Co robić, gdy męczy nas zgaga?

Zgaga to nieprzyjemne uczucie pieczenia w przełyku, które dotyka znaczną część populacji. Szacuje się, że w Europie cierpi na nią nawet 20% mieszkańców, a jedna na dziesięć osób dorosłych odczuwa zgagę co najmniej raz w tygodniu. Jest to dolegliwość, która może znacząco obniżyć jakość życia – zakłócając sen, utrudniając codzienne czynności, a nawet powodując problemy z koncentracją. Choć zgaga jest często utożsamiana z refluksem żołądkowo-przełykowym, może mieć również inne przyczyny. Warto poznać mechanizmy powstawania tej dolegliwości oraz skuteczne metody jej leczenia, aby móc cieszyć się komfortem i zdrowiem.

Co to jest zgaga?

Zgaga to nieprzyjemne uczucie pieczenia lub palenia zlokalizowane za mostkiem, w środkowej części klatki piersiowej. Dolegliwość ta może promieniować w górę przełyku, sięgając nawet do gardła i jamy ustnej. W medycynie określa się ją jako objaw, a nie samodzielną chorobę, choć jest ona najczęściej kojarzona z chorobą refluksową przełyku (GERD).

Mechanizm powstawania zgagi jest związany z cofaniem się treści żołądkowej, zawierającej kwas solny, do przełyku. W zdrowym organizmie dolny zwieracz przełyku (mięsień oddzielający przełyk od żołądka) powinien pozostawać zamknięty poza momentem przechodzenia pokarmu do żołądka. Kiedy zwieracz ten nie funkcjonuje prawidłowo i jest nadmiernie rozluźniony, kwaśna treść z żołądka może przedostawać się do przełyku, powodując podrażnienie jego delikatnej błony śluzowej, co odczuwamy jako pieczenie.

Ciekawym zjawiskiem związanym ze zgagą jest tzw. „kwaśna kieszeń”, która pojawia się po posiłku. W górnej części żołądka tworzy się obszar o wysokim stężeniu kwasu solnego, który pod wpływem napierającego pokarmu może być wypychany do przełyku. U osób z prawidłowo działającym zwieraczem przełyku jedynie niewielka część tej „kwaśnej kieszeni” przedostaje się do górnego odcinka przewodu pokarmowego, co nie wywołuje objawów.

Zgaga – przyczyny

Przyczyny występowania zgagi mogą być różnorodne. W większości przypadków podstawowym czynnikiem jest nieprawidłowa praca dolnego zwieracza przełyku, ale warunki sprzyjające tej dysfunkcji są liczne:

Styl życia i dieta

Sposób odżywiania i codzienny tryb życia mają ogromny wpływ na występowanie zgagi:

• Nieodpowiednia dieta – tłuste, smażone potrawy, ostre przyprawy, czekolada, kawa, napoje gazowane, alkohol (szczególnie czerwone wino) mogą rozluźniać zwieracz przełyku i zwiększać wydzielanie kwasu żołądkowego.
• Nieregularne posiłki – zarówno za duże porcje, jak i jedzenie w pośpiechu czy przejadanie się mogą prowadzić do zwiększonego ciśnienia w żołądku.
• Późne posiłki – jedzenie tuż przed snem zwiększa ryzyko refluksu, gdyż w pozycji leżącej treść żołądkowa łatwiej cofa się do przełyku.
• Używki – palenie tytoniu osłabia dolny zwieracz przełyku, a przez to zwiększa ryzyko wystąpienia zgagi.
• Stres – przewlekłe napięcie nerwowe może nasilać dolegliwości trawienne, w tym zgagę.

Czynniki fizjologiczne i chorobowe

• Nadwaga i otyłość – zwiększona masa ciała, zwłaszcza w okolicy brzucha, wywiera dodatkowy nacisk na żołądek, co sprzyja cofaniu się treści pokarmowej.
• Ciąża – u ponad 50% kobiet ciężarnych występuje zgaga, szczególnie w drugiej połowie ciąży. Jest to związane z hormonalnymi zmianami rozluźniającymi zwieracz przełyku oraz uciskiem powiększającej się macicy na żołądek.
• Przepuklina rozworu przełykowego – stan, w którym część żołądka przemieszcza się do klatki piersiowej przez otwór w przeponie, co zaburza prawidłowe funkcjonowanie zwieracza przełyku.
• Zakażenie Helicobacter pylori – bakteria ta może przyczyniać się do rozwoju zapalenia żołądka i zwiększać ryzyko refluksu.
• Zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego – problemy z perystaltyką mogą prowadzić do opóźnienia opróżniania żołądka i nasilenia zgagi.

Leki i inne czynniki

Niektóre leki mogą wywoływać lub nasilać zgagę:

• Niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, aspiryna)
• Niektóre antybiotyki
• Leki rozszerzające oskrzela
• Leki przeciwnadciśnieniowe
• Leki uspokajające i nasenne
• Preparaty żelaza

Ponadto ciasne ubrania uciskające brzuch, szczególnie bielizna wyszczuplająca czy sztywne jeansy, mogą zwiększać ciśnienie w jamie brzusznej i przyczyniać się do występowania zgagi.

Objawy zgagi

Charakterystyczne objawy zgagi obejmują:

• Uczucie pieczenia lub palenia za mostkiem, często promieniujące ku górze
• Kwaśny lub gorzki posmak w ustach
• Odbijanie z towarzyszącym uczuciem cofania się treści pokarmowej
• Wrażenie utknięcia pokarmu w przełyku
• Ból gardła wynikający z podrażnienia błony śluzowej

U niektórych osób występują również objawy nietypowe, takie jak:

• Suchy, uporczywy kaszel, zwłaszcza w nocy
• Chrypka, szczególnie rano
• Uczucie „kluski w gardle”
• Nieprzyjemny zapach z ust
• Ból lub dyskomfort w klatce piersiowej
• Zaburzenia snu

Objawy zgagi nasilają się zwykle po obfitym posiłku, podczas schylania się lub w pozycji leżącej. Szczególnie dokuczliwa bywa zgaga nocna, gdy pozycja pozioma sprzyja cofaniu się treści żołądkowej do przełyku. U osób z nocną zgagą często występują problemy ze snem, co może prowadzić do przewlekłego zmęczenia i obniżenia jakości życia.

Zgaga a choroba refluksowa przełyku

Choć zgaga jest najczęstszym objawem choroby refluksowej przełyku (GERD), nie zawsze te dwa stany współwystępują. Według specjalistów, u około 25% osób zgaga nie wynika z choroby refluksowej, ale może mieć inne podłoże.

Choroba refluksowa przełyku to przewlekły stan, w którym treść żołądkowa regularnie cofa się do przełyku, powodując objawy takie jak zgaga i potencjalnie prowadząc do uszkodzenia błony śluzowej przełyku. Z kolei zgaga może występować sporadycznie, w odpowiedzi na konkretne czynniki, takie jak spożycie określonych pokarmów czy stres, bez rozwoju pełnoobjawowej choroby refluksowej.

Co ciekawe, nie wszyscy pacjenci z chorobą refluksową odczuwają zgagę. U niektórych osób dominują inne objawy, takie jak przewlekły kaszel, chrypka czy ból gardła, co może utrudniać diagnozę.

Rozpoznanie zgagi

Rozpoznanie zgagi opiera się przede wszystkim na opisie dolegliwości przez pacjenta. Jeśli jednak objawy są nietypowe, utrzymują się długo lub towarzyszą im niepokojące symptomy, lekarz może zalecić dodatkowe badania:

• Gastroskopia (endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego) – badanie pozwalające na bezpośrednią ocenę błony śluzowej przełyku, żołądka i dwunastnicy.
• 24-godzinna pH-metria przełyku – badanie mierzące poziom kwasowości w przełyku przez całą dobę, umożliwiające ocenę częstości i nasilenia epizodów refluksu.
• Manometria przełyku – badanie oceniające pracę zwieraczy przełyku i ruchy perystaltyczne tego narządu.
• RTG z kontrastem – badanie obrazujące strukturę przełyku i żołądka, pomocne w wykrywaniu przepukliny rozworu przełykowego.

Należy podkreślić, że zgaga utrzymująca się dłużej niż dwa tygodnie, występująca częściej niż dwa razy w tygodniu lub towarzysząca jej trudności w przełykaniu, utrata masy ciała czy ból podczas przełykania, wymagają konsultacji lekarskiej. Podobnie objawy przypominające zgagę, które pojawiają się u osób po 40. roku życia, powinny skłonić do wizyty u specjalisty.

Ważne jest również odróżnienie zgagi od bólu sercowego, który może mieć podobne objawy. Ból związany z problemami kardiologicznymi często nasila się podczas wysiłku fizycznego lub po wyjściu na mroźne powietrze, podczas gdy zgaga zwykle pojawia się po posiłku i w pozycji leżącej.

Leczenie zgagi

Leczenie zgagi obejmuje zarówno metody niefarmakologiczne, jak i farmakoterapię, a w niektórych przypadkach interwencję chirurgiczną.

Zmiana stylu życia i diety

Pierwszym krokiem w leczeniu zgagi powinno być wprowadzenie zmian w codziennych nawykach:

• Unikanie pokarmów nasilających dolegliwości, takich jak tłuste i ostre potrawy, czekolada, kawa, napoje gazowane i alkohol.
• Jedzenie mniejszych porcji, częściej, zamiast obfitych posiłków.
• Unikanie jedzenia na 2-3 godziny przed snem.
• Redukcja masy ciała, jeśli jest to wskazane.
• Rzucenie palenia i ograniczenie spożycia alkoholu.
• Unikanie ciasnych ubrań uciskających brzuch.
• Podniesienie wezgłowia łóżka o 15-20 cm podczas snu.
• Spanie na lewym boku, co anatomicznie pomaga zmniejszyć ryzyko refluksu.

Leczenie farmakologiczne

Gdy zmiany stylu życia nie przynoszą wystarczającej ulgi, można sięgnąć po leki:

Leki dostępne bez recepty:

• Leki zobojętniające kwas żołądkowy (antacida) – zawierają związki takie jak węglan wapnia, wodorotlenek magnezu czy wodorotlenek glinu. Neutralizują kwas żołądkowy, przynosząc szybką, choć krótkotrwałą ulgę. Przykładowe preparaty to Manti, Gaviscon czy Rennie.
• Alginiany – tworzą ochronną warstwę pianki na powierzchni treści żołądkowej, zapobiegając jej cofaniu się do przełyku. Często występują w połączeniu z lekami zobojętniającymi.
• Antagoniści receptora H2 (np. famotydyna) – zmniejszają wydzielanie kwasu żołądkowego poprzez blokowanie receptorów histaminowych w żołądku.

Leki na receptę:

• Inhibitory pompy protonowej (IPP) – najskuteczniejsze leki w leczeniu zgagi i choroby refluksowej. Hamują wydzielanie kwasu przez komórki żołądka. Do tej grupy należą m.in. omeprazol (Helicid Control), pantoprazol (Controloc Control) i ezomeprazol (Nexium Control). Leki te przyjmuje się zazwyczaj rano, na czczo, około 30-60 minut przed pierwszym posiłkiem.
• Prokinetyki – poprawiają motorykę przewodu pokarmowego, przyspieszając opróżnianie żołądka i wzmacniając napięcie dolnego zwieracza przełyku.

Leczenie chirurgiczne

W przypadkach opornych na leczenie zachowawcze, z ciężkimi objawami lub powikłaniami, może być rozważana interwencja chirurgiczna. Najczęściej stosowanym zabiegiem jest fundoplikacja metodą Nissena, polegająca na owinięciu górnej części żołądka wokół dolnego odcinka przełyku, co wzmacnia barierę antyrefluksową.

W przypadku przepukliny rozworu przełykowego konieczne może być jej chirurgiczne zaopatrzenie.

Domowe sposoby na zgagę

Oprócz farmakoterapii, istnieje wiele domowych sposobów, które mogą przynieść ulgę w przypadku sporadycznej zgagi:

• Żucie świeżego korzenia imbiru – imbir ma właściwości przeciwzapalne i wspomaga trawienie.
• Siemię lniane – kleik z siemienia lnianego tworzy ochronną warstwę na błonie śluzowej przełyku i żołądka.
• Migdały – kilka niesolonych migdałów może pomóc zneutralizować kwas żołądkowy.
• Owoce dyni – mają zasadowy odczyn, który pomaga neutralizować kwasowość.
• Żucie gumy bez cukru – stymuluje produkcję śliny, która pomaga neutralizować kwas i przyspiesza oczyszczanie przełyku.
• Herbatki ziołowe – rumianek, koper włoski czy kminek mogą łagodzić objawy zgagi.
• Sok z kiszonej kapusty – pomaga równoważyć poziom kwasu w żołądku.

Należy pamiętać, że domowe sposoby są pomocne głównie przy sporadycznej zgadze. W przypadku częstych lub nasilonych dolegliwości, konieczna jest konsultacja lekarska.

Zgaga w ciąży

Zgaga w ciąży jest bardzo powszechnym problemem, dotykającym ponad połowę kobiet ciężarnych, szczególnie w trzecim trymestrze. Jest to związane z dwoma głównymi czynnikami:

1. Zmiany hormonalne – podwyższony poziom progesteronu rozluźnia mięśnie przewodu pokarmowego, w tym dolny zwieracz przełyku, co ułatwia cofanie się treści żołądkowej.
2. Zmiany anatomiczne – powiększająca się macica wywiera nacisk na żołądek, wypychając jego zawartość ku górze.

Kobiety w ciąży powinny szczególnie dbać o właściwą dietę i styl życia, jedząc małe porcje, unikając potraw nasilających zgagę i nie kładąc się bezpośrednio po posiłku. W razie potrzeby, po konsultacji z lekarzem prowadzącym, mogą stosować bezpieczne dla płodu leki zobojętniające kwas żołądkowy zawierające węglan wapnia lub magnezu.

Ważne jest, aby kobiety ciężarne unikały samodzielnego stosowania sody oczyszczonej jako środka na zgagę, gdyż może ona prowadzić do zaburzeń elektrolitowych i nadmiernego zatrzymywania wody w organizmie.

Jak zapobiegać zgadze?

Profilaktyka zgagi opiera się głównie na modyfikacji stylu życia i diety:

1. Utrzymanie zdrowej masy ciała – redukcja nadwagi znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia zgagi.
2. Odpowiednia dieta – unikanie potraw tłustych, smażonych, ostrych, czekolady, cytrusów, pomidorów, kawy, alkoholu i napojów gazowanych.
3. Prawidłowe nawyki żywieniowe:
   • Jedzenie regularnych, mniejszych posiłków
   • Dokładne żucie pokarmów
   • Unikanie obfitych posiłków wieczorem
   • Zachowanie 2-3 godzinnej przerwy między ostatnim posiłkiem a położeniem się spać
4. Unikanie palenia tytoniu – rzucenie palenia może zmniejszyć częstość występowania zgagi nawet o 44%.
5. Odpowiednia pozycja podczas snu – spanie z lekko uniesionym wezgłowiem (10-15 cm) i na lewym boku.
6. Noszenie luźnych ubrań – szczególnie w okolicy talii i brzucha.
7. Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna – pomaga utrzymać prawidłową masę ciała i wspomaga trawienie.
8. Zarządzanie stresem – techniki relaksacyjne, medytacja czy joga mogą pomóc zmniejszyć napięcie psychiczne, które nasila zgagę.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Choć sporadyczna zgaga nie jest powodem do niepokoju, w niektórych sytuacjach konieczna jest konsultacja medyczna:

• Gdy zgaga występuje częściej niż dwa razy w tygodniu przez dłuższy czas
• Gdy objawy utrzymują się mimo stosowania leków dostępnych bez recepty
• Gdy zgadze towarzyszą:
  • Trudności w przełykaniu lub bolesne przełykanie
  • Uporczywe wymioty
  • Niezamierzona utrata masy ciała
  • Anemia
  • Krwawienie z przewodu pokarmowego (czarne stolce, krwiste wymioty)
  • Uczucie duszności lub trudności w oddychaniu
  • Ból szerzący się do szyi, żuchwy, ramion (mogący sugerować problemy kardiologiczne)
• Gdy zgaga pojawia się po raz pierwszy u osoby po 50. roku życia

Bibliografia

1. Katz PO, Dunbar KB, Schnoll-Sussman FH, Greer KB, Yadlapati R, Spechler SJ. ACG Clinical Guideline for the Diagnosis and Management of Gastroesophageal Reflux Disease. Am J Gastroenterol. 2022;117(1):27-56. DOI: 10.14309/ajg.0000000000001538 PMID: 34807007
2. Vakil N, van Zanten SV, Kahrilas P, Dent J, Jones R; Global Consensus Group. The Montreal definition and classification of gastroesophageal reflux disease: a global evidence-based consensus. Am J Gastroenterol. 2006;101(8):1900-1920. DOI: 10.1111/j.1572-0241.2006.00630.x PMID: 16928254
3. Eusebi LH, Ratnakumaran R, Yuan Y, Solaymani-Dodaran M, Bazzoli F, Ford AC. Global prevalence of, and risk factors for, gastro-oesophageal reflux symptoms: a meta-analysis. Gut. 2018;67(3):430-440. DOI: 10.1136/gutjnl-2016-313589 PMID: 28232473
4. Hunt R, Armstrong D, Katelaris P, Afihene M, Bane A, Bhatia S, et al. World Gastroenterology Organisation Global Guidelines: GERD Global Perspective on Gastroesophageal Reflux Disease. J Clin Gastroenterol. 2017;51(6):467-478. DOI: 10.1097/MCG.0000000000000854 PMID: 28591069