Leki na ospę wietrzną i półpasiec – lista leków
Czym są ospa wietrzna i półpasiec?
Ospa wietrzna i półpasiec to choroby wywoływane przez ten sam patogen – wirus Herpesvirus varicella zoster (VZV). Choć dotykają różnych grup wiekowych i mają odmienną charakterystykę, ich leczenie farmakologiczne opiera się na podobnych zasadach. Wirus VZV przenosi się głównie drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z wykwitami skórnymi osoby chorej.
Ospa wietrzna – charakterystyka i objawy
Ospa wietrzna (varicella) to wysoce zakaźna choroba wirusowa, która najczęściej występuje u dzieci w wieku przedszkolnym, choć może dotknąć osoby w każdym wieku. Infekcja przebiega zazwyczaj łagodniej u dzieci, natomiast u dorosłych może mieć cięższy przebieg i prowadzić do poważniejszych powikłań.
Typowe objawy ospy wietrznej
- Charakterystyczna wysypka przechodząca w pęcherzyki i krosty
- Intensywny świąd skóry
- Powiększenie węzłów chłonnych potylicznych i karkowych
- Bóle głowy
- Gorączka (zwykle do 38,5°C)
- Utrata apetytu
- Ogólne osłabienie organizmu
Przebieg ospy wietrznej
- 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki mogą wystąpić objawy grypopodobne
- Następnie pojawiają się swędzące, zaczerwienione plamki, na których tworzą się pęcherzyki z płynem
- Zmiany początkowo zajmują skórę głowy i tułowia, następnie ramiona i nogi
- Wysypka wychodzi rzutami w ciągu pierwszych 3-4 dni
- Po 2-3 dniach pęcherzyki przekształcają się w krostki
- Po kolejnych 3-4 dniach krostki zasychają w strupki
- Strupki odpadają pozostawiając drobne, przejściowe blizny i przebarwienia
Zakaźność ospy wietrznej
Ospa wietrzna jest wysoce zakaźna – ryzyko zarażenia dla osób w bezpośrednim kontakcie sięga nawet 90%. Chory zaraża od 48 godzin przed wystąpieniem wysypki aż do zaschnięcia ostatnich zmian w strupki (zwykle około 7 dni). Czas od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów wynosi średnio 14 dni. Po przebytej infekcji większość osób uzyskuje dożywotnią odporność.
Półpasiec – reaktywacja wirusa
Półpasiec (herpes zoster) to choroba będąca wynikiem reaktywacji wirusa ospy wietrznej, który po pierwotnym zakażeniu pozostaje w stanie uśpienia w zwojach nerwowych. Do reaktywacji może dojść po latach, szczególnie w okresach obniżonej odporności organizmu.
Charakterystyczne objawy półpaśca
- Jednostronna, pasmowa wysypka ograniczona do obszaru unerwionego przez jeden nerw czuciowy
- Bolesność w miejscu zmian skórnych, często poprzedzająca pojawienie się wysypki
- Pieczenie, swędzenie i mrowienie w dotkniętym obszarze
- Przechodzenie wysypki w grudki, pęcherzyki i krostki
- Dolegliwości bólowe w zaatakowanych obszarach (neuralgia)
- Gorączka i ogólne złe samopoczucie
W niektórych przypadkach ból może utrzymywać się przez miesiące po ustąpieniu zmian skórnych – jest to tzw. neuralgia popółpaścowa, stanowiąca jedno z najpoważniejszych powikłań choroby.
Zakaźność półpaśca
Półpasiec jest znacznie mniej zakaźny niż ospa wietrzna. Osoba z półpaścem zaraża tylko wtedy, gdy na jej skórze znajduje się niezaschnięta wysypka. Wirus może rozprzestrzeniać się poprzez bezpośredni kontakt z płynem z pęcherzyków. Zarażeniu mogą ulec jedynie osoby, które nie przechorowały ospy wietrznej – u nich rozwinie się ospa, a nie bezpośrednio półpasiec.
Farmakoterapia ospy wietrznej i półpaśca
Leki przeciwwirusowe
Leki przeciwwirusowe stanowią podstawę farmakoterapii zarówno ospy wietrznej, jak i półpaśca. Ich działanie polega na hamowaniu replikacji wirusa, co prowadzi do skrócenia czasu trwania choroby oraz zmniejszenia nasilenia objawów.
Najczęściej stosowane leki przeciwwirusowe
- Acyklowir – dostępny w formie doustnej i dożylnej, stosowany w leczeniu obu chorób. Preparaty z acyklowirem w niższych dawkach (200 mg i 400 mg) dostępne są bez recepty (np. Heviran Comfort, Heviran Comfort Max), a w wyższych (800 mg) oraz w postaci zastrzyków – wyłącznie na receptę.
- Walacyklowir – prolek acyklowiru o lepszej biodostępności po podaniu doustnym, dostępny na receptę
- Famcyklowir – wykazuje skuteczność szczególnie w leczeniu półpaśca
- Brywudyna – stosowana głównie w leczeniu półpaśca
Leczenie przeciwwirusowe jest najskuteczniejsze, gdy zostanie rozpoczęte w ciągu pierwszych 48-72 godzin od pojawienia się objawów. W przypadku półpaśca oraz ciężkich postaci ospy u dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia, często zaleca się zastosowanie leków przeciwwirusowych. Obecnie brak wystarczających dowodów na skuteczność acyklowiru w leczeniu ospy u młodszych dzieci.
Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe
W przypadku obu chorób istotnym elementem terapii jest leczenie objawowe, w tym zwalczanie bólu i gorączki.
Rekomendowane preparaty
- Paracetamol – podstawowy lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy, bezpieczny zarówno dla dzieci, jak i dorosłych
- Metamizol – w przypadkach silniejszego bólu
Uwaga: W leczeniu objawów zarówno ospy wietrznej jak i półpaśca należy unikać preparatów na bazie ibuprofenu, gdyż mogą one prowadzić do rozwoju nadkażeń bakteryjnych skóry. Nie zaleca się również stosowania kwasu acetylosalicylowego (aspiryny) u dzieci z ospą wietrzną ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a.
Leki przeciwświądowe
Świąd towarzyszący wysypce może być bardzo dokuczliwy, zwłaszcza u dzieci. W jego łagodzeniu pomocne są leki przeciwhistaminowe.
Najczęściej stosowane preparaty
- Cetyryzyna
- Loratadyna
- Desloratadyna
- Hydroksyzyna – dodatkowo ma działanie uspokajające
- Fenistil – działa przeciwświądowo
Leki stosowane w neuralgii popółpaścowej
W przypadku utrzymującego się bólu neurologicznego po przebyciu półpaśca (neuralgia popółpaścowa) stosuje się:
- Gabapentynę
- Pregabalinę
- Amitryptylinę
- Duloksetynę
- Lidokainę w plastrach
Miejscowe leczenie zmian skórnych
Preparaty odkażające
Do odkażania zmian skórnych w przebiegu ospy wietrznej i półpaśca zaleca się stosowanie:
- Octeniseptu
- Oktaseptalu
- Nadmanganianu potasu (do kąpieli)
Preparaty łagodzące świąd i przyspieszające gojenie
- Pudry płynne (np. Pudroderm, Puder płynny) – zawierają znieczulającą benzokainę, chłodzący mentol i wysuszający zmiany tlenek cynku
- Specjalistyczne pianki łagodzące świąd (np. Poxclin Bodymousse, Poxclin Coolmousse, Virasoothe)
- Kremy nawilżające przyspieszające gojenie i zapobiegające bliznowaceniu (np. Linoderm, Linomag, Alantan)
Preparaty homeopatyczne
W leczeniu uzupełniającym mogą być stosowane preparaty homeopatyczne:
W przypadku półpaśca:
- Arsenicum Album 9CH – przy zlewających się pęcherzykach z uczuciem pieczenia
- Rhus Toxicodendron 9CH – przy silnie swędzących pęcherzykach
- Mezereum 9CH – przy pęcherzykach z gęstą, białą lub żółtawą treścią ropną
- Ranunculus Bulbosus 9CH – przy dużych pęcherzykach z domieszką krwi
- Hypericum Perforatum 15CH – przy silnym bólu zakończeń nerwowych
W przypadku ospy wietrznej:
- Rhus Toxicodendron 9CH – w stadium pojawiania się pęcherzyków
- Croton Tiglium 9CH – w stadium pojawiania się pęcherzyków
- Mezereum 9CH – w momencie pojawienia się strupków
- Sulfur Iodatum 15CH – pod koniec wysypki
Profilaktyka farmakologiczna
Szczepienia ochronne
Skuteczną metodą zapobiegania ospie wietrznej i pośrednio półpaścowi są szczepienia ochronne:
Szczepionki przeciw ospie wietrznej
- Zalecane szczególnie dzieciom, ale także dorosłym, którzy nie przebyli ospy wietrznej
- Szczepionkę (np. Varilix) można podawać już od 9. miesiąca życia
- Szczepienie składa się z dwóch dawek, podawanych w odstępie co najmniej 6 tygodni
- W Polsce szczepienie nie jest obowiązkowe i w większości przypadków jest pełnopłatne
- Refundowane dla dzieci uczęszczających do żłobka
- Szczepienie warto rozważyć szczególnie w przypadku starszych dzieci i dorosłych, zwłaszcza kobiet planujących ciążę, którzy nie chorowali na ospę
Szczepionki przeciw półpaścowi
- Przeznaczone dla osób powyżej 50. roku życia
- Zalecane również młodszym dorosłym (≥18 lat) o zwiększonym ryzyku zachorowania
- Obecnie dostępna szczepionka Shingrix – schemat szczepienia składa się z dwóch dawek
- Refundowana dla pacjentów w wieku 65 lat i starszych o zwiększonym ryzyku zachorowania
- Wysoce skuteczna – zmniejsza ryzyko zachorowania na półpasiec o >90% oraz ryzyko neuralgii popółpaścowej o 91,2%
- U osób, które zachorowały na półpasiec mimo szczepienia, czas utrzymywania się bólu skraca się o 38,5%
Immunoglobulina varicella-zoster (VZIG)
Stosowana jako profilaktyka poekspozycyjna u osób z grupy wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej:
- Noworodków matek, które zachorowały na ospę wietrzną na krótko przed porodem
- Osób z niedoborami odporności
- Kobiet w ciąży, które nie przechodziły ospy wietrznej
Grupy ryzyka ciężkiego przebiegu choroby
Ospa wietrzna
- Osoby dorosłe (szczególnie powyżej 20. roku życia)
- Kobiety w ciąży
- Pacjenci z obniżoną odpornością i stosujący leczenie immunosupresyjne
- Noworodki, których matki zachorowały na ospę na krótko przed porodem
Półpasiec
- Osoby po 50. roku życia (ryzyko wzrasta z wiekiem – po 85. roku życia wynosi aż 50%)
- Pacjenci z osłabioną odpornością
- Osoby przyjmujące leki immunosupresyjne
- Pacjenci cierpiący na choroby osłabiające układ odpornościowy, takie jak nowotwory czy AIDS
Potencjalne powikłania
Powikłania ospy wietrznej
- Nadkażenie bakteryjne zmian skórnych
- Zapalenie płuc
- Zapalenie mózgu, móżdżku lub opon mózgowo-rdzeniowych
Powikłania półpaśca
- Neuralgia popółpaścowa – przewlekły ból w miejscu występowania wysypki, pomimo jej ustąpienia
- Nadkażenia zmian skórnych
- Pogorszenie ostrości widzenia lub utrata wzroku w przypadku półpaśca ocznego (zajęcie przez wirusa pierwszej gałęzi nerwu trójdzielnego)
- Zaburzenia słuchu, np. jednostronny ubytek słuchu w przypadku półpaśca usznego (zajęcie przez wirusa nerwu słuchowego)
Higiena i postępowanie podczas choroby
Zalecenia higieniczne
- Codzienne kąpiele zapobiegające zakażeniom zmian skórnych i łagodzące świąd
- Kąpiele nie powinny być zbyt długie
- Do kąpieli można dodać nadmanganian potasu (kilka kryształków, aby woda miała jasnoróżowy kolor)
- Po kąpieli należy delikatnie osuszyć skórę czystym ręcznikiem
Zalecenia dla osób z półpaścem
- Mając półpaśca można wychodzić z domu
- Zaleca się przykrywanie wysypki odzieżą, co zmniejsza zaraźliwość dla otoczenia
Kiedy skontaktować się z lekarzem?
W przypadku podejrzenia ospy wietrznej lub półpaśca należy skonsultować się z lekarzem, szczególnie gdy:
- Choroba dotyczy osoby dorosłej
- Pacjentem jest dziecko poniżej 1. roku życia
- Choroba występuje u kobiety w ciąży
- Pacjent ma obniżoną odporność
- Wysypka jest bardzo nasilona lub obejmuje oczy
- Pojawiają się objawy powikłań (silny ból głowy, sztywność karku, trudności w oddychaniu)
- Występuje wysoka gorączka nie ustępująca po lekach przeciwgorączkowych
Fakty i mity
Czy półpasiec przejdzie sam?
W przebiegu półpaśca często wystarczające może być leczenie objawowe, jednak leki przeciwwirusowe mogą zmniejszyć nasilenie i czas trwania choroby. Leczenia szpitalnego w wyniku powikłań półpaśca wymaga około 1-4% chorych, głównie osoby starsze i z osłabionym układem odpornościowym.
Czy dziecko może zachorować na półpaśca?
Choć jest to rzadkie, dziecko które przechorowało ospę wietrzną, może zachorować na półpaśca. W przypadku podejrzenia choroby warto udać się do lekarza.
Czy półpasiec sygnalizuje nowotwór?
Wystąpienie półpaśca nie wskazuje na rozwój choroby nowotworowej. Mit ten może wynikać z faktu, że osoby z nowotworem lub w trakcie chemioterapii są bardziej narażone na zachorowanie i chorują częściej niż osoby zdrowe.