Leki na łuszczycę – skuteczne metody leczenia
Łuszczyca jest niezakaźną, przewlekłą chorobą zapalną o podłożu autoimmunologicznym, która dotyka około 2-3% populacji europejskiej, w tym około 3% Polaków. Charakteryzuje się ona specyficznymi zmianami skórnymi wynikającymi z nadmiernego rogowacenia naskórka i przyspieszonego cyklu odnowy komórkowej. Pomimo wielu lat badań, przyczyna łuszczycy pozostaje nie w pełni wyjaśniona, jednak kluczową rolę odgrywają czynniki genetyczne, immunologiczne oraz środowiskowe. Choroba ta znacząco wpływa na jakość życia pacjentów, często prowadząc do problemów psychologicznych, społecznych oraz zwiększonego ryzyka chorób metabolicznych i sercowo-naczyniowych.

Przyczyny łuszczycy
Łuszczyca ma złożoną etiologię, w której współdziałają różne czynniki. Do najważniejszych przyczyn należą:
Czynniki genetyczne
Predyspozycja genetyczna odgrywa kluczową rolę w rozwoju łuszczycy. Wykazano, że polimorfizm genu HLA-Cw6 jest szczególnie istotny. Ryzyko zachorowania dziecka zdrowych rodziców wynosi 1-2%, przy jednym chorym rodzicu wzrasta do 10-20%, a gdy oboje rodzice chorują na łuszczycę, sięga nawet 50-70%. Dziedziczenie ma charakter wielogenowy, co oznacza, że za występowanie choroby odpowiada nie jeden, a wiele genów.
Czynniki immunologiczne
W patogenezie łuszczycy obserwuje się zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego, w tym:
- Nieprawidłowe działanie komórek Langerhansa w naskórku
- Zaburzenia mechanizmów zależnych od limfocytów T, głównie subpopulacji Th1 i Th17
- Nadprodukcję cytokin prozapalnych, w tym TNF-alfa, IL-12, IL-17 i IL-23
Czynniki środowiskowe
Wiele czynników zewnętrznych może wyzwalać lub zaostrzać objawy łuszczycy:
- Infekcje, szczególnie paciorkowcowe zapalenie gardła
- Niektóre leki, w tym przeciwmalaryczne, beta-blokery, niesteroidowe leki przeciwzapalne
- Stres psychiczny i fizyczny
- Urazy mechaniczne skóry (objaw Koebnera)
- Palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu
- Zmiany hormonalne (ciąża, poród, menopauza)
- Klimat i zmiany sezonowe (zaostrzenia w okresie jesienno-zimowym)
Typy łuszczycy
Wyróżnia się dwa główne typy łuszczycy zwykłej:
- Typ I – rozpoczyna się przed 40. rokiem życia, często w dzieciństwie lub okresie dojrzewania. Wykazuje silny związek z predyspozycją genetyczną, przebiega ciężej i trudniej poddaje się leczeniu.
- Typ II – określany jako łuszczyca dorosłych, zaczyna się zazwyczaj między 50. a 70. rokiem życia.
Objawy łuszczycy
Łuszczyca objawia się charakterystycznymi zmianami skórnymi, które mogą różnić się w zależności od typu choroby.
Główne objawy łuszczycy:
- Wykwity pierwotne – wyraźnie odgraniczone, czerwonobrunatne grudki o drobnopłatowej, złuszczającej się powierzchni, wielkości od łebka szpilki do 1-2 cm.
- Blaszki łuszczycowe (tarczki) – większe zmiany (nawet kilku centymetrów średnicy) pokryte mocno przylegającymi srebrzystymi łuskami.
- Objaw świecy stearynowej – po zdrapaniu łuski ukazuje się błyszcząca, jakby pokryta woskiem powierzchnia.
- Objaw Auspitza – drobne kropelkowate krwawienia po zdrapaniu łuski.
- Świąd – towarzyszący zmianom skórnym, szczególnie w okresie zaostrzenia.
Typowa lokalizacja zmian obejmuje łokcie, kolana, owłosioną skórę głowy oraz okolice lędźwiowo-krzyżowe. Charakterystyczny dla aktywnej postaci łuszczycy jest objaw Koebnera – pojawianie się zmian łuszczycowych w miejscach urazu skóry po 6-12 dniach.
Odmiany łuszczycy
Łuszczyca zwyczajna (plackowata)
Najczęstsza odmiana, dotykająca około 90% chorych. Charakteryzuje się wypukłymi, okrągłymi lub owalnymi zmianami, pokrytymi łuską, wyraźnie oddzielonymi od zdrowej skóry. Głównie lokalizuje się na nogach, ramionach, kolanach, łokciach, plecach i głowie.
Łuszczyca krostkowa
Zajęta zmianami skóra jest czerwona, opuchnięta i pokryta krostami z wydzieliną ropną. Występuje w dwóch postaciach:
- Uogólnionej – jedna z najcięższych postaci łuszczycy
- Miejscowej – obejmującej głównie dłonie i stopy
Łuszczyca stawowa (łuszczycowe zapalenie stawów)
Objawia się przewlekłym zapaleniem stawów z łuszczycą skóry lub bez niej. Może dotyczyć jednego stawu lub wielu. Najbardziej powszechną postacią jest zapalenie obejmujące dystalne stawy międzypaliczkowe, często współistniejące ze zmianami łuszczycowymi w obrębie paznokci.
Łuszczyca paznokci
Może występować jako jedyny objaw choroby lub towarzyszyć innym postaciom. Charakterystyczne zmiany to:
- Naparstkowanie – punktowe wgłębienia w płytce paznokciowej
- Przebarwienia przypominające kroplę oleju pod płytką
- Zgrubienie i kruchość paznokci
- Oddzielanie się płytek paznokciowych (onycholiza)
Łuszczyca kropelkowa
Zmiany mają kształt niewielkich grudek zlokalizowanych na czubku głowy, kończynach i tułowiu. Często pojawia się po infekcjach, zwłaszcza gardła.
Łuszczyca wysiękowa (odwrócona)
Występuje w fałdach skórnych (pod pachami, w pachwinach, pod biustem). Zmiany są jaskrawoczerwone, błyszczące i mogą być pokryte łuską.
Łuszczyca owłosionej skóry głowy
Charakteryzuje się ostro odgraniczonymi, czerwonymi plamami lub tarczkami pokrytymi srebrzystymi łuskami. Zmiany mogą wychodzić poza owłosioną skórę głowy, na czoło, kark i uszy. Często towarzyszy im świąd.
Erytrodermia łuszczycowa
Najcięższa postać łuszczycy, obejmująca prawie całą powierzchnię ciała. Żywoczerwonym zmianom przypominającym poparzenia towarzyszą: przyspieszone bicie serca, ból, intensywny świąd i gorączka. Stan ten wymaga hospitalizacji, gdyż może prowadzić do amyloidozy narządów wewnętrznych.
Diagnostyka łuszczycy
Diagnoza łuszczycy opiera się przede wszystkim na badaniu klinicznym i stwierdzeniu charakterystycznych wykwitów w typowej lokalizacji. W przypadkach niejednoznacznych lekarz może przeprowadzić:
- Badanie dermatoskopowe – nieinwazyjne badanie pozwalające na oglądanie zmian skórnych w powiększeniu i z odpowiednim oświetleniem
- Biopsję zmiany – pobranie wycinka skóry do oceny histopatologicznej
W diagnostyce różnicowej należy wykluczyć inne schorzenia o podobnym obrazie klinicznym, takie jak:
- Łojotokowe zapalenie skóry
- Liszaj płaski
- Grzybice skóry
- Wyprysk kontaktowy
- Toczeń rumieniowaty
Leczenie łuszczycy
Leczenie łuszczycy ma charakter wielokierunkowy i jest dobierane indywidualnie. Celem terapii jest złagodzenie objawów, osiągnięcie remisji, przedłużenie okresów bez objawów oraz zapobieganie powikłaniom. Całkowite i trwałe wyleczenie nie jest możliwe, a regułą są nawroty choroby.
Leczenie miejscowe
Podstawą terapii jest usunięcie łusek, zahamowanie nadmiernej proliferacji naskórka i stanu zapalnego. W leczeniu miejscowym stosuje się:
Preparaty keratolityczne
Zawierają 5-10% kwasu salicylowego lub mocznika. Powodują zmniejszenie ilości łusek i poprawiają przenikanie innych preparatów. Często stanowią pierwszy etap leczenia.
Dziegcie
Są to pochodne węgla kamiennego, używane głównie w postaci maści i past. Mają właściwości antyproliferacyjne, jednak ze względu na potencjalne działanie rakotwórcze oraz problemy estetyczne (nieprzyjemny zapach, brudzenie) są obecnie rzadziej stosowane.
Cygnolina (ditranol, antralina)
Stosowana głównie w tzw. leczeniu minutowym, w stężeniach 0,5-2%. Preparat nanosi się na skórę na kilka minut, a następnie zmywa. Cygnolina ma silne właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, bakteriobójcze i złuszczające.
Glikokortykosteroidy
Mają silne właściwości przeciwzapalne, antyproliferacyjne i immunomodulujące. Ze względu na możliwość działań niepożądanych (ścieńczenie skóry, rozstępy, teleangiektazje, tachyfilaksja) powinny być stosowane wyłącznie pod kontrolą lekarza.
Analogi witaminy D3
Kalcypotriol i takalcytol dają dobre efekty terapeutyczne przy mniejszych działaniach niepożądanych w porównaniu z miejscowo stosowanymi kortykosteroidami. Często stosowane są w połączeniu z kortykosteroidami.
Inhibitory kalcyneuryny
Takrolimus i pimekrolimus mają działanie immunomodulujące i są szczególnie przydatne w leczeniu łuszczycy twarzy i fałdów skórnych, gdzie stosowanie kortykosteroidów jest ograniczone ze względu na ryzyko działań niepożądanych.
Leczenie ogólne
Leczenie ogólne rozważa się, gdy zmiany zajmują ponad 10% powierzchni ciała, leczenie miejscowe nie przynosi efektu lub przebieg choroby znacząco wpływa na jakość życia pacjenta. Wskazaniami są również łuszczyca krostkowa, łuszczyca stawowa oraz erytrodermia łuszczycowa.
Fototerapia
Ekspozycja na światło ultrafioletowe wytwarzane przez specjalne lampy (najczęściej stosuje się promieniowanie wąskopasmowe UVB 311nm). Leczenie musi przebiegać pod nadzorem przeszkolonego personelu.
Fotochemioterapia (PUVA)
Naświetlanie promieniowaniem UVA po podaniu psolarenu, leku światłouwrażliwiającego. Metoda skuteczna, ale wiążąca się z ryzykiem odległych działań niepożądanych, w tym zwiększonego ryzyka raka skóry.
Metotreksat
Najczęściej stosowany w łuszczycy lek cytostatyczny. Przed jego włączeniem należy wykonać podstawowe badania laboratoryjne, ocenić czynność nerek i wątroby. Lek jest przyjmowany raz w tygodniu, co jest nietypowym schematem dawkowania. Może wywoływać działania niepożądane, takie jak zmęczenie, zaburzenia trawienia, wrzody w jamie ustnej i wypadanie włosów.
Cyklosporyna A
Silnie działający lek immunosupresyjny, skuteczny we wszystkich postaciach łuszczycy. Ze względu na nefrotoksyczność wskazany jest głównie w przypadkach łuszczycy szczególnie rozległej i opornej na inne metody leczenia. Wymaga monitorowania parametrów laboratoryjnych oraz ciśnienia tętniczego.
Retinoidy (acytretyna)
Normalizują proliferację i różnicowanie keratynocytów oraz ograniczają stan zapalny. Wskazane są do stosowania w łuszczycy krostkowej. Mają działanie teratogenne, dlatego kobiety w wieku rozrodczym muszą stosować skuteczną antykoncepcję podczas terapii i przez 2 lata po jej zakończeniu. Najczęstsze działania niepożądane to suchość ust, nosa, oczu, błon śluzowych oraz wypadanie włosów.
Apremilast
Inhibitor fosfodiesterazy 4, ukierunkowany na procesy zapalne. U pacjentów mogą wystąpić problemy trawienne i zaburzenia nastroju. Jest to względnie nowy lek w terapii łuszczycy.
Leki biologiczne
Są to preparaty działające na określone cytokiny uczestniczące w immunopatogenezie łuszczycy. Podawane są w iniekcjach, podskórnie lub dożylnie. Dzielą się na kilka grup:
- Inhibitory TNF-α: adalimumab, etanercept, infliksymab, certolizumab, golimumab
- Inhibitory interleukiny 17: sekukinumab, iksekizumab, brodalumab
- Inhibitory interleukiny 23: guselkumab, ryzankizumab, tildrakizumab
Leki biologiczne są podawane w ramach programów lekowych i są zwykle zarezerwowane dla pacjentów z ciężką postacią łuszczycy, u których inne metody leczenia okazały się nieskuteczne.
Pielęgnacja skóry w łuszczycy
Odpowiednia codzienna pielęgnacja skóry jest niezwykle istotna w łuszczycy i stanowi uzupełnienie leczenia farmakologicznego.
Zalecenia dotyczące pielęgnacji:
- Nawilżanie skóry – regularne stosowanie emolientów, które odbudowują barierę lipidową skóry, zmniejszają świąd i łuszczenie
- Delikatne mycie – używanie łagodnych środków myjących bez detergentów, unikanie gorących kąpieli
- Złuszczanie – stosowanie preparatów keratolitycznych zawierających kwas salicylowy, mocznik lub kwas mlekowy
- Pielęgnacja skóry głowy – używanie specjalistycznych szamponów zawierających dziegieć, kwas salicylowy lub siarkę
- Ochrona przed urazami – unikanie zadrapań, otarć i innych uszkodzeń skóry, które mogą prowadzić do pojawienia się nowych zmian (objaw Koebnera)
- Ekspozycja na słońce – umiarkowana ekspozycja na światło słoneczne może być korzystna, jednak należy unikać oparzeń słonecznych
Choroby współistniejące z łuszczycą
U chorych na łuszczycę stwierdza się większe niż w populacji ogólnej ryzyko wystąpienia różnych schorzeń, co związane jest z uogólnionym stanem zapalnym. Należą do nich:
- Choroby metaboliczne: cukrzyca typu 2, otyłość, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia
- Choroby układu krążenia: miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, zawał serca, udar mózgu
- Choroby zapalne jelit: choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego
- Zaburzenia psychiczne: depresja, lęk, obniżona samoocena
- Łuszczycowe zapalenie stawów: występuje u około 30% pacjentów z łuszczycą skóry
Zapobieganie zaostrzeniom łuszczycy
Pacjenci z łuszczycą powinni unikać czynników, które mogą przyczyniać się do zaostrzenia zmian:
- Eliminacja ognisk zapalnych – leczenie chorób współistniejących, takich jak zapalenie zatok, gardła, próchnica
- Unikanie infekcji – szczególnie paciorkowcowych
- Niepalenie tytoniu i ograniczenie spożycia alkoholu
- Unikanie leków mogących zaostrzać łuszczycę – np. beta-blokerów, litu, przeciwmalarycznych
- Redukcja stresu – techniki relaksacyjne, medytacja, regularna aktywność fizyczna
- Utrzymanie prawidłowej masy ciała – dieta zbilansowana, bogata w antyoksydanty i kwasy omega-3
- Zapobieganie suchości skóry – regularne stosowanie emolientów
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czy łuszczyca jest zaraźliwa?
Nie, łuszczyca nie jest chorobą zakaźną i nie przenosi się z osoby na osobę. Jest to choroba autoimmunologiczna, uwarunkowana genetycznie i środowiskowo.
Czy łuszczyca jest uleczalna?
Łuszczycy nie da się obecnie całkowicie wyleczyć. Leczenie ma na celu kontrolowanie objawów i osiąganie okresów remisji. U części pacjentów, szczególnie dzieci, objawy mogą z czasem samoistnie ustąpić.
Czy łuszczyca może przejść w nowotwór?
Sama łuszczyca nie przekształca się w nowotwór. Jednak niektóre metody leczenia, takie jak długotrwała fototerapia PUVA, mogą zwiększać ryzyko rozwoju raka skóry, dlatego ważne jest regularne kontrolowanie skóry podczas terapii.
Jakie są najbardziej skuteczne domowe sposoby na łuszczycę?
Domowe metody mogą uzupełniać leczenie przepisane przez lekarza, ale nie powinny go zastępować. Do pomocnych praktyk należą: regularne nawilżanie skóry emolientami, kąpiele z dodatkiem soli morskiej, stosowanie olejków (np. kokosowego, z ogórecznika), dieta bogata w kwasy omega-3 i antyoksydanty oraz techniki relaksacyjne.
Czy dieta może wpływać na przebieg łuszczycy?
Nie istnieje specjalna dieta lecząca łuszczycę, jednak zdrowe odżywianie może pomóc w kontrolowaniu objawów. Zaleca się dietę przeciwzapalną, bogatą w:
- Kwasy omega-3 (ryby morskie, orzechy, nasiona lnu)
- Antyoksydanty (kolorowe warzywa i owoce)
- Probiotyki (jogurty, kefiry)
Warto ograniczyć spożycie alkoholu, produktów wysoko przetworzonych, cukru i potencjalnych alergenów pokarmowych.
Czy osoby z łuszczycą mogą się opalać?
Umiarkowana ekspozycja na promieniowanie słoneczne często przynosi korzyści pacjentom z łuszczycą. Jednak należy unikać oparzeń słonecznych, które mogą prowadzić do zaostrzenia choroby. Zaleca się krótkie, stopniowo wydłużane ekspozycje na słońce z użyciem kremów z filtrem UV.
Jak łuszczyca wpływa na ciążę?
Przebieg łuszczycy w czasie ciąży jest nieprzewidywalny – u około 40-60% kobiet obserwuje się poprawę stanu skóry, u 10-20% pogorszenie, a u pozostałych stan pozostaje bez zmian. Niektóre leki stosowane w łuszczycy (np. retinoidy, metotreksat) są przeciwwskazane w ciąży i podczas karmienia piersią. Planując ciążę, kobieta z łuszczycą powinna skonsultować się z lekarzem w celu dostosowania leczenia.
Czy stres wpływa na łuszczycę?
Tak, stres jest jednym z najczęstszych czynników wyzwalających i zaostrzających łuszczycę. Techniki relaksacyjne, medytacja, joga czy regularna aktywność fizyczna mogą pomóc w jego redukcji i pośrednio wpłynąć na poprawę stanu skóry.
Czy łuszczyca u dzieci różni się od łuszczycy u dorosłych?
Łuszczyca u dzieci często ma łagodniejszy przebieg i lepiej reaguje na leczenie. Najczęstszą formą jest łuszczyca kropelkowa, która pojawia się po infekcjach paciorkowcowych. Leczenie musi być dostosowane do wieku dziecka, z uwzględnieniem potencjalnych działań niepożądanych.
Jak wybrać odpowiednie kosmetyki przy łuszczycy?
Osoby z łuszczycą powinny wybierać produkty:
- Przeznaczone dla skóry wrażliwej, atopowej
- Bez barwników, konserwantów i substancji zapachowych
- Z neutralnym pH
- Zawierające składniki nawilżające (mocznik, gliceryna, kwas hialuronowy)
- Z dodatkiem substancji łagodzących (alantoina, pantenol, bisabolol)
Przed zastosowaniem nowego produktu na większą powierzchnię skóry warto wykonać test na małym obszarze, aby sprawdzić potencjalne reakcje alergiczne.
Bibliografia
- Boehncke WH, Schön MP. Psoriasis. Lancet. 2015;386(9997):983-994. DOI: 10.1016/S0140-6736(14)61909-7. PMID: 26025581.
- Michalek IM, Loring B, John SM. A systematic review of worldwide epidemiology of psoriasis. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2017;31(2):205-212. DOI: 10.1111/jdv.13854. PMID: 27573025.
- Parisi R, Symmons DP, Griffiths CE, Ashcroft DM; Identification and Management of Psoriasis and Associated ComorbidiTy (IMPACT) project team. Global epidemiology of psoriasis: a systematic review of incidence and prevalence. J Invest Dermatol. 2013;133(2):377-385. DOI: 10.1038/jid.2012.339. PMID: 23014338.
- Armstrong AW, Harskamp CT, Armstrong EJ. Psoriasis and metabolic syndrome: a systematic review and meta-analysis of observational studies. J Am Acad Dermatol. 2013;68(4):654-662. DOI: 10.1016/j.jaad.2012.08.015. PMID: 23360868.
- Menter A, Gottlieb A, Feldman SR, Van Voorhees AS, Leonardi CL, Gordon KB, Lebwohl M, Koo JY, Elmets CA, Korman NJ, Beutner KR, Bhushan R. Guidelines of care for the management of psoriasis and psoriatic arthritis: Section 1. Overview of psoriasis and guidelines of care for the treatment of psoriasis with biologics. J Am Acad Dermatol. 2008;58(5):826-850. DOI: 10.1016/j.jaad.2008.02.039. PMID: 18423260.
- Nast A, Gisondi P, Ormerod AD, Saiag P, Smith C, Spuls PI, Arenberger P, Bachelez H, Barker J, Dauden E, de Jong EM, Feist E, Jacobs A, Jobling R, Kemény L, Maccarone M, Mrowietz U, Papp KA, Paul C, Reich K, Rosumeck S, Talme T, Thio HB, van de Kerkhof P, Werner RN, Yawalkar N. European S3-Guidelines on the systemic treatment of psoriasis vulgaris – Update 2015 – Short version – EDF in cooperation with EADV and IPC. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2015;29(12):2277-2294. DOI: 10.1111/jdv.13354. PMID: 26481193.
- Hawkes JE, Chan TC, Krueger JG. Psoriasis pathogenesis and the development of novel targeted immune therapies. J Allergy Clin Immunol. 2017;140(3):645-653. DOI: 10.1016/j.jaci.2017.07.004. PMID: 28887948.
- Reich K, Burden AD, Eaton JN, Hawkins NS. Efficacy of biologics in the treatment of moderate to severe psoriasis: a network meta-analysis of randomized controlled trials. Br J Dermatol. 2012;166(1):179-188. DOI: 10.1111/j.1365-2133.2011.10583.x. PMID: 21910698.
- Christophers E. Psoriasis–epidemiology and clinical spectrum. Clin Exp Dermatol. 2001;26(4):314-320. DOI: 10.1046/j.1365-2230.2001.00832.x. PMID: 11422182.
- Nestle FO, Kaplan DH, Barker J. Psoriasis. N Engl J Med. 2009;361(5):496-509. DOI: 10.1056/NEJMra0804595. PMID: 19641206.
- Lowes MA, Suárez-Fariñas M, Krueger JG. Immunology of psoriasis. Annu Rev Immunol. 2014;32:227-255. DOI: 10.1146/annurev-immunol-032713-120225. PMID: 24655295.
- Griffiths CE, Barker JN. Pathogenesis and clinical features of psoriasis. Lancet. 2007;370(9583):263-271. DOI: 10.1016/S0140-6736(07)61128-3. PMID: 17658397.