Badanie poziomu FSH jest jednym z pierwszych, które zleca się przy diagnostyce niepłodności. Wskazaniem do rozpoczęcia diagnostyki jest niemożność zajścia w ciążę po 12 miesiącach starań lub inne symptomy, które mogą sugerować problemy z płodnością (np. nieregularne cykle miesiączkowe).
Rola hormonu folikulotropowego
Hormon FSH jest wytwarzany przez przysadkę mózgową, podobnie jak hormon luteinizujący (LH). Oba hormony pobudzają aktywność jajników wytwarzających estrogeny i progesteron[1]. Folitropina u kobiet pomaga kontrolować cykl menstruacyjny i stymuluje wzrost komórek jajowych w jajnikach. Poziom hormonu zmienia się w ciągu całego cyklu miesiączkowego, przy czym najwyższe stężenie występuje tuż przed uwolnieniem komórki jajowej przez jajnik, czyli przed owulacją. Z kolei u mężczyzn folitropina pomaga kontrolować produkcję plemników.
Zbyt wysokie lub zbyt niskie stężenie FSH może powodować liczne problemy, w tym:
- niepłodność (niemożność zajścia w ciążę),
- problemy z miesiączkowaniem u kobiet,
- niski popęd płciowy lub obniżoną produkcję plemników u mężczyzn,
- przedwczesne lub opóźnione dojrzewanie płciowe u dzieci.
Badanie FSH a płodność – dlaczego warto wykonać?
FSH odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego u kobiet, dlatego jego stężenie jest jednym z podstawowych wskaźników w diagnostyce przyczyn niepłodności. Wynik pozwala:
- dowiedzieć się, czy istnieje problem z funkcjonowaniem jajników,
- ocenić pośrednio rezerwę jajnikową,
- pomóc w znalezieniu przyczyny zaburzeń menstruacyjnych takich jak nieregularne miesiączki lub ich brak,
- potwierdzić początek menopauzy lub premenopauzy.
Zarówno u kobiet jak i u mężczyzn niskie stężenie FSH może być związane z niewydolnością przysadki mózgowej lub podwzgórza.
Wysokie stężenie FSH u kobiet może wskazywać na:
- przedwczesną niewydolność jajników (POI), która oznacza utratę funkcji jajników przed ukończeniem 40. roku życia,
- wejście w okres przekwitania,
- zaburzenia genetyczne, które wpływa na rozwój płciowy u kobiet (w tym zespół Turnera)
Badania FSH u mężczyzn są najczęściej stosowane w celu znalezienia przyczyny niskiej liczby plemników.
Wysokie stężenie folitropiny może oznaczać:
- niewydolność jąder,
- uszkodzenie jąder w wyniku chemioterapii, naświetlania, infekcji lub nadużywania alkoholu,
- pierwotny hipogonadyzm hipergonadotropowy diagnozowany w zespole Klinefeltera (zaburzenie genetyczne wpływające na rozwój płciowy u mężczyzn, które często powoduje niepłodność).
FSH a in vitro i stymulacja hormonalna
Badanie hormonu FSH wykonywane równocześnie z oznaczeniem stężenia estradiolu stosuje się do pośredniej oceny rezerwy jajnikowej, czyli liczby i jakości jajeczek pozostających w jajnikach. Wysoki poziom folitropiny może wskazywać na niską pulę komórek jajowych, co może utrudniać zajście w ciążę. Kobiety ze słabą rezerwą jajnikową mają mniejsze szanse na uzyskanie odpowiedzi nawet na wysokie dawki leków wspomagających płodność.
Dlaczego tak się dzieje? Podwyższony FSH pojawia się, gdy komórki jajowe nie dojrzewają przy prawidłowych stężeniach hormonu. Organizm próbuje rozwiązać ten problem poprzez zwiększenie stężenia folitropiny. W przypadku in vitro, hormon folikulotropowy jest wstrzykiwany w celu stymulacji jajników. Jeżeli jajniki nie reagują na naturalny FSH jest też mało prawdopodobne, że odpowiedzą na egzogenny FSH podawany w zastrzykach. Oznacza to,ze u kobiet o niskiej puli oocytów jajniki mogą nie zareagować na stymulację. U pacjentek z dobrą rezerwą jajnikową wstrzyknięcie egzogennego FSH doprowadzi do wzrostu wielu komórek jajowych.[2].
Normalne stężenie FSH wynosi poniżej 12 miu/ml w fazie folikularnej. Stężenie folitropiny powyżej 15 IU/L w 2-3 dniu cyklu może być wskaźnikiem, który nie rokuje dobrze dla różnych metod leczenia niepłodności takich jak inseminacja czy zapłodnienie in vitro.
Jak przygotować się do badania?
Samo badanie hormonu FSH nie jest skomplikowane. Do testu wystarczy pobrać niewielką próbkę krwi. Najczęściej badanie jest wykonywane między 1. a 5. dniem cyklu, czyli we wczesnej fazie folikularnej. FSH powinno być badane równolegle z estradiolem.
W ramach przygotowania do badania trzeba poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach i przebytych w ostatnim czasie procedurach. Odstawienie niektórych leków może okazać się konieczne nawet na kilka tygodni przed badaniem (np. tabletek antykoncepcyjnych) Trzeba mieć również na uwadze, że na wynik badania może wpłynąć obecność znacznika radioaktywnego np. po przebytym badaniu gruczołu tarczycy.
Istnieją testy do samodzielnego wykonania w domu, które mierzą stężenie FSH w moczu. Mogą one wykazać wysokie stężenie FSH, jednak nie diagnozują przyczyny tego stanu ( np. menopauzy) Po wykonaniu domowej próby należy skonsultować się z lekarzem, który skieruje na dalsze badania.
Żródła / Bibliografia:
[1] Weronika Janucik, Marlena Ludwiniak, Regulacja hormonalna w cyklu miesięcznym kobiety, stowarzyszeniefidesetratio.pl/Presentations0/Hormony.pdf
[2] Rachel Gurevich, Here’s Why an FSH Test Is Important for Monitoring Your Fertility, verywellfamily.com/day-3-fsh-levels-test-1960172.
lek. med. Magdalena Czekańska-Rawska – Specjalista ginekolog-położnik, Specjalista endokrynologii ginekologicznej i rozrodczości w InviMed Warszawa.