dobrze udokumentowane. Ryzyko rozwoju miopii znacząco wzrasta, jeśli rodzice również cierpią na tę wadę wzroku:

• Jeśli jedno z rodziców ma krótkowzroczność, ryzyko jej wystąpienia u dziecka wynosi 30-50%.
• Gdy oboje rodzice są krótkowzroczni, prawdopodobieństwo wzrasta do 60-80%.

Naukowcy zidentyfikowali szereg genów powiązanych z predyspozycją do rozwoju krótkowzroczności, które wpływają na kształt gałki ocznej oraz procesy biochemiczne zachodzące w tkankach oka. Badania wykazały również, że występowanie miopii jest częstsze w niektórych grupach etnicznych, szczególnie wśród populacji wschodnioazjatyckich.

Czynniki środowiskowe

Coraz więcej dowodów naukowych wskazuje na znaczący wpływ czynników środowiskowych na rozwój krótkowzroczności, zwłaszcza w młodym wieku:

Intensywna praca wzrokowa z bliska – długotrwałe czytanie, pisanie czy korzystanie z urządzeń elektronicznych, takich jak komputery, tablety i smartfony, zwiększa ryzyko rozwoju miopii. Podczas pracy z bliska oko musi stale akomodować, co prowadzi do napięcia mięśnia rzęskowego. Przewlekłe napięcie akomodacyjne może być bodźcem do wydłużania się gałki ocznej, szczególnie u dzieci i młodzieży.

Ograniczona ekspozycja na światło naturalne – badania wykazują, że dzieci spędzające więcej czasu na zewnątrz, w naturalnym świetle, mają mniejsze ryzyko rozwoju krótkowzroczności. Naturalny światło dzienne sprzyja uwalnianiu dopaminy w siatkówce, która jest znana jako inhibitor wzrostu gałki ocznej. Dodatkowo, podczas przebywania na zewnątrz oczy częściej patrzą na odległe obiekty, co pozwala na relaks akomodacji.

Urbanizacja i edukacja – wyższy poziom urbanizacji i dłuższy czas spędzany na edukacji korelują z większą częstością występowania krótkowzroczności. W krajach rozwiniętych, gdzie dzieci spędzają więcej czasu w pomieszczeniach na nauce i mniej na aktywności zewnętrznej, obserwuje się wyższy odsetek miopii.

Niewłaściwa higiena pracy wzrokowej – czytanie w złym oświetleniu, w nieprawidłowej pozycji (np. na leżąco), zbyt blisko trzymanie książki czy ekranu, brak regularnych przerw podczas długotrwałej pracy z bliska – wszystkie te czynniki mogą przyczyniać się do rozwoju krótkowzroczności.

Inne czynniki

Zmiany hormonalne – wahania poziomu hormonów, zwłaszcza w okresie dojrzewania, ciąży czy menopauzy, mogą wpływać na parametry oka i przyczyniać się do rozwoju lub progresji krótkowzroczności.

Choroby ogólnoustrojowe – niektóre schorzenia, jak cukrzyca, mogą prowadzić do zmian w refrakcji oka i przejściowej krótkowzroczności.

Leki – niektóre leki, w tym diuretyki, antycholinergiki, leki przeciwhistaminowe czy sulfonamidy, mogą wpływać na układ optyczny oka i powodować krótkowzroczność jako działanie niepożądane.

Stres i przemęczenie – chroniczny stres i zmęczenie mogą nasilać objawy krótkowzroczności poprzez wpływ na napięcie mięśni wewnątrzgałkowych i poziom akomodacji.

Objawy krótkowzroczności – jak rozpoznać problem wzroku

Krótkowzroczność może rozwijać się stopniowo, dlatego ważne jest, aby znać jej charakterystyczne objawy. Wczesna identyfikacja problemu umożliwia szybsze wdrożenie odpowiedniej korekcji i metod kontroli progresji wady. Oto najczęstsze objawy miopii:

Objawy związane z widzeniem

Niewyraźne widzenie odległych przedmiotów – to kluczowy objaw krótkowzroczności. Osoby dotknięte tą wadą mają trudności z dostrzeganiem szczegółów obiektów znajdujących się w oddali, podczas gdy przedmioty znajdujące się blisko widzą wyraźnie. Przykładowo, mogą mieć problem z odczytaniem napisów na znakach drogowych, rozpoznawaniem twarzy z odległości czy odczytywaniem tekstu z tablicy w klasie.

Mrużenie oczu – jest to charakterystyczny objaw, często występujący u osób z niewykrytą lub nieskorygowaną krótkowzrocznością. Poprzez mrużenie oczu zmniejsza się średnica źrenicy, co redukuje ilość światła wpadającego do oka przez obwodowe części rogówki i soczewki, zmniejszając tym samym aberracje optyczne i poprawiając ostrość widzenia. Jest to naturalna, nieświadoma próba poprawy ostrości obrazu.

Trudności z prowadzeniem pojazdów nocą – osoby z krótkowzrocznością często zgłaszają problemy z widzeniem podczas jazdy nocą. W warunkach słabego oświetlenia źrenice rozszerzają się, co może nasilać objawy miopii. Dodatkowo, światła samochodów i uliczne mogą wydawać się rozmazane lub otoczone aureolą.

Szybkie zmęczenie oczu podczas patrzenia w dal – ciągłe wysiłki związane z próbami ostrego widzenia odległych obiektów mogą prowadzić do szybkiego zmęczenia oczu, szczególnie w sytuacjach wymagających długotrwałego skupienia wzroku na odległych przedmiotach, jak na przykład oglądanie filmu w kinie czy występu na scenie.

Objawy wtórne

Bóle głowy – częste, zwłaszcza po długotrwałym wysiłku wzrokowym. Powstają one na skutek ciągłego napięcia mięśni oka i czoła, gdy osoba stara się skupić wzrok na niewyraźnych obiektach.

Łzawienie oczu – nadmierne wydzielanie łez może być reakcją na zmęczenie oczu spowodowane nieskorygowaną wadą wzroku.

Nadwrażliwość na światło – osoby z krótkowzrocznością mogą wykazywać zwiększoną wrażliwość na jasne światło, co może prowadzić do dyskomfortu w dobrze oświetlonych pomieszczeniach lub podczas przebywania na zewnątrz w słoneczne dni.

Przewlekłe zapalenie brzegów powiek – długotrwałe napięcie oczu i mrużenie mogą przyczynić się do rozwoju stanów zapalnych powiek.

Pieczenie i swędzenie oczu – są to niespecyficzne objawy związane z nadmiernym wysiłkiem wzrokowym, które mogą towarzyszyć nieskorygowanej krótkowzroczności.

Objawy u dzieci

Rozpoznanie krótkowzroczności u dzieci może być trudniejsze, ponieważ często nie potrafią one jasno wyrazić swoich problemów ze wzrokiem. Warto zwrócić uwagę na następujące zachowania, które mogą sugerować wadę wzroku:

• Siadanie blisko telewizora lub ekranu komputera
• Przybliżanie książek, zabawek lub innych przedmiotów bardzo blisko oczu
• Trudności z odczytywaniem tekstu z tablicy szkolnej
• Częste mruganie lub pocieranie oczu
• Przechylanie głowy lub mrużenie oczu przy próbie skupienia wzroku
• Słabe wyniki w szkole, szczególnie w zadaniach wymagających dobrego widzenia na odległość
• Niechęć do uczestnictwa w zajęciach wymagających dobrego widzenia z oddali, takich jak sporty zespołowe
• Zahaczanie o przedmioty podczas poruszania się, szczególnie w nowym otoczeniu
• Problemy z koordynacją wzrokowo-ruchową

Regularne badania wzroku są kluczowe dla wczesnego wykrycia krótkowzroczności, szczególnie u dzieci w wieku szkolnym. Eksperci zalecają, aby pierwsze badanie okulistyczne dziecko miało wykonane przed rozpoczęciem nauki w szkole, a następnie co 1-2 lata, w zależności od występowania czynników ryzyka.

Diagnostyka krótkowzroczności – metody badania wady wzroku

Prawidłowa diagnoza krótkowzroczności wymaga kompleksowego badania okulistycznego, które pozwala określić rodzaj i stopień wady refrakcji. Proces diagnostyczny obejmuje kilka etapów, z wykorzystaniem różnych technik i narzędzi.

Wywiad lekarski

Podstawą diagnozy jest dokładny wywiad, podczas którego lekarz zbiera informacje na temat:

• Objawów zgłaszanych przez pacjenta (trudności z widzeniem z oddali, bóle głowy, zmęczenie oczu)
• Wieku wystąpienia pierwszych objawów i tempa progresji wady
• Historii chorób oczu w rodzinie, szczególnie krótkowzroczności
• Ogólnego stanu zdrowia, przyjmowanych leków i chorób współistniejących
• Stylu życia, w tym czasu spędzanego na pracy z bliska i aktywności na świeżym powietrzu
• Wcześniej stosowanej korekcji wzroku i jej skuteczności

Szczegółowy wywiad pomaga lekarzowi ukierunkować dalszą diagnostykę i zrozumieć potencjalne czynniki przyczyniające się do rozwoju wady.

Badanie ostrości wzroku

Podstawowym testem stosowanym do oceny krótkowzroczności jest badanie ostrości wzroku, które polega na odczytywaniu standardowych tablic z literami lub symbolami (np. tablica Snellena) z określonej odległości. Badanie to przeprowadza się oddzielnie dla każdego oka, najpierw bez korekcji, a następnie z różnymi soczewkami korygującymi, aby określić najlepszą możliwą ostrość wzroku.

U małych dzieci, które nie potrafią jeszcze czytać, stosuje się specjalne tablice z obrazkami lub symbolami (np. litera E skierowana w różnych kierunkach). Norma dla ostrości wzroku to 1,0 (lub 20/20 w skali amerykańskiej), co oznacza, że osoba widzi z odległości 6 metrów to, co osoba z normalnym wzrokiem powinna widzieć z tej samej odległości.

Skiaskopia i autorefraktometria

Skiaskopia (retinoskopia) – to obiektywna metoda badania refrakcji oka, polegająca na rzutowaniu wiązki promieni świetlnych na dno oka i obserwowaniu kierunku ruchu czerwonego odblasku z dna oka w obrębie źrenicy. Do badania służą specjalne listwy (linijki) lub koło Hessa z osadzonymi w nich soczewkami o różnej mocy. Aby wynik był wiarygodny, konieczne jest farmakologiczne porażenie mięśnia rzęskowego odpowiadającego za akomodację, szczególnie u dzieci i młodych dorosłych.

Autorefraktometria – to komputerowe badanie refrakcji, które w sposób automatyczny dokonuje pomiaru wady wzroku. W nowoczesnych autorefraktometrach wykorzystuje się zasadę skiaskopii. Po badaniu uzyskuje się wydruk z wartością wady sferycznej (krótkowzroczność) i/lub niezborności (astygmatyzmu). Wynik badania stanowi punkt wyjścia do dokładniejszego określenia korekcji.

Badanie z użyciem foroptera lub oprawy próbnej

Na podstawie wstępnych wyników z autorefraktometru lub skiaskopii okulista przeprowadza dokładne badanie subiektywne z użyciem foroptera (urządzenia zawierającego zestaw soczewek) lub oprawy próbnej, w której umieszcza różne soczewki. Pacjent porównuje wyrazistość obrazu przy różnych kombinacjach soczewek, co pozwala lekarzowi na precyzyjne określenie korekcji zapewniającej najlepszą ostrość wzroku.

Badanie z porażeniem akomodacji

U dzieci i młodych dorosłych, ze względu na silną akomodację, która może maskować rzeczywistą wadę wzroku, wykonuje się badanie z porażeniem akomodacji. Polega ono na podaniu kropli rozszerzających źrenice i porażających mięsień rzęskowy odpowiedzialny za akomodację (np. atropina, tropikamid, cyklopentolat). Krople te tymczasowo wyłączają zdolność oka do akomodacji, co pozwala na dokładniejszy pomiar wady refrakcji.

Pomiar długości gałki ocznej

W przypadku podejrzenia krótkowzroczności osiowej przeprowadza się pomiar długości gałki ocznej przy użyciu biometrii ultradźwiękowej lub optycznej (IOL Master). Jest to badanie nieinwazyjne, które dostarcza precyzyjnych informacji o długości oka, co jest szczególnie ważne w monitorowaniu progresji krótkowzroczności u dzieci i młodzieży oraz w kwalifikacji do zabiegów chirurgicznych.

Badanie dna oka

Badanie dna oka jest niezbędnym elementem diagnostyki krótkowzroczności, zwłaszcza wysokiej, która może prowadzić do zmian zwyrodnieniowych w obrębie siatkówki. Badanie to pozwala na ocenę stanu siatkówki, naczyniówki, nerwu wzrokowego i naczyń krwionośnych. U osób z wysoką krótkowzrocznością szczególną uwagę zwraca się na obwodowe części siatkówki, gdzie mogą występować zmiany degeneracyjne zwiększające ryzyko odwarstwienia.

Badania dodatkowe

W zależności od przypadku, diagnostyka może obejmować również:

• Topografię rogówki – badanie kształtu i krzywizny rogówki, szczególnie istotne przy kwalifikacji do zabiegów chirurgii refrakcyjnej
• Pachymetrię – pomiar grubości rogówki
• OCT (optyczną koherentną tomografię) – badanie umożliwiające szczegółowe obrazowanie struktur siatkówki i nerwu wzrokowego
• Badanie pola widzenia – ocena zakresu widzenia obwodowego
• Badanie widzenia obuocznego i konwergencji – ocena współpracy obu oczu

Kompleksowa i dokładna diagnostyka krótkowzroczności jest podstawą do opracowania skutecznego planu leczenia i kontroli progresji wady. Regularne badania kontrolne, szczególnie u dzieci i młodzieży, pozwalają na monitorowanie zmian w refrakcji i szybkie reagowanie w przypadku pogorszenia się stanu wzroku.

Leczenie krótkowzroczności – współczesne metody korekcji wady

Krótkowzroczność to wada, której nie można całkowicie wyleczyć, ale można ją skutecznie korygować różnymi metodami. Wybór odpowiedniego sposobu korekcji zależy od wielu czynników, takich jak stopień wady, wiek pacjenta, styl życia oraz indywidualne preferencje. Współczesna okulistyka oferuje szereg możliwości, od tradycyjnych okularów po zaawansowane techniki chirurgiczne.

Korekcja okularowa

Okulary pozostają najpopularniejszą i najbezpieczniejszą metodą korekcji krótkowzroczności. W przypadku osób z miopią stosuje się soczewki rozpraszające (minus), które korygują wadę, umożliwiając prawidłowe ogniskowanie promieni świetlnych na siatkówce.

Zalety okularów:

• Bezpieczne i nieinwazyjne rozwiązanie
• Łatwe w użytkowaniu
• Dobra opcja dla dzieci i osób starszych
• Możliwość dodatkowych funkcji jak ochrona przed światłem niebieskim czy powłoki antyrefleksyjne

Wady okularów:

• Mogą ograniczać pole widzenia
• Przy wyższych wadach soczewki są grubsze i cięższe
• Mogą zaparowywać i brudzić się
• Niewygodne podczas uprawiania sportu

Nowoczesne technologie w produkcji szkieł okularowych umożliwiają tworzenie cieńszych i lżejszych soczewek o wysokim indeksie, które są bardziej estetyczne i komfortowe nawet przy wysokich wadach. Dostępne są również specjalne soczewki dla dzieci z krótkowzrocznością progresywną, takie jak MiYOSMART firmy Hoya, które wykorzystują technologię D.I.M.S. (Defocus Incorporated Multiple Segments) do kontroli progresji krótkowzroczności.

Soczewki kontaktowe

Soczewki kontaktowe stanowią alternatywę dla okularów i są szczególnie popularne wśród młodszych pacjentów oraz osób aktywnych. W przypadku krótkowzroczności stosuje się miękkie lub twarde soczewki kontaktowe z odpowiednią mocą ujemną.

Rodzaje soczewek kontaktowych:

Miękkie soczewki kontaktowe – wykonane z hydrofilowych materiałów, które przepuszczają tlen do rogówki. Dostępne jako:

• Jednodniowe – do jednorazowego użytku, najbardziej higieniczne
• Dwutygodniowe – wymagające regularnej wymiany i pielęgnacji
• Miesięczne – ekonomiczniejsze, ale wymagające skrupulatnej pielęgnacji
• Ciągłego noszenia – mogą być noszone przez określony czas bez zdejmowania (np. przez 30 dni)

Twarde soczewki gazoprzepuszczalne (RGP) – wykonane z twardych materiałów, które doskonale przepuszczają tlen. Zapewniają lepszą jakość widzenia, szczególnie przy astygmatyzmie, ale wymagają dłuższego okresu adaptacji.

Specjalistyczne soczewki kontaktowe do kontroli krótkowzroczności:

• Soczewki dwuogniskowe i wieloogniskowe – zawierają różne strefy mocy, które tworzą defokus obwodowy na siatkówce, co może spowolnić progresję miopii
• MiSight 1 day – pierwsza miękka soczewka kontaktowa z udokumentowaną skutecznością w spowalnianiu progresji krótkowzroczności u dzieci
• Ortokeratologiczne soczewki kontaktowe (Ortho-K) – specjalne sztywne soczewki noszone w nocy, które tymczasowo modyfikują kształt rogówki, umożliwiając ostre widzenie bez korekcji w ciągu dnia

Zalety soczewek kontaktowych:

• Zapewniają szersze pole widzenia niż okulary
• Nie zaparowują i nie są podatne na zabrudzenia
• Wygodne podczas aktywności fizycznej
• Bardziej estetyczne rozwiązanie dla osób nie chcących nosić okularów
• Niektóre typy mogą pomagać w kontroli progresji krótkowzroczności

Wady soczewek kontaktowych:

• Wymagają właściwej higieny i pielęgnacji
• Zwiększone ryzyko infekcji przy niewłaściwym użytkowaniu
• Mogą powodować uczucie suchości oczu
• Wyższy koszt niż okulary, szczególnie w przypadku soczewek jednorazowych
• Nie są odpowiednie dla każdego (np. osoby z niektórymi schorzeniami powierzchni oka)

Metody chirurgicznej korekcji krótkowzroczności

Dla osób, które chcą uniezależnić się od okularów i soczewek kontaktowych, dostępne są różne metody chirurgicznej korekcji krótkowzroczności. Są one przeznaczone głównie dla osób dorosłych z ustabilizowaną wadą wzroku.

Laserowa korekcja wzroku – polega na zmianie kształtu rogówki za pomocą lasera, co koryguje wadę refrakcji. Główne techniki to:

LASEK/PRK (fotorefrakcyjna keratektomia) – polega na usunięciu nabłonka rogówki, a następnie modelowaniu jej kształtu laserem excimerowym. Metoda skuteczna dla niskich do umiarkowanych wad, ale wiąże się z dłuższym okresem rekonwalescencji.

LASIK (laser in situ keratomileusis) – dwuetapowa procedura, w której najpierw tworzy się płatek rogówki za pomocą mikrokeratomu lub lasera femtosekundowego, a następnie modeluje się jej kształt laserem excimerowym. Metoda ta charakteryzuje się szybszym czasem gojenia i mniejszym dyskomfortem pooperacyjnym niż PRK. Jest skuteczna przy korekcji miopii do około -10 dioptrii.

Femto-LASIK – udoskonalona wersja LASIK, w której do utworzenia płatka rogówkowego używa się precyzyjnego lasera femtosekundowego zamiast mechanicznego mikrokeratomu. Zapewnia to większą precyzję i bezpieczeństwo zabiegu.

Trans-PRK smart surFace – najmniej inwazyjna metoda laserowej korekcji wzroku, w której laser excimerowy usuwa nabłonek rogówki i jednocześnie modeluje jej kształt. Eliminuje to potrzebę mechanicznego usuwania nabłonka, co przyspiesza gojenie i zmniejsza ryzyko powikłań.

SMILE (Small Incision Lenticule Extraction) – nowatorska technika, w której laser femtosekundowy wytwarza w rogówce soczewkę (lentykułę), która następnie jest usuwana przez małe nacięcie (2-4 mm) bez tworzenia płatka. Metoda ta jest mniej inwazyjna i może być stosowana przy wyższych wadach wzroku, oferując szybką rekonwalescencję i niższe ryzyko zespołu suchego oka.

Wszczepienie fakijnych soczewek wewnątrzgałkowych (ICL) – w tej procedurze dodatkowa soczewka wykonana z biokompatybilnego materiału (kolameru) jest umieszczana wewnątrz oka, najczęściej za tęczówką, przed własną soczewką pacjenta. Metoda ta jest szczególnie odpowiednia dla osób z wysoką krótkowzrocznością (nawet do -18 dioptrii) lub z cienkimi rogówkami, które nie kwalifikują się do korekcji laserowej. Zaletą tej metody jest to, że jest w pełni odwracalna i nie zmienia struktury rogówki.

Kwalifikacja do zabiegów chirurgicznych wymaga szczegółowej oceny stanu oka pacjenta. Kluczowe czynniki brane pod uwagę to:

• Stabilność wady wzroku (brak zmian większych niż 0,5 dioptrii w ciągu roku)
• Grubość i kształt rogówki
• Stan siatkówki i ciśnienie wewnątrzgałkowe
• Wiek pacjenta (zwykle minimum 18-21 lat)
• Ogólny stan zdrowia

Metody kontroli progresji krótkowzroczności

Szczególnie istotnym wyzwaniem w leczeniu krótkowzroczności jest kontrola jej progresji u dzieci i młodzieży. Współczesna okulistyka oferuje kilka strategii, które wykazały skuteczność w spowolnieniu postępu wady:

Atropina w niskim stężeniu – krople do oczu zawierające atropinę w stężeniu 0,01% są stosowane raz dziennie, zazwyczaj wieczorem. Badania wykazały, że mogą one spowolnić postęp krótkowzroczności o 50-60% bez istotnych działań niepożądanych takich jak rozszerzenie źrenicy czy zaburzenia akomodacji, które występują przy wyższych stężeniach.

Soczewki okularowe do kontroli miopii – specjalne konstrukcje soczewek, takie jak soczewki dwuogniskowe, progresywne czy soczewki z technologią D.I.M.S., które tworzą kontrolowany defokus obwodowy na siatkówce. Badania wskazują, że mogą one spowolnić progresję krótkowzroczności o 30-60% w porównaniu do standardowych soczewek jednoogniskowych.

Specjalistyczne soczewki kontaktowe:

• Soczewki miękkie z konstrukcją wieloogniskową lub obwodowym defokusem
• Soczewki MiSight 1 day, które w badaniach klinicznych wykazały 59% redukcję progresji miopii i 52% spowolnienie wydłużania się gałki ocznej u dzieci w wieku 8-12 lat przez okres 3 lat
• Ortokeratologiczne soczewki kontaktowe, które oprócz tymczasowej korekcji wady wzroku w ciągu dnia, mogą spowolnić progresję krótkowzroczności o około 45%

Zwiększona ekspozycja na światło naturalne – coraz więcej badań potwierdza, że spędzanie 2-3 godzin dziennie na świeżym powietrzu może znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju i progresji krótkowzroczności u dzieci. Działanie to związane jest najprawdopodobniej z wyższym natężeniem światła, które wpływa na metabolizm dopaminy w siatkówce, hamując wzrost gałki ocznej.

Higiena wzroku i ergonomia pracy:

• Stosowanie zasady 20-20-20 (co 20 minut patrzenie na obiekt oddalony o 20 stóp, czyli około 6 metrów, przez 20 sekund)
• Zachowanie odpowiedniej odległości podczas czytania i pracy przy komputerze
• Regularne przerwy podczas długotrwałej pracy z bliska
• Zapewnienie odpowiedniego oświetlenia miejsca pracy

Warto podkreślić, że najskuteczniejsze podejście do kontroli krótkowzroczności u dzieci i młodzieży to zazwyczaj kombinacja różnych metod, dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta. Regularne badania kontrolne, co 6-12 miesięcy, są kluczowe dla monitorowania skuteczności wybranej strategii i jej ewentualnej modyfikacji.

Krótkowzroczność a inne wady wzroku – współwystępowanie i różnice

Krótkowzroczność często współistnieje z innymi wadami refrakcji, takimi jak astygmatyzm, a rzadziej z nadwzrocznością (w formie różnowzroczności). Zrozumienie tych powiązań jest istotne dla właściwej korekcji wzroku i zapewnienia pacjentowi optymalnego komfortu widzenia.

Krótkowzroczność i astygmatyzm

Astygmatyzm to wada wzroku polegająca na nierównomiernym zakrzywieniu rogówki lub soczewki, co powoduje, że promienie świetlne nie skupiają się w jednym punkcie na siatkówce. W efekcie obrazy mogą być rozciągnięte, zniekształcone lub rozmazane zarówno przy patrzeniu z bliska, jak i z daleka.

Astygmatyzm krótkowzroczny (mieszany) występuje, gdy jedna oś optyczna oka jest krótkowzroczna, a druga może być normalnie widząca lub nawet nadwzroczna. Taka kombinacja wad wymaga specjalnej korekcji:

Soczewki okularowe – w przypadku współistnienia krótkowzroczności i astygmatyzmu stosuje się soczewki sferyczno-cylindryczne, które korygują zarówno sferyczną wadę wzroku (krótkowzroczność), jak i nierówne zakrzywienie rogówki (astygmatyzm).

Soczewki kontaktowe – przy współistniejącym astygmatyzmie stosuje się specjalne soczewki toryczne, które mają różną moc optyczną w różnych osiach. Soczewki te są oznaczone specjalnym znacznikiem (balastu), który pomaga im utrzymać prawidłową orientację na oku.

Korekcja chirurgiczna – nowoczesne metody laserowej korekcji wzroku oraz soczewki fakijne mogą jednocześnie korygować zarówno krótkowzroczność, jak i astygmatyzm.

Krótkowzroczność a nadwzroczność

Krótkowzroczność i nadwzroczność to przeciwstawne wady wzroku. W przeciwieństwie do krótkowzroczności, w nadwzroczności promienie świetlne skupiają się za siatkówką, co powoduje nieostre widzenie z bliska, a przy wyższych wadach – również z daleka.

Różnowzroczność (anizometropia) to stan, w którym jedno oko może być krótkowzroczne, a drugie nadwzroczne, lub gdy obie gałki oczne mają tę samą wadę, ale o znacząco różnym nasileniu. Stan ten stanowi wyzwanie dla korekcji okularowej, gdyż duża różnica mocy soczewek może powodować różnice w wielkości obrazów (anizeikonię). W takich przypadkach często lepszym rozwiązaniem są soczewki kontaktowe, które minimalizują problem anizeikonii.

Krótkowzroczność a prezbiopiia

Z wiekiem, zwykle po 40 roku życia, każdy człowiek doświadcza fizjologicznego osłabienia zdolności akomodacji oka, co prowadzi do trudności w widzeniu z bliska – stanu zwanego prezbiopią (starczowzrocznością). U osób z krótkowzrocznością prezbiopia zazwyczaj pojawia się później i jej objawy są mniej nasilone, ponieważ krótkowzroczność częściowo „kompensuje” utratę zdolności akomodacyjnych.

Osoby z prezbiopią i krótkowzrocznością mają kilka opcji korekcji:

Metoda monovision – jedno oko (zwykle dominujące) jest korygowane do widzenia na odległość, a drugie do widzenia z bliska. Może być realizowana zarówno w okularach, soczewkach kontaktowych, jak i chirurgicznie.

Soczewki progresywne – soczewki okularowe z płynną zmianą mocy optycznej, umożliwiające ostre widzenie na różne odległości.

Soczewki kontaktowe multifokalne – mają różne strefy mocy optycznej, pozwalające na widzenie zarówno z bliska, jak i z daleka.

W przypadku niektórych pacjentów z krótkowzrocznością i prezbiopią, którzy nie tolerują soczewek progresywnych lub multifokalnych, dobrym rozwiązaniem mogą być okulary dwuogniskowe lub osobne okulary do dali i do bliży.

Powikłania nieleczonej krótkowzroczności – zagrożenia dla zdrowia oczu

Nieleczona lub niewłaściwie korygowana krótkowzroczność, szczególnie wysoka, może prowadzić do szeregu poważnych powikłań zdrowotnych, które mogą zagrażać wzrokowi. Wczesna diagnostyka, odpowiednia korekcja i regularne badania kontrolne są kluczowe dla minimalizacji tych zagrożeń.

Zmiany zwyrodnieniowe siatkówki

Wysoka krótkowzroczność wiąże się z wydłużeniem gałki ocznej, co prowadzi do rozciągania i ścieńczenia wszystkich warstw oka, w tym siatkówki. To z kolei może skutkować różnymi zmianami degeneracyjnymi:

Zwyrodnienie plamki żółtej związane z krótkowzrocznością (myopic macular degeneration) – charakteryzuje się postępującym uszkodzeniem centralnej części siatkówki – plamki żółtej, odpowiedzialnej za ostre widzenie centralne. Może prowadzić do trwałego pogorszenia ostrości wzroku i zniekształcenia obrazu. W zaawansowanych przypadkach może dojść do powstania neowaskularyzacji podsiatkówkowej (tworzenia się nieprawidłowych naczyń krwionośnych pod siatkówką), co wymaga specjalistycznego leczenia, np. iniekcji leków anty-VEGF.

Krótkowzroczna choroba Staphyloma – to wybrzuszenie tylnej części gałki ocznej, które najczęściej obejmuje obszar plamki i tarczy nerwu wzrokowego. Prowadzi do rozciągnięcia i ścieńczenia wszystkich warstw oka w tym obszarze, co zwiększa ryzyko innych komplikacji.

Zmiany zwyrodnieniowe siatkówki obwodowej – obejmują różne typy degeneracji, takie jak zwyrodnienie kraciaste, zwyrodnienie ślimakowate czy śnieżnopłatkowe degeneracje. Zwiększają one ryzyko odwarstwienia siatkówki.

Odwarstwienie siatkówki

Osoby z wysoką krótkowzrocznością mają 5-6 razy wyższe ryzyko odwarstwienia siatkówki w porównaniu z populacją ogólną. Odwarstwienie siatkówki to stan nagły, wymagający natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Nieleczone prowadzi do trwałej utraty wzroku.

Objawy odwarstwienia siatkówki, które wymagają natychmiastowej konsultacji okulistycznej, to:

• Nagłe pojawienie się „błysków” lub „błyskawic” w polu widzenia
• Nagłe zwiększenie liczby mętów („muszek”) w polu widzenia
• Pojawienie się „zasłony” lub „cienia” ograniczającego pole widzenia
• Pogorszenie ostrości wzroku

Jaskra

Badania pokazują, że osoby z krótkowzrocznością, szczególnie wysoką, mają zwiększone ryzyko rozwoju jaskry z otwartym kątem przesączania. Jest to przewlekła neuropatia nerwu wzrokowego, która prowadzi do stopniowego zaniku włókien nerwowych i ubytków w polu widzenia. Bez leczenia jaskra może prowadzić do całkowitej ślepoty.

Zaćma

Krótkowzroczność, zwłaszcza wysoka, zwiększa ryzyko wcześniejszego rozwoju zaćmy – zmętnienia soczewki oka, które prowadzi do stopniowego pogorszenia widzenia. Osoby z wysoką krótkowzrocznością mogą wymagać operacji usunięcia zaćmy w młodszym wieku niż populacja ogólna.

Neowaskularyzacja naczyniówkowa

Jest to powikłanie charakteryzujące się tworzeniem nowych, nieprawidłowych naczyń krwionośnych pod siatkówką, które mogą prowadzić do krwotoków, blizn i utraty centralnej ostrości wzroku. Ryzyko tego powikłania wzrasta wraz ze stopniem krótkowzroczności.

Inne powikłania

Otwór w plamce – defekt wszystkich warstw plamki żółtej, prowadzący do pogorszenia widzenia centralnego i zniekształcenia obrazu.

Zespół trakcyjnej makulopatii – nieprawidłowe przyleganie ciała szklistego do siatkówki w obszarze plamki, co może prowadzić do zaburzeń widzenia.

Przewlekła neuropatia jaskrowa – postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego, które może być trudne do odróżnienia od jaskry u osób z wysoką krótkowzrocznością.

Zapobieganie powikłaniom

Kluczowe strategie zapobiegania powikłaniom krótkowzroczności obejmują:

• Wczesną i pełną korekcję wady wzroku
• Regularne badania okulistyczne, w tym badanie dna oka z rozszerzoną źrenicą, co najmniej raz w roku u osób z wysoką krótkowzrocznością
• Wdrażanie metod kontroli progresji krótkowzroczności u dzieci i młodzieży
• Szybką diagnostykę i interwencję w przypadku pojawienia się objawów sugerujących powikłania
• Edukację pacjentów na temat objawów wymagających natychmiastowej konsultacji okulistycznej
• Modyfikację stylu życia, w tym odpowiednią ergonomię pracy i zwiększoną aktywność na świeżym powietrzu

Bibliografia

1. Holden BA, Fricke TR, Wilson DA, Jong M, Naidoo KS, Sankaridurg P, Wong TY, Naduvilath TJ, Resnikoff S. Global prevalence of myopia and high myopia and temporal trends from 2000 through 2050. Ophthalmology. 2016;123(5):1036-42. DOI: 10.1016/j.ophtha.2016.01.006 PMID: 26875007
2. Flitcroft DI. The complex interactions of retinal, optical and environmental factors in myopia aetiology. Progress in Retinal and Eye Research. 2012;31(6):622-60. DOI: 10.1016/j.preteyeres.2012.06.004 PMID: 22772022
3. Walline JJ, Lindsley KB, Vedula SS, Cotter SA, Mutti DO, Twelker JD. Interventions to slow progression of myopia in children. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2020;1(1):CD004916. DOI: 10.1002/14651858.CD004916.pub4 PMID: 31930781
4. Morgan IG, French AN, Ashby RS, Guo X, Ding X, He M, Rose KA. The epidemics of myopia: Aetiology and prevention. Progress in Retinal and Eye Research. 2018;62:134-149. DOI: 10.1016/j.preteyeres.2017.09.004 PMID: 28951126