Choroba afektywna dwubiegunowa – na czym polega, jak ją rozpoznać i leczyć?

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), znana również jako zaburzenia afektywne dwubiegunowe, jest poważnym zaburzeniem psychicznym, które charakteryzuje się ekstremalnymi wahaniami nastroju. Osoby cierpiące na ChAD doświadczają epizodów manii lub hipomanii, które są okresami nadmiernego podniecenia lub energii, oraz epizodów depresyjnych, które są okresami głębokiego smutku i utraty zainteresowania lub przyjemności w codziennych czynnościach.

Te wahania nastroju mogą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie, relacje międzyludzkie oraz zdolność do pracy czy nauki. Choroba zwykle ujawnia się w późnej adolescencji lub wczesnej dorosłości, choć pierwsze symptomy mogą pojawić się również w innych okresach życia. Epizody maniakalnie mogą trwać od kilku dni do kilku miesięcy i charakteryzują się między innymi zmniejszoną potrzebą snu, nadmiernym optymizmem, zwiększoną aktywnością oraz skłonnością do podejmowania ryzykownych decyzji. Z kolei w fazie depresyjnej pacjenci często doświadczają problemów ze snem, utratą apetytu, poczuciem beznadziei oraz myślami samobójczymi. ChAD jest chorobą przewlekłą, jednak przy odpowiednim leczeniu farmakologicznym i wsparciu psychoterapeutycznym, większość pacjentów może prowadzić satysfakcjonujące życie.

Objawy ChAD

Objawy choroby różnią się w zależności od fazy choroby. W fazie maniakalnej mogą wystąpić:

• Ekstremalne szczęście, nadzieja i podniecenie
• Drażliwość, gniew, napady wściekłości
• Szybka mowa i skoki myśli
• Zwiększona energia i aktywność
• Mniejsze zapotrzebowanie na sen
• Niezwykle wysoki popęd płciowy

Natomiast faza depresyjna może obejmować:

• Smutek i płacz
• Poczucie beznadziejności i bezwartościowości
• Utrata energii i zainteresowania
• Problemy z koncentracją i podejmowaniem decyzji
• Zmiana apetytu i wagi
• Myśli samobójcze.

Przyczyny zachorowania na ChAD

Chociaż dokładne przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej nie są w pełni zrozumiałe, wiadomo, że genetyka odgrywa istotną rolę. Nieprawidłowa struktura i funkcja mózgu, a także czynniki środowiskowe, takie jak stres i nadużywanie substancji, mogą przyczyniać się do rozwoju tej choroby. Rozpoznanie i zrozumienie tych czynników jest kluczowe dla skutecznego leczenia i zarządzania ChAD. Przyjrzyjmy się szczegółowo poszczególnym czynnikom mogącymi powodować zachorowanie.

Czynniki genetyczne

Ryzyko zachorowania na chorobę afektywną dwubiegunową (ChAD) jest znacznie wyższe u osób, których krewni pierwszego stopnia również cierpią na to schorzenie. Dziedziczność ChAD szacuje się na poziomie 60-85%, co wskazuje na silny komponent genetyczny.

Czynniki biologiczne

• Zaburzenia neuroprzekaźników: Nieprawidłowości w funkcjonowaniu neuroprzekaźników, takich jak serotonina, dopamina i noradrenalina, mogą przyczyniać się do rozwoju ChAD.
• Nieprawidłowości mózgowe: Zmiany strukturalne i funkcjonalne w obszarach mózgu odpowiedzialnych za regulację nastroju, takie jak kora przedczołowa i układ limbiczny, mogą wpływać na występowanie objawów.
• Zaburzenia rytmów okołodobowych: Zakłócenia w naturalnych rytmach dobowych organizmu mogą prowadzić do niestabilności nastroju.

Czynniki środowiskowe

• Stresujące wydarzenia życiowe: Przeżycia takie jak utrata bliskiej osoby, rozwód czy utrata pracy mogą wywołać epizody ChAD.
• Traumatyczne przeżycia: Doświadczenia z dzieciństwa, takie jak przemoc fizyczna lub emocjonalna, mogą zwiększać ryzyko rozwoju choroby.
• Nadużywanie substancji psychoaktywnych: Alkohol, narkotyki i inne substancje psychoaktywne mogą zaostrzać objawy ChAD i przyczyniać się do częstszych nawrotów.

Rozpoznanie choroby afektywnej dwubiegunowej

Rozpoznanie choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) jest procesem wieloetapowym, który zaczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego. Lekarz może zapytać o historię zdrowia psychicznego pacjenta oraz jego rodziny, aby sprawdzić, czy ktoś w rodzinie miał podobne objawy. Badanie psychologiczne, w tym kwestionariusze i wykresy nastroju, pomaga ocenić objawy i stan psychiczny pacjenta.

Diagnostyka

Diagnoza ChAD opiera się na kilku kluczowych elementach:

• Szczegółowy wywiad kliniczny: Lekarz przeprowadza rozmowę z pacjentem, aby zrozumieć jego objawy, historię zdrowia psychicznego oraz wszelkie czynniki wyzwalające.
• Obserwacja objawów: Monitorowanie i dokumentowanie objawów manii, hipomanii oraz depresji.
• Wykluczenie innych schorzeń: Przeprowadzenie badań, aby wykluczyć inne możliwe przyczyny objawów, takie jak zaburzenia tarczycy czy inne choroby psychiczne.
• Zastosowanie kryteriów diagnostycznych: Wykorzystanie międzynarodowych standardów, takich jak ICD-10 lub DSM-5, do formalnego rozpoznania choroby.
• Ocena historii rodzinnej: Analiza historii zdrowia psychicznego w rodzinie pacjenta, co może wskazywać na genetyczne predyspozycje do ChAD.

Dodatkowo, lekarz może zlecić badania laboratoryjne, aby wykluczyć inne przyczyny objawów, oraz zalecić prowadzenie dziennika nastrojów, co pomaga w monitorowaniu wzorców zachowań i nastrojów pacjenta. Rozpoznanie ChAD jest kluczowe dla wdrożenia odpowiedniego leczenia i poprawy jakości życia pacjenta.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej

ChAD jest chorobą przewlekłą, która wymaga długotrwałego leczenia. Podstawą terapii są leki stabilizujące nastrój, takie jak karbamazepina czy walproinian sodu, leki przeciwpsychotyczne oraz antydepresanty. Ponadto, psychoterapia, w tym terapia poznawczo-behawioralna, może pomóc pacjentom radzić sobie z objawami i poprawić jakość życia.

Leczenie ChAD wymaga kompleksowego podejścia farmakologicznego, dostosowanego do fazy choroby i indywidualnych potrzeb pacjenta. Podstawę terapii stanowią leki normotymiczne (stabilizatory nastroju), wśród których kluczową rolę odgrywa lit (preparaty: Lithium carbonicum GSK) – uznawany za „złoty standard” w profilaktyce nawrotów. Innymi istotnymi stabilizatorami są leki przeciwpadaczkowe: walproiniany (Depakine, Convulex), karbamazepina (Tegretol, Amizepin) oraz lamotrygina (Lamitrin, Plexxo). W przypadku epizodów maniakalnych stosuje się leki przeciwpsychotyczne II generacji, takie jak: olanzapina (Zyprexa, Zalasta), kwetiapina (Ketrel), aripiprazol (Abilify) czy risperidon (Rispolept, Orizon). W leczeniu faz depresyjnych wykorzystuje się selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI) jak sertralina (Zoloft, Asentra) czy escitalopram (Lexapro, Mozarin), zawsze w połączeniu ze stabilizatorem nastroju, by zminimalizować ryzyko wywołania fazy maniakalnej. W przypadkach opornych na leczenie stosuje się kombinacje leków lub włącza się klozapinę (Clozapine Hasco, Leponex). Terapia farmakologiczna powinna być zawsze połączona z psychoedukacją i psychoterapią, co znacząco poprawia rokowanie i współpracę pacjenta w procesie leczenia.

Zdrowy styl życia, w tym regularna aktywność fizyczna, odpowiednia dieta, unikanie substancji psychoaktywnych oraz dbanie o higienę snu, również odgrywa ważną rolę w leczeniu ChAD. Te elementy mogą pomóc w zmniejszeniu częstotliwości i intensywności epizodów, a także w poprawie ogólnego samopoczucia pacjenta. Warto również zwrócić uwagę na nowe metody leczenia, takie jak terapia światłem czy techniki relaksacyjne, które mogą być pomocne dla niektórych pacjentów. Ponadto, w ciągu ostatnich lat, znaczący postęp w leczeniu ChAD odnotowano dzięki zastosowaniu terapii opartej na dowodach naukowych, co pozwala na bardziej skuteczne i bezpieczne leczenie.

Rokowanie i wsparcie w chorobie afektywnej dwubiegunowej

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) jest przewlekłym schorzeniem, ale dzięki odpowiedniemu leczeniu i współpracy pacjenta możliwe jest osiągnięcie znaczącej poprawy. Kluczowe cele terapii obejmują:

• Zmniejszenie częstości nawrotów: Regularne leczenie może pomóc w utrzymaniu stabilności nastroju.
• Złagodzenie objawów: Skuteczna terapia może zmniejszyć nasilenie zarówno epizodów maniakalnych, jak i depresyjnych.
• Poprawa jakości życia: Pacjenci mogą prowadzić satysfakcjonujące życie, jeśli objawy są dobrze kontrolowane.
• Utrzymanie prawidłowego funkcjonowania społecznego i zawodowego: Wsparcie terapeutyczne pomaga pacjentom w codziennym funkcjonowaniu.

Wsparcie dla pacjentów i ich rodzin

• Grupy wsparcia: Umożliwiają pacjentom i ich rodzinom dzielenie się doświadczeniami i wzajemne wsparcie.
• Organizacje pacjenckie: Dostarczają informacji i zasobów, które pomagają w zarządzaniu chorobą.
• Psychoedukacja dla rodzin: Edukacja na temat ChAD pomaga rodzinom lepiej zrozumieć chorobę i wspierać bliskich.
• Warsztaty radzenia sobie z chorobą: Uczą technik zarządzania objawami i stresem.
• Konsultacje z pracownikiem socjalnym: Pomoc w kwestiach socjalnych i prawnych, które mogą wpływać na życie pacjenta.

Choroba afektywna dwubiegunowa jest złożonym zaburzeniem, które wymaga kompleksowego podejścia zarówno w diagnostyce, jak i leczeniu. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie mogą znacząco poprawić rokowania i pomóc pacjentom w prowadzeniu satysfakcjonującego życia. Dostęp do odpowiedniej wiedzy i wsparcia jest kluczowy dla skutecznego zarządzania chorobą, zarówno dla pacjentów, jak i ich rodzin.

Źródła / bibliografia:

1. World Health Organization. (2018). International Classification of Diseases 11th Revision (ICD-11).
2. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).
3. Rybakowski, J. (2019). Choroba afektywna dwubiegunowa. Via Medica.
4. National Institute of Mental Health. (2020). Bipolar Disorder.
5. The International Society for Bipolar Disorders Task Force. (2018). The International Society for Bipolar Disorders Task Force report on current knowledge in bipolar disorder.
6. Goodwin, G. M., & Consensus Group of the British Association for Psychopharmacology. (2016). Evidence-based guidelines for treating bipolar disorder.